ORIGINAL_ARTICLE
نقد حجیت قاعدۀ «اولویت دفع مفسده بر جلب مصلحت»
قاعدۀ «اولویت دفع مفسده بر جلب مصلحت» یکی از قواعد فقهی است که در مسائل متعدد فقهی و اصولی مورد استناد قرار گرفته است، اما به طور مستقل بررسی نشدهاست. این پژوهش با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی، نشان میدهد اگرچه بعضی از اندیشمندان معاصر، جریان این قاعده را در امور شرعی انکار کردهاند، اما ادلۀ متعددی بر حجیت آن وجود دارد. مهمترین منشأ انکار این قاعده، این تصور باطل است که مفاد قاعده، تقدم مطلق مفسده بر مطلق مصلحت است، درحالیکه این قاعده ناظر به جنس و طبیعت مصلحت و مفسده است نه تمامی افراد آن، ازاینرو منافاتی ندارد با اینکه یکی از افراد مصلحت بهجهت دلیل دیگری مقدم بر مفسده شود. با این توضیح دانسته میشود که این قاعده در ذیل قاعدۀ تقدیم اهم مطرح میشود، به این شکل که در تعارض مصلحت و مفسده، آنچه اهم باشد مقدم میشود و درصورتِ تساوی، دفع مفسده مقدم است. همچنین به منظور تکمیل بحث در حجیت قاعدۀ مذکور، ادلۀ مخالفان قاعده نیز نقد و بررسی شدهاست.
http://jostar-fiqh.maalem.ir/article_70123_0dfc49d27b6e4d2022496e20313bf2f3.pdf
2021-08-23
7
40
10.22034/jrj.2020.53315.1627
قواعد فقه
قاعده اولویت دفع مفسده
درء مفاسد
دفع مضره
علیرضا
عابدی سرآسیا
a-abedi@um.ac.ir
1
استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد- ایران، (نویسنده مسئول) رایانامه: a-abedi@um.ac.ir
LEAD_AUTHOR
سیده رقیه
حسینی
srh.ae.1389@gmail.com
2
دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد-ایران
AUTHOR
الف)منابع فارسی
1
قرآن کریم
2
جوادی آملی، عبدالله. (بیتا). ولایت فقیه. قم: انتشارات اسراء.
3
قرشی، سید علیاکبر. (1412ق). قاموس قرآن. ششم. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
4
مرکز اطلاعات ومدارک اسلامی. (1389). فرهنگنامه اصول فقه. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
5
آخوند خراسانی، محمدکاظمبن حسین. (1409ق). کفایة الاصول. قم: مؤسسة آلالبیتb.
6
آشتیانی، محدحسنبن جعفر. (1429ق). بحر الفوائد فی شرح الفرائد. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
7
آل شیخ راضی، محمدطاهر. (1426ق). بدایة الوصول فی شرح کفایة الاصول. چاپ دوم. قم: دارالهدی.
8
آل فقیه آملی، ناجی طالب. (1421ق). دروس فی علم الاصول (شرح الحلقة الثالثه). بیروت: دار الهداة المیامین.
9
ابنابیجمهور احسائی، محمدبن علی. (1405ق). عوالی اللئالی العزیزیة. قم: سید الشهداء.
10
ابنقیم، محمدبن أبیبکر الجوزیة. (1411ق). إعلام الموقعین عن رب العالمین. بیروت: دار الکتب العلمیة.
11
ابنمنظور، محمدبن مکرم. (1414ق). لسان العرب. تحقیق/تصحح احمد فارس صاحب الجوائب. چاپ سوم. بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر
12
أبو أنس. (بیتا). الخیر المأمول بتبسیط کتاب جمع المحصول. بیجا. راهیاب: نرم افزار مکتبة الشاملة.
13
اراکی، محمدعلی. (1375). اصول الفقه. قم: مؤسسۀ در راه حق.
14
اردبیلی، احمدبن محمد. (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان. تحقیق/تصحیح مجتبى عراقى، علىپناه اشتهاردى، حسین یزدى اصفهانى. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
15
اسماعیلبن عباد. (1414ق). المحیط فی اللغة. تحقیق/تصحیح محمدحسن آل یاسین. بیروت: عالم الکتاب.
16
اعتمادی، مصطفی. (1387). شرح رسائل. چاپ دوم. قم: نشر شفق.
17
انصاری، مرتضیبن محمدامین. (1416ق). فرائد الاصول. چاپ پنجم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
18
تبریزی، میرزا جواد. (1387). دروس فی مسائل علم الاصول. چاپ دوم. قم: دار الصدیقة الشهیدةh.
19
تبریزی، یوسف. (1429ق). قواعد الاصول. دوم. قم: انتشارات دفتر معظم له.
20
تمیمی آمدی، عبدالواحدبن محمد. (1410ق). غرر الحکم و درر الکلم. تحقیق/تصحیح سید مهدی رجایی، قم: دار الکتاب الاسلامی.
21
تهرانی نجفی، هادیبن محمدامین. (1320). محجة العلماء. تهران: بینا.
22
جزایری، محمدجعفر. (1415ق). منتهی الدرایة فی شرح الکفایه. چاپ چهارم. قم: مؤسسة دار الکتب.
23
جوهری، اسماعیلبن حماد. (1407ق). الصحاح تاج اللغة و الصحاح العربیة، تحقیق احمد عبدالغفور عطار. بیروت: دار العلم للملایین.
24
جیزانی، محمدبن حسن. (1427ق). معالم اصول الفقه عند اهل السنة و الجماعة. بیجا: دار ابنجوزی.
25
حسینی شاهرودی، محمود. (1385). نتایج الافکار فی الاصول. قم: آل مرتضی.
26
حسینی مراغی، سید میرفتاحبن علی. (1417ق). العناوین الفقهیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
27
حسینی واسطی، سید محمدمرتضی. (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. تحقیق/تصحیح علی شیری. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر والتوزیع.
28
حکیم، محمد تقی. (1418ق). اصول العامة فی الفقه المقارن. چاپ دوم. قم: مجمع جهانی اهلبیت8.
29
حکیم، محمدتقی. (بیتا). القواعد العامة فی الفقه المقارن. تهران: المجمع العلمی للتقریب.
30
حیدری، علینقی. (1413ق). اصول الاستنباط. قم: لجنة ادارة الحوزة العلمیة.
31
خمینی، مصطفی. (1418ق). تحریرات فی الاصول، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
32
خویی، سید ابوالقاسم. (1418ق). موسوعة الامام الخویی. قم: مؤسسة احیاء الآثار الامام الخویی.
33
خویی، سید ابوالقاسم. (1422ق). مصباح الاصول، قم: مکتبة الداوری.
34
خویی، سید ابوالقاسم. (1422ق). محاضرات فی اصول الفقه. قم: مؤسسة احیاء الآثار الامام الخویی.
35
راغب اصفهانی، حسینبن محمد. (1414ق). مفردات الفاظ القرآن. تحقیق صفوان عدنان داودی. لبنان: دارالعلم.
36
روحانی حسینی، سید محمدصادق. (1412ق). زبدة الاصول. بیجا: مدرسة الامام الصادق8.
37
زحیلی، مصطفی. (1427ق). القواعد الفقهیة و تطبیقاتها فی المذاهب الأربعة. دمشق: دار الفکر.
38
سبحانی تبریزی، جعفر. (1424ق). ارشاد العقول الی مباحث الاصول، قم: مؤسسۀ امام صادق8.
39
سبحانی تبریزی، جعفر. (بیتا). الاعتصام بالکتاب و السنة، قم: بینا.
40
سبزواری، عبد الاعلی. (بیتا). تهذیب الاصول. چاپ دوم. قم: مؤسسة المنار.
41
سمیعی، جمشید. (بیتا). شرح رسائل. قم: خاتم الانبیاء.
42
سیوطی، عبد الرحمنبن أبیبکر. (1411ق). الأشباه و النظائر. بیجا: دارالکتب العلمیة.
43
شریف رضی، محمدبن الحسین. (1370). نهج البلاغه. قم: دار الذخائر.
44
شهید محمدبن مکی عاملی. (بیتا). القواعد و الفوائد فی الفقه و الاصول والعربیة. قم: مکتب المفید.
45
صافی گلپایگانی، لطفالله. (1412ق). الاحکام الشرعیة ثابتة لا تتغیر. قم: دار القرآن الکریم.
46
صدقی، محمد. (1416ق). الوجیز فی ایضاح القواعد الفقه الکلیة. بیروت: مؤسسة الرسالة.
47
صدقی، محمد. (1424ق). موسوعة القواعد الفقهیة. بیروت: موسسة الرسالة.
48
صنقور، محمد. (1428ق). المعجم الاصولی. چاپ دوم. قم: منشورات الطیار.
49
طباطبایی حائری، سید علیبن محمد. (1418ق). ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل. قم: مؤسسة آلالبیتb.
50
طباطبایی قمی، تقی. (1371). آراؤنا فی اصول الفقه، قم: محلاتی.
51
طبرسی، فضلبن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
52
عبد السلامبن ابراهیم الحصین. (1427ق). دورة القواعد الفقهیة، بیجا: بینا.
53
عبدالغفار، محمدحسن. (بیتا). القواعد الفقهیة بین الأصالة و التوجیه. بیجا: بینا. راهیاب: نسخۀ نرم افزار مکتبة الشاملة.
54
غزالی، امام محمد. (1417ق). المستصفی فی علم الاصول. بیروت: دار الکتب العلمیة.
55
فانی اصفهانی، علی. (1401ق). آراء حول مبحث الالفاظ فی علم الاصول. قم: انتشارات رضا مظاهری.
56
فراهیدی، خلیلبن احمد. (1410ق). العین. تحقیق و گرداوری مهدى مخزومى، ابراهیم سامرائى، محسن آلعصفور. چاپ دوم، قم: هجرت.
57
کلینی، محمدبن یعقوب. (1407ق). الکافی. تصحیح علیاکبر غفاری. چاپ چهارم. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
58
لاری شیرازی، عبد الحسین. (1418ق). التعلیقة علی فرائد الاصول، قم: اللجنة العلمیة للموتمر.
59
مجلسی، محمدباقر. (1410ق). بحار الانوار. بیروت: مؤسسة الطبع و النشر.
60
محقق حلی، جعفربن حسن. (1403ق). معارج الاصول. قم: موسسه آلالبیتb.
61
محقق داماد، سید مصطفى. (1406ق). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.
62
محقق داماد، سیدمحمد. (1382). المحاضرات. اصفهان: مبارک.
63
مشکینی اردبیلی، علی. (1349). الرسائل الجدیدة والفرائد الحدیثة. قم: مطبعة پیروز.
64
مصطفوی، حسن. (1402ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: مرکز الکتاب للترجمة والنشر.
65
مغنیه، محمدجواد. (1421ق). فقه الامام الصادق8. چاپ دوم. قم: مؤسسۀ انصاریان.
66
مقری فیومی، احمدبن محمد. (بیتا). مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: منشورات دارالرضی. ب. منابع عربی
67
میرزای قمی، ابو القاسمبن محمد حسن. (1430ق). القوانین المحکمة فی الاصول. قم: احیاء الکتب الاسلامیة.
68
موسوی، سید شرف الدین. (بیتا). ابوهریرة. قم: مؤسسة انصاریان للطباعة و النشر
69
نایینی، محمدحسین. (1376). فوائد الاصول. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم
70
نجفی عراقی، عبدالنبی. (1380ق). المعالم الزلفی فی شرح العروة الوثقی. قم: المطبعة العلمیه
71
نجفی، محمدحسینبن على. (1359ق). تحریرالمجلة. نجف: المکتبة المرتضویة
72
نجفی، محمدحسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. تحقیق عباس قوچانی؛ علی آخوندی. چاپ هفتم. بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
73
نراقی، محمدبن احمد. (1422ق). مشارق الاحکام. چاپ دوم. قم: کنگرۀ بزرگداشت ملامهدی نراقی و ملااحمد نراقی.
74
وحید بهبهانی، محمدباقر. (1416ق). الرسائل الاصولیة. قم: مؤسسة العلامه المجدد الوحید البهبهانی.
75
هابلقی، محمد شفیعبن علیاکبر. (بیتا). القواعد الشریفة. قم: مؤلف.
76
یزدی، محمدکاظم. (1317). مجموعة الرسائل الاصولیه. قم: سید مرتضی.
77
یزدی، محمدکاظم. (1426ق). التعارض. قم: مؤسسۀ انتشارات مدینه.
78
ORIGINAL_ARTICLE
مبانی عامّ حکمِ صحّت در رفتارِ تقیهای؛ واکاوی زمینهها و تحلیل در ساحتِ عبادات و معاملات
فقیهانِ امامیه با توجه به اهمیت و جایگاه تقیّه در نظام اندیشه شیعه، و تأکید و ترغیب فراوانِ شریعت نسبت به این نهاد دینی، در تبیینِ آثار آن اهتمام ورزیده؛ و به استنباطِ فقهی و ارائه دیدگاه در زمینه احکامِ تکلیفی و وضعی در رفتارهای تقیه ای پرداخته اند. در آثار فقهی، درباره حکم وضعی عبادات و معاملاتِ تقیه ای، مباحث متعدّد و دیدگاه های متفاوتی مطرح گردیده است؛ اما بنیان های عامِ آن نظریاتِ اجتهادی، به طورِ مستقل تبیین نشده است. به همین سبب، این نوشتار ضمنِ بازاندیشی انتقادی دیدگاه ها، به واکاوی و تحلیل مبانی و مستنداتِ حکم وضعی اعمال تقیه ای و بازپژوهی قلمرو آثار آن مبانی، در ساحتِ عبادات و معاملات- به معنای اعمّ- پرداخته است. در این جستار که با روشِ توصیفی- تحلیلی سامان یافته است، «ادلّه عامِ شرعی در اذن به امتثالِ تقیه ای»(روایاتِ تقیه)، «حدیث رفع»، «قاعده میسور» و «کشفِ امر به امتثال تقیهای از طریق پیوستگی و انضمام اوامرِ عبادات با اوامرِ تقیه»، به عنوانِ مبانی حکم صحّت در اعمال تقیه ای پذیرفته گردیده است. بر اساسِ مبانی یادشده، به شرطِ صدق عرفی اضطرار و انطباقِ عنوان بر مقدار باقیمانده از عمل، حکم وضعی صحّت و آثارِ آن در عبادات و معاملاتِ انجام گرفته در شرایطِ تقیه جاری و مترتّب می شود. اثر صحّت در رفتارهای عبادی تقیهای، اِجزاء و بسندگی عبادت و بینیازی از اعاده یا قضا است؛ و در معاملاتِ تقیه ای نیز، ترتّبِ آثار مورد انتظار از عقود و ایقاعات را نتیجه می دهد.
http://jostar-fiqh.maalem.ir/article_70130_b1f24db39f9d10a16504cf693aa65bdd.pdf
2021-08-23
41
72
10.22034/jrj.2020.56643.1966
تقیّه
ادلّه تقیه
اذن شرعی
حکم وضعی
حکم صحّت
حدیث رفع
قاعدۀ میسور
محمّدرضا
منوچهری نایینی
mrnaeini47@gmail.com
1
مدرس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم- ایران؛
AUTHOR
محمّد
حکیم
khak_mohammad@yahoo.com
2
طلبه درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم و دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران ـ پردیس فارابی؛ قم- ایران؛ (نویسنده مسئول)، رایانامه: khak_mohammad@yahoo.com
LEAD_AUTHOR
قرآن کریم.
1
آخوند خراسانی، محمدکاظم. (1410ق). درر الفوائد. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
2
انصاری، مرتضی. (1409ق). کفایة الأصول. قم: مؤسسۀ آلالبیت
3
ابنمنظور، محمدبن مکرم. (1414ق). لسان العرب. بیروت: دارالفکر ـ دار صادر.
4
احسائی، ابنابیجمهور. (1405ق). عوالی (غوالی) اللآلی العزیزة. قم: سید الشهداء8.
5
اشعری، احمدبن محمدبن عیسی. (1408ق). النوادر. قم: مدرسۀ امام مهدی
6
انصاری، مرتضی. (1415ق). کتاب الصلاة. قم: کنگرۀ بزرگداشت شیخ انصاری (ره).
7
انصاری، مرتضی. (1415ق). کتاب المکاسب. قم: کنگرۀ بزرگداشت شیخ انصاری (ره).
8
انصاری، مرتضی. (1414ق). رسائل فقهیة. قم: کنگرۀ بزرگداشت شیخ انصاری (ره).
9
انصاری، مرتضی. (1428ق). فرائد الاُصول. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
10
ایروانی، باقر. (1390). دروس تمهیدیة فی القواعد الفقهیة. قم: دار الفقه للطباعة والنشر.
11
بجنوردی، سید حسن. (1419ق). القواعد الفقهیة. قم: الهادی.
12
حر عاملی، محمدبن حسن. (1409ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسۀ آلالبیت.
13
حلی، حسنبن یوسف. (1420ق). تحریر الأحکام. قم: مؤسسۀ امام صادق8.
14
حلی، حسنبن یوسف. (1419ق). نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام. قم: مؤسسۀ آلالبیت.
15
حسینی سیستانی، سید علی. (بیتا). تعارض الأدلّة واختلاف الحدیث. تقریر سید هاشم هاشمی. بازیابیشده در 30 اردیبهشت 1400، از Taghrirat.net.
16
خمینی، امام سید روحاللّه. (1381). الاستصحاب. تهران: موسسۀ نشر آثار امام خمینی (ره).
17
خمینی، امام سید روحاللّه. (1409ق). الرسائل. قم: اسماعیلیان.
18
خمینی، امام سید روحاللّه. (1415ق). المکاسب المحرّمة. تهران: مؤسسه نشر آثار امام خمینی (ره).
19
خمینی، امام سید روحاللّه. (1420ق). الرسائل العشرة. تهران: مؤسسۀ نشر آثار امام خمینی (ره).
20
خویی، سید ابوالقاسم. (1418ق). التنقیح فی شرح العروة الوثقی ـ کتاب الطهارة. تقریر علی غروی. قم: لطفی.
21
خویی، سید ابوالقاسم. (1364). مستند العروة الوثقی ـ کتاب الصلاة. تقریر مرتضی بروجردی. قم: لطفی.
22
داوری، مسلم. (1426ق). التقیة فی فقه أهل البیت. تقریر محمدعلی معلم. قم: دار الهدی.
23
روحانی، سید صادق. (1412ق). فقه الصادق8. قم: دار الکتاب ـ مدرسه امام صادق8.
24
زبیدی، سید محمد رتضی. (1414ق). تاج العروس. بیروت: دار الفکر.
25
شهید اول، محمدبن مکّی عاملی. (1412ق). البیان. قم: محمد حسون.
26
شهید ثانی، زینالدینبن علی عاملی. (1402ق). روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
27
شهید ثانی، زینالدینبن علی عاملی. (1413ق). مسالک الأفهام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
28
شهیدی تبریزی، میرزا فتاح. (1375ق). هدایة الطالب إلی أسرار المکاسب (آخر کتاب: حاشیة علی رسالة فی التقیة للشیخ الأنصاری). تبریز: چاپخانۀ اطلاعات.
29
صدر، سید محمدباقر. (1417ق). بحوث فی علم الاُصول. تقریر سید محمود هاشمی شاهرودی. قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامی.
30
صدر، سید محمدباقر . (1418ق). دروس فی علم الاُصول. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
31
صدوق، محمدبن علیبن بابویه. (1398ق). التوحید، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
32
صدوق. (1362). الخصال، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
33
طوسی، محمدبن حسن. (1413ق). من لایحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
34
طوسی، محمدبن حسن. (1390ق). الاستبصار فیما اختلف من الأخبار. تهران: دار الکتب الإسلامی.
35
طوسی، محمدبن حسن. (1414ق). الأمالی. قم: دار الثقافة.
36
طوسی، محمدبن حسن. (1407ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
37
طوسی، محمدبن حسن. (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. تهران: المکتبة المرتضویة.
38
طوسی، محمدبن حسن. (1407ق). تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامی.
39
طهرانی، آقابزرگ. (1403ق). الذریعة. بیروت: دار الأضواء.
40
عاملی، سید محمدبن علی موسوی. (1411ق). مدارک الأحکام. بیروت: مؤسسۀ آلالبیت.
41
عاملی، سید جواد. (1419ق). مفتاح الکرامة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
42
فیض کاشانی، محمدمحسن. (1406ق). الوافی. اصفهان: کتابخانۀ امیرالمؤمنین علی8.
43
فیّومی، احمدبن محمد. (بیتا). المصباح المنیر. قم: دار الرضی.
44
کرکی، علیبن حسین. (1409ق). رسائل المحقّق الکرکی. قم: کتابخانۀ آیهالله مرعشی؛ دفتر انتشارات اسلامی.
45
کرکی، علیبن حسین. (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسۀ آلالبیت.
46
کلینی، محمدبن یعقوب. (1407ق). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامی.
47
کوفی، محمدبن محمد اشعث. (بیتا). الجعفریات ـ الأشعثیات. تهران: مکتبة نینوا.
48
مامقانی، عبداللّه. (1350ق). نهایة المقال فی تکملة غایة الآمال (آخر کتاب: حاشیه علی رسالة فی التقیة للشیخ الأنصاری نهایة المقال). قم: مجمع الذخائر الإسلامیة.
49
محقّق حلی، جعفربن حسن. (1407ق). المعتبر. قم: مؤسسه سید الشهداء8.
50
محقّق حلی، جعفربن حسن . (1408ق). شرایع الإسلام. قم: اسماعیلیان.
51
مراغی، سید میر عبدالفتّاح. (1417ق). العناوین الفقهیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
52
مصطفوی، سید محمدکاظم. (1421ق). مائة قاعدة فقهیة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
53
مظفّر، محمدرضا. (1375). اُصول الفقه. قم: اسماعیلیان.
54
مفید، محمدبن محمدبن نعمان. (1414ق). أوائل المقالات فی المذاهب والمختارات. بیروت: دار المفید.
55
مفید، محمدبن محمدبن نعمان. (1371ق). تصحیح إعتقادات الإمامیة. قم: کنگرۀ هزارۀ شیخ مفید.
56
مکارم شیرازی، ناصر. (1411ق). القواعد الفقهیة. قم: مدرسه امیرالمؤمنین ع.
57
نایینی، محمدحسین. (1376). فوائد الاُصول. تقریر محمدعلی کاظمی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
58
نایینی، محمدحسین. (1418ق). منیة الطالب فی حاشیه المکاسب. تقریر موسی خوانساری. تهران: بینا.
59
نجفی، محمدحسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
60
هاشمی شاهرودی، سید محمود و دیگران. (1437ق). موسوعة الفقه الإسلامی. قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامی.
61
هاشمیشاهرودی، سید محمود و دیگران. (1394). فرهنگ فقه. قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامی.
62
همدانی، آقارضا. (1416ق). مصباح الفقیه. قم: مؤسسۀ جعفریه.
63
ORIGINAL_ARTICLE
ادله فقهی نظریه تخییری بودن حق قصاص
مطابق با نظریۀ تخییری بودنِ حق قصاص، ولیِ دم و مجنیٌعلیه میان قصاص و مطالبۀ دیه مخیرند. درمقابل، طرفداران نظریۀ تعیینی بودنِ حق قصاص معتقدند اولیای دم و مجروحان در جنایات عمدی، بدون رضایت جانی، حق مطالبۀ دیه را ندارند. قانونگذار جمهوری اسلامی از ابتدا نظریۀ تعیینی را بهدلیل شهرت فتوایی، مبنای قانون مجازات اسلامی قرار داد. اما از آنجا که این نظریه در عمل با مشکلات و تبعات منفیای ازقبیلِ هدر رفتنِ خون مقتول مواجه است، قانونگذار در سال 1392 به تبعیت از برخی فقها تصویب کرد در مواردی که قصاص مشروط به رد فاضل دیه است ولیِ دم حق مطالبۀ دیه را دارد. با این همه، برخی از مشکلات عملیِ نظریۀ تعیینی کماکان باقی است و تنها راه رفع این مشکلات، حاکمیت نظریۀ تخییری بودنِ حق قصاص در قانون است. اما قانونگذار با تصور اینکه ادلۀ این نظریه در فقه امامیه شاذ و مبانی آن ضعیف است آن را مبنای قانون قرار نداده است. این نوشتار سعی دارد اثبات کند این نظریه شاذ نیست و ادلۀ فقهی آن از اتقان لازم برخوردار است.
http://jostar-fiqh.maalem.ir/article_70131_2dd3e4279e2c175612e760c7466c73ed.pdf
2021-08-23
73
112
10.22034/jrj.2020.55597.1840
قصاص
دیه
ولیّدم
نظریه تخییری بودن قصاص
نظریه تعیینی بودن قصاص
سید هاشم
آل طه
seyed_aletaha@yahoo.com
1
دانشآموختۀ دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم و وکیل پایه یک دادگستری. (نویسنده مسئول) رایانامه: s.aletaha@iran.ir
LEAD_AUTHOR
احمد
حاجی ده آبادی
adehabadi@ut.ac.ir
2
استادتمام حقوق جزا و جرمشناسی دانشگاه تهران؛ واحد پردیس فارابی قم – ایران؛ رایانامه: adehabadi@ut.ac.ir
AUTHOR
قرآن کریم.
1
آلوسی، محمود. (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة.
2
آلطه، سید هاشم. (1397). تخییری یا تعیینی بودن حق قصاص در فقه امامیه و اهل سنت: مبانی و نتایج. رسالۀ منتشرنشدۀ دکتری. دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم.
3
آلطه، سید هاشم؛ حاجی دهآبادی، احمد. (1398). تأملی بر ادله فقهی ماده 360 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 92. مطالعات فقهی و فلسفی. 9 (34)،106-85.
4
ابنادریس الحلی، محمد. (1411ق). السرائر. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
5
ابن العربی، ابی بکر محمدبن عبدالله. (1424ق). احکام القرآن. چاپ دوم. بیروت: دار الکتب العمیة.
6
ابنبراج طرابلسی، عبد العزیز. (١٤٠٦ق). المهذب. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
7
ابنرشد حفید، محمدبن أحمدبن رشد. (1425ق). بدایة المجتهد ونهایة المقتصد. القاهرة: دار الحدیث.
8
ابنزهرة، سید حمزةبن علیبن زهرة. (1417ق). غنیة النزوع. قم: مؤسسۀ امام صادق.
9
ابنفهد حلی، احمدبن محمد. (1407ق). المهذب البارع. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
10
ابنقدامة، عبد اللهبن أحمدبن قدامة المقدسی. (1421ق). المقنع فی فقه احمدبن حنبل. جده: مکتبة السوادی للتوزیع.
11
ابنقدامة، عبد اللهبن أحمدبن قدامة المقدسی. (1414ق). الکافی فی فقه الامام حنبل. بیروت: دار الکتب العلمیة.
12
ابوالفتوح رازی، حسینبن علی. (1376). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. مشهد: آستان قدس رضوی.
13
اردبیلی، احمد. (بیتا). زبدة البیان فی أحکام القرآن. تهران: المکتبة المرتضویة للإحیاء الآثار الجعفریة.
14
اردبیلی، احمد. (1416ق). مجمع الفائدة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
15
تبریزی، جواد. (1429ق). تنقیح مبانی الاحکام کتاب القصاص. چاپ سوم. قم: دار الصدیقة الشهید.
16
جوادی آملی، عبدالله. (1388). تسنیم. چاپ سوم. قم: نشر اسراء.
17
حاجی دهآبادی، احمد. (1391). قواعد فقه جزایی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
18
حر عاملی، محمد. (1414ق).وسائل الشیعة. قم: مؤسسة آلالبیت.
19
حلبی، أبوصلاح تقیبن نجم. (1403ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: مکتبة الامام امیرالمؤمنین(ع).
20
حلی، حسنبن یوسف. (1412ق). مختلف الشیعة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
21
خطیب شَربینی، شمسالدین، محمدبن أحمد. (1415ق). مغنی المحتاج إلى معرفة معانی ألفاظ المنهاج. بیروت: دار الکتب العلمیة.
22
جَصّاص، ابیبکر احمدبن علی. (1412ق). أحکام القرآن. بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
23
خوانساری، احمد. (1405ق). جامع المدارک. چاپ دوم. تهران: مکتب صدوق.
24
خمینی، روح الله. (1390ق). تحریر الوسیله. چاپ دوم. نجف: مطبعة الآداب.
25
خویی، ابوالقاسم. (1422ق). مبانی تکملة المنهاج. قم: مؤسسۀ احیاء آثار امام خویی.
26
روحانی، محمدصادق. (1414ق).فقه الصادق. چاپ سوم. قم: دار الکتب.
27
سبحانی، جعفر. (1433ق)، أحکام القصاص فی الشریعة الإسلامیة. قم: مؤسسة الإمام الصادق.
28
سلار دیلمی، حمزه. (1414ق). المراسم العلویة فی الاحکام النبویة. قم: مجمع جهانی اهلبیت .
29
شیخ بهایی عاملی، بهاء الدین. (1319ق). جامع عباسی. تهران: مؤسسۀ انتشارات فراهانى.
30
شیخ مفید، محمدبن محمدبن النعمان. (1410ق). المقنعة. چاپ دوم. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
31
شهید اول، عاملی، محمد. (بیتا). القواعد و الفوائد. قم: مکتبة المفید.
32
شهید ثانی، زین الدین. (1398ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. چاپ دوم. قم: انتشارات داوری.
33
شهید ثانی، زین الدین. (1416ق). مسالک الأفهام. قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
34
صانعی، یوسف. (1382). فقه الثقلین فی شرح تحریر الوسیله. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
35
طباطبائی، علی. (1404ق). ریاض المسائل. قم: مؤسسۀ آلالبیت.
36
طباطبایی، محمد حسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ پنجم. قم: دفتر انتشارات جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
37
طبرسی، فضلبن حسن. (1415ق). مجمع البیان فی تفسیر القران. بیروت: منشورات مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
38
طوسی، محمدبن حسن. (1390ق). النهایه. چاپ دوم. بیروت: دار الکتب العربی.
39
طوسی، محمدبن حسن. (1420ق). الخلاف. چاپ سوم. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
40
طوسی، محمدبن حسن. (1387ق). المبسوط. تهران: المکتبة المرتضویة لااحیاء الاثار الجعفریة.
41
طوسی، محمدبن حسن. (1365ق). تهذیب الاحکام. چاپ سوم. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
42
فاضلهندی، محمدبن حسن. (1405ق). کشف اللثام. قم: نشر کتابخانه مرعشی نجفی.
43
فاضل مقداد، مقدادبن عبد اللّه سیورى. (1404ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع. قم: انتشارات کتابخانۀ آیة الله مرعشى نجفى.
44
فخر رازی، محمد فخر الدین. (1401ق). تفسیر الفخرالرازی المشتهر بالتفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب. بیروت: دار الفکر.
45
فیض کاشانی، محمد محسن. (1416ق). تفسیر الصافی. چاپ دوم. قم: مؤسسة الهادى.
46
قائنی، محمد. (1385). المبسوط فی فقه المسائل المعاصر. قم: مرکز فقه الائمة الاطهار .
47
قائنی، محمد. (1396). تقریرات درس خارج فقه. بازیابی شده در تیرماه 1397 از http://www.qaeninajafi.ir.
48
قرطبی، محمدبن احمدبن أبی بکر. (1384ق).، تفسیر القرطبی (الجامع لأحکام القرآن). چاپ دوم. قاهره: دار الکتب المصریة.
49
کاسانی، ابوبکربن مسعودبن احمد. (1406ق). البدائع الصنایع فی ترتیب الشرایع. چاپ دوم. بیروت: دار الکتب العلمیة.
50
کرکی، علیبن الحسین. (1408ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
51
کلینی، محمدبن یعقوب. (1367). الفروع من الکافی. چاپ سوم. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
52
ماوردی، أبوالحسن علیبن محمد. (1419ق). الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی وهو شرح مختصر المزنی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
53
مجلسی، محمد باقر. (1363). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
54
مجلسی، محمد تقی. (1406ق). روضه المتقین. چاپ دوم. قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانپور.
55
محققحلی، جعفربن الحسن. (1409ق)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. چاپ دوم. تهران: انتشارات استقلال.
56
محمدی جورکویه، علی. (1394). تخییری یا تعیینی بودن حق قصاص. فصلنامۀ حقوق اسلامی، 12 (44)، 7-29.
57
محقق داماد، سید مصطفی. (1363). قواعد فقه بخش مدنی. تهران: نشر علوم اسلامی.
58
مقتدایی، مرتضی. (1389). درس خارج فقه استاد مقتدایی. بازیابیشده در 16 اسفند 1392 از
59
https://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/moghtadaei/feqh/89/891216/
60
مشکینی، علی. (1381). ترجمه قرآن. قم: مؤسسۀ نشر الهادی.
61
مظاهری، حسین. (1387). توضیح المسائل. چاپ یازدهم. قم: مؤسسۀ فرهنگی مطالعاتی الزهرا.
62
مظاهری، حسین. (1384)،درس شمارۀ 26. بازیابیشده در خرداد 1395 از www.almazageri.ir.
63
مظفر، محمد رضا. (1386ق). اصول الفقه. چاپ دوم. نجف: دار النعمان.
64
موسوى کرمانشاهى، سید سجاد. (1391). اصالت دیه در قتل عمد. مجلۀ فقه. 19 (71)، 133-154.
65
نجفی، محمد حسن. (1367). جواهر الکلام. چاپ سوم. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
66
نَوَوِی، أبوزکریا محییالدین یحیىبن شرف. (بیتا). المجموع شرح المهذب. بیروت: دار الفکر.
67
وحید خراسانی، حسین. (1386). منهاج الصالحین. قم: مدرسة الإمام باقر العلوم(ع).
68
ORIGINAL_ARTICLE
مقایسۀ رویکرد «جرم محور» فقه جزایی با رویکرد «بزهکار محور» و «بزهدیده محور» در حقوق کیفری
همواره با تغییر نوع نگاه جامعه و به پیروی از آن، تحول نگرش اندیشمندان هر عصر به «پدیدهٔ جنایی»، قواعد و مقررات حقوق کیفری نیز تغییر کردهاست و در همین راستا، حقوق کیفری تاکنون سه مرحلهٔ «جرم محوری» و «بزهکار محوری» و «بزهدیده محوری» را پشت سر گذاشته است. آنچه در کفهٔ ترازوی عدالت ملاک تعیین مجازات یا واکنش مناسب نسبتبه پدیدهٔ مجرمانه است، در آغاز، تعیین «وزن جرم ارتکابی» و سپس «سطح حالت خطرناک بزهکار» و بعد از آن «حقوق و نیازهای بزهدیدگان» بودهاست. بهنظر میرسد که بسیاری از پاسخهای فقه جزایی ما بهدلیل امضایی و عرفی بودن، همچنان مبتنی بر دیدگاه جرم محورِ عرف در عصر تشریع است و درکنار مجازات کردن، به لزوم فردی کردن این مجازاتها، متناسب با انواع حالات خطرناک بزهکاران و نیز به انواع حقوق و نیازهای بزهدیدگان توجه کافی نمیشود. این مقاله با نمایان کردنِ غلبۀ نگاه جرم محور فقه جزایی، لزوم توجه بیشتر به مقتضیات زمان و مکان و اندیشههای تخصصی حقوق کیفری، در راستای ترسیم سیاست کیفری سنجیدهتر برای فقه جزایی نوین را گوشزد میکند، زیرا بهنظر میرسد برخی از تحولات عرفی در حقوق کیفری از چنان مقبولیت و عمومیتی برخوردار شدهاست که ایستادگی دربرابرِ آن موجب بروز آسیب به مقبولیت و اعتبار فقه جزایی خواهد بود. باید به سیرۀ عملی معصومینb در زمینۀ اصلاح و بازپروری بزهکاران و اهمیت دادن به حقوق و نیازهای قربانیان جرم توجه کرد و از ظرفیت بالای واکنش تعزیری برای تکمیل مجازات کنونیِ جنایات عمدی استفاده نمود.
http://jostar-fiqh.maalem.ir/article_70132_dcdeb0a0612f8fd3f62f7c769c120541.pdf
2021-08-23
113
141
10.22034/jrj.2020.55941.1884
فقه پویا
فقه جزایی
جرم محوری
بزهکار محوری
جنایات عمدی
محمد
بهروزیه
behroozyeh@yahoo.com
1
استادیار گروه حقوق، دانشگاه پیام نور تهران؛ رایانامه: behroozyeh@yahoo.com
LEAD_AUTHOR
آنسل، مارک، (1375). دفاع اجتماعی. ترجمۀ علی حسین نجفی ابرندآبادی و محمد آشوری. چاپ سوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.اردبیلی، محمدعلی. (1358). حقوق جزای عمومی. تهران: نشر میزان.
1
احمد ادریس، عوض. (1377). دیه. ترجمۀ علیرضا فیض. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
2
بکاریا، سزار، (1380). رسالهٔ جرائم و مجازاتها. ترجمۀ محمدعلی اردبیلی. تهران: میزان.
3
توجهی، عبدالعلی. (1383). اندیشهٔ حمایت از بزهدیدگان و جایگاه آن در گسترهٔ جهانی و سیاست جنایی تقنینی ایران در علوم جنایی (مجموعه مقالات در تجلیل از استاد دکتر محمد آشوری). تهران: سمت.
4
حر عاملی. (1414ق). وسایل الشیعه. چاپ دوم. قم: مؤسسه آل البیتb لإحیاء التراث.
5
حلبی، ابوصلاح. (1403ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: مکتبة امیرالمومنینj.
6
حلی، حسنبن یوسف. (1415ق). مختلف الشیعه. قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین.
7
خمینی، روحالله. (1409ق). تحریر الوسیله. قم: دار الکتب الاسلامیة.
8
خویی، ابوالقاسم. (1396ق). مبانی تکملة المنهاج. قم: دارالهادی.
9
راب وایت؛ فیونا هینز. (1392). جرم و جرم شناسی. ترجمۀ علی سلیمی. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
10
رایجیان اصلی، مهرداد. (1381ق). بزهدیده در فرایند کیفری. تهران: خط سوم.
11
رایجیان اصلی، مهرداد. (1384). بزهدیدهشناسی حمایتی. تهران: دادگستر.
12
زمخشری، محمودبن عمر. (١٤١٧ق). الفایق فی غریب الحدیث. بیروت: دار الکتب العلمیة.
13
زِهر هُوارد. (1383). کتاب کوچک عدالت ترمیمی. ترجمۀ حسین غلامی. تهران: مجد.
14
ژان پرادل. (1381). تاریخ اندیشههای کیفری. ترجمۀ علیحسین نجفی ابرندآبادی. تهران: سمت.
15
ژرار لپز، ژینا فیلیزولا. (1379). کتاب کوچک عدالت ترمیمی. ترجمهٔ روحالدین کرد علیوند، احمد محمدی. تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
16
سماواتی پیروز، امیر. (1385). عدالت ترمیمی «تعدیل تدریجی عدالت کیفری یا تغییر آن». تهران:نگاه بینه.
17
شهید اول. (بیتا). القواعد و الفوائد. قم: مکتبة المفید.
18
شهید ثانی. (بیتا). الروضة البهیة. بیروت: دار العالم الاسلامی.
19
شهید ثانی. (1416 ق). مسالک الافهام. قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه.
20
طوسی، محمدبن حسن. (1387ق). المبسوط فی فقه الامامیة. (بیجا): المکتبة المرتضویة.
21
صادقی، محمدهادی. (1387). جرایم علیه اشخاص. تهران: بنیاد حقوقی میزان.
22
صانعی، پرویز. (1381). حقوق و اجتماع. تهران: طرح نو.
23
عباسی، مصطفی. (1382). افقهای نوین عدالت ترمیمی: میانجیگری کیفری. تهران: دانشور.
24
فلچر، جورج پی. (1384). مفاهیم بنیادین حقوق کیفری. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
25
قاضی، ابن البراج. (1411ق). جواهر الفقه. قم: جامعة المدرسین.
26
قاضی، ابن البراج. (1406ق). المهذب. قم: جامعة المدرسین.
27
مارتین رایت و دیگران. (1383). عدالت ترمیمی: ارتقابخشیدن رویکرد بزهدیده محوری (مجموعه مقالات). ترجمۀ امیر سماواتی پیروز. تهران: خلیلیان.
28
مجلسی. (١٤٠٣ق). بحار الانوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.
29
میری دلماس، مارتی. (1381). نظامهای بزرگ سیاست جنایی. تهران: میزان.
30
میرمحمد صادقی، حسین. (1392). جرایم علیه اشخاص. تهران: بنیاد حقوقی میزان.
31
نجفی ابرندآبادی، علیحسین؛ ژرار لپز؛ ژینا فیلیزولا. (1379). بزهدیده و بزهدیدهشناسی. ترجمهٔ روح الدین کرد علیوند؛ احمد محمدی. تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
32
نجفی، حسن. (1367).جواهر الکلام. بیروت: دار الکتب الاسلامی.
33
یوبو بروما. (1383). تردیدها درمورد صعود نقش بزهدیده در حقوق کیفری. مقاله در: جرم بزهدیدگان و عدالت. ترجمۀ پیروز امیرسماواتی. تهران: خلیلیان.
34
karmen Andrew. (1996).Crime victims, An introduction to Victimology. john jay college of criminal justice. third edition.
35
Howard zehr and Harry mika.(1998). fundamental concepts of restorative justice, in Declan Roche (Editor). Restorative Justice. UK: London school of economics and political science.
36
ORIGINAL_ARTICLE
اخذ اجرت از طرفین دعوا برای قضاوت
یکی از مسائل بحثبرانگیز و مورد ابتلا در امر قضا، جواز یا عدم جواز دریافت مستقیم هزینههای دادرسی از جمله اجرت و مزد قاضی از طرفین دعوی است. مشهور فقهای امامیه اخذ اجرت از طرفین دعوی را جایز ندانسته و معتقدند امرار معاش قاضی غیرمتمکّن باید از طریق بیتالمال صورت پذیرد. درمقابل، گروه دیگری از فقها معتقدند که ادلۀ بیانشده از سوی مشهور فقها، صلاحیت اثبات نظریۀ حرمت را ندارد. در این پژوهش، هردو دیدگاه و ادلۀ آنها بررسی شدهاست و ضمن ردّ دیدگاه مشهور، نظریۀ جواز که با اصول و قواعد حاکم بر فقه قضایی اسلام سازگارتر است، تقویت و ترجیح داده شدهاست و نیز ثابت گردیده است تا زمانی که میتوان اجرت قاضی را از طرفین دعوی ستاند، دلیلی بر تحمیل چنین بار سنگینی بر دوش بیتالمال وجود ندارد.
http://jostar-fiqh.maalem.ir/article_70125_2650211632791d0d5ec1e6234b5a287e.pdf
2021-08-23
143
171
10.22034/jrj.2020.55096.1785
قضا
رشوه
اجرت
ارتزاق قاضی
بیت المال
حمید
مسجد سرائی
h_masjedsaraie@yahoo.com
1
دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سمنان- ایران
LEAD_AUTHOR
محمدحسن
نجاری
m.hassan.najjari@semnan.ac.ir
2
دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سمنان؛ سمنان- ایران
AUTHOR
قرآن.
1
نهج البلاغه.
2
آشوری، محمّد. (1379). آیین دادرسی کیفری، چاپ پنجم. تهران: سمت.
3
ابنبرّاج، قاضی عبدالعزیز. (1406ق). المهذّب. تحقیق جمعی از محقّقین و مصحّحین تحت اشراف شیخ جعفر سبحانی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
4
اصفهانی، محمدبن حسن. (1416ق)، کشف اللّثام و الابهام عن قواعد الاحکام. تحقیق گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
5
انصاری، مرتضی. (1415ق). المکاسب. قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
6
تبریزی، جواد. (1384ق). تنقیح مبانی الاحکام. کتاب القضاء و الشهادات. چاپ دوم. قم: شریعت.
7
تهانوى، محمد اعلىبن على. (بیتا). کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم. استانبول: دار قهرمان.
8
شهید ثانی. (1430ق)، الروضه البهیّه فی شرح اللّمعه الدمشقیّه. تحقیق مسلم قلیپور گیلانی. قم: ذوی القربی.
9
شهید ثانی. (1413ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. تحقیق گروه پژوهش مؤسسه معارف اسلامی. قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه.
10
جزایری، محمّدجعفر. (1415ق). منتهی الدّرایه فی توضیح الکفایه. چاپ چهارم. قم: مؤسسة دارالکتاب.
11
جعفری لنگرودی، محمّدجعفر. (1384). ترمینولوژی حقوق. چاپ هجدهم. تهران: کتابخانۀ گنج دانش.
12
جعفری لنگرودی، محمّدجعفر . (1372). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. چاپ ششم. تهران: کتابخانۀ گنج دانش.
13
حجتی کرمانی، علی. (1369). سیر قضاوت در ادوار مختلف تاریخ. تهران: مشعل دانشجو.
14
حر عاملی، محمدبن حسن. (1409ق). وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة. تحقیق گروه پژوهش مؤسسه آل البیتb. قم: مؤسسه آل البیتb.
15
حلی، ابوالقاسم جعفربن حسن. (1408ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. تصحیح عبدالحسین محمّد علی بقال. چاپ دوم. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
16
حلی، محمّدبن حسن. (1387ق). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. تصحیح سید حسین موسوى کرمانى و علىپناه اشتهاردى و عبدالرحیم بروجردى. قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
17
حلی، حسنبن یوسف. (1413ق). مختلف الشیعة فی احکام الشریعة. تحقیق گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامی. چاپ دوم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
18
حلی، یحییبن سعید. (1405ق). الجامع للشرایع. تحقیق برخی از محققین تحت اشراف شیخ جعفر سبحانی. قم: مؤسسه سیدالشهداء ـ العلمیة.
19
حیدری، علی نقی. (1412ق). اصول الاستنباط. قم: لجنة ادارة الحوزة العلمیّة.
20
خویی، سیّد ابوالقاسم. (1391). مبانی تکمله المنهاج. ترجمۀ علیرضا سعید. چاپ سوم. تهران: خرسندی.
21
خویی، سیّد ابوالقاسم. (1371). مصباح الفقاهة. چاپ دوم. قم: وجدانی.
22
دلداده، صادق. (1390). حکم اخذ اجرت بر واجبات. فصلنامه اطّلاعرسانی محفل، زمستان (4)، 48 - 55.
23
سبزواری، محمّد باقر. (1423ق). کفایة الاحکام. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
24
شاملو، باقر. (1383). اصل برائت در نظامهای نوین دادرسی (مجموعه مقالات علوم جنایی). تهران: انتشارات سمت.
25
صدر، سیّد محمّدباقر. (1415ق). دروس فی علم الاصول. چاپ سوم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
26
طباطبائی، سیّد محمّدحسین. (1370). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی. قم: دارالعلم.
27
26. طباطبائی، سید علی. (بیتا). ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدّلائل. قم: مؤسسۀ آلالبیتb.
28
طبرسی، فضلبن حسن. (1413ق). مجمع البیان. تهران: دارالفکر.
29
طریحی، فخرالدینبن محمد. (1375). مجمع البحرین. چاپ سوم. تهران: مرتضوی.
30
طناحی، محمود محمد. (1367). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. چاپ چهارم. قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
31
طوسی، محمدبن حسن. (1387). المبسوط فی فقه الامامیّه. چاپ سوم. تهران: المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة.
32
علم الهدی، سید مرتضی. (1413ق). الانتصار فی انفرادات الامامیّه. نجف: مکتبة الحیدریة.
33
فاضل لنکرانی، محمّد. (1420ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة، کتاب القضاء و الشهادات. تصحیح حسین واثقی و محمّد مهدی مقدادی. قم: مرکز فقهی ائمه اطهارb.
34
فاضل لنکرانی، محمّد. (1386). سیری کامل در اصول فقه. قم: مرکز فقهی ائمه اطهارb.
35
فاضل لنکرانی، محمّد. (1386). القواعد الفقهیّه. قم: مرکز فقهی ائمه اطهارb.
36
فیض، علیرضا. (1373). مبادى فقه و اصول. تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
37
36. فیومی، احمدبن محمّد. (1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشّرح الکبیر للرّافعی. قم: دارالهجرة.
38
قربانی، علی؛ موحّدی، جعفر، (1390). اصل برائت در اندیشه فقهی و فرض بیگناهی در اندیشه اروپایی. فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، 8 (26)، 127-152.
39
کاتوزیان، ناصر. (1383). یأس از اثبات و اصل برائت، مجلۀ دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 66 (0)، 245-260.
40
کرکی، علیبن حسین. (1387). جامع المقاصد فی شرح القواعد. چاپ دوم. قم: دارالعلم.
41
مختارى مازندرانى، محمدحسین. (1377). فرهنگ اصطلاحات اصولى. تهران: انجمن قلم ایران.
42
مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی. (1389). فرهنگنامه اصول فقه. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
43
مفید، محمّدبن نعمان. (1413ق). المقنعة. قم: المؤتمر العالمی.
44
43. موحدی محبّ، مهدی. (1388). اجتهاد قاضی در نظام قضائی ایران. مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 1 (1)، 125-145.
45
موسوی خمینی، سید روحالله. (بیتا). تحریر الوسیلة. قم: دار العلم.
46
موسوی سبزواری، سید عبدالأعلی. (1413ق). مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام. چاپ چهارم. قم: مکتبة آیةالله سبزواری.
47
46. مهاجری، محمد. (1391). کلیات قضا و قضاوت (تعریف، تاریخچه و مسئولیت). تهران: خرسندی.
48
نائینی، محمدحسین. (1376). فوائد الاصول. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
49
نراقی، ملّااحمد. (1415ق). مستند الشیعة فی أحکام الشریعة. تصحیح گروه پژوهش موسۀ آلالبیتb. قم: مؤسسة آلالبیت لاحیاء التراث.
50
نجفی، جعفربن خضر. (1420ق). شرح الشیخ جعفر علی قواعد العلامةبن المطهّر. بیجا: الذخائر.
51
نجفی، محمدحسن. (1981م). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. چاپ هفتم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
52
وکیل، امیرساعد؛ عسکری، پوریا. (1394). قانون اساسی در نظم حقوقی کنونی. چاپ هفتم. تهران: مجد.
53
ORIGINAL_ARTICLE
قابل استماع بودنِ دعوا با دادخواست غیرقطعی
طبق نظر مشهور فقها و نیز برابرِ بند 9 مادۀ 84 قانون آئین دادرسی، یکی از ایرادات و موانع رسیدگی به دادخواست، جزمی نبودنِ دعوا دانسته شدهاست. بنابراین، بهموجب این قانون در صور و فروض فراوانی، فرد صرفاً بهجهت تردیدی طبیعی که در دادخواست خود دارد، در معرض تضییع حق قرار میگیرد، درحالیکه این امر، مخالف اصل 34 قانون اساسی است. پژوهش حاضر که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شدهاست، نشان میدهد که شرط مذکور در هیچ دلیل خاصی تصریح نشده است، بلکه بالعکس، از اطلاق آیات قرآن و روایات خاصه و ادلۀ (لاضرر) و نیز اصلِ عدم اشتراط، شرط نبودنِ آن برداشت میشود. بنابراین، اصلاح این مادۀ قانونی ضروری بهنظر میرسد.
http://jostar-fiqh.maalem.ir/article_68062_c97c9cc6a3bbb2bc43171ae2250dc8ca.pdf
2021-08-23
173
194
10.22034/jrj.2020.54608.1715
شرایط استماع
دادخواست
دادخواست جزمی
دادخواست ظنی و احتمالی
حمید
مؤذنی
moazzeni62@gmail.com
1
دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان. زاهدان- ایران
AUTHOR
محمدرضا
کیخا
kaykha@hamoon.usb.ac.ir
2
دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان. زاهدان- ایران. (نویسنده مسئول)؛ رایانامه: kaykha@hamoon.usb.ac.ir
LEAD_AUTHOR
قرآن مجید
1
الآشتیانی، میرزا محمد. (1404ق). کتاب القضاء. بیجا: منشورات دارالهجرة.
2
ابنبابویه، محمدبن على. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
3
ابنفارس، احمد. (1387). ترتیب مقاییس اللغة. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
4
ابنمنظور، محمدبن مکرم. (1408ق). لسان العرب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
5
اردبیلى، احمدبن محمد. (1403ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
6
اصفهانی، شیخ محمدحسین. (1404ق). الفصول الغرویه. (بیجا). دار احیاء العلوم الاسلامیة.
7
جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1396). ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش.
8
حائرى، سیدمحمد مجاهد طباطبایى. (بیتا). کتاب المناهل. قم: مؤسسة آل البیت :
9
حسینى روحانى، سید صادق. (بیتا). فقه الصادق7، بیجا: بینا.
10
حلبى، ابنزهره. (1417ق). غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع. قم: مؤسسة امام صادق 7
11
حلّى، حسنبن یوسفبن مطهر اسدى. (1410ق). إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
12
حلّى، نجم الدین، جعفربن حسن. (1408ق) شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. چاپ دوم. قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
13
حلّى، مقدادبن عبداللّه سیورى. (1404ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع. قم: کتابخانۀ آیة الله مرعشى نجفى.
14
خیرالله هرمزی. (1394). شرایط قابل استماع بودن دعوی در فقه. فصلنامۀ علمی پژوهشی حقوق خصوصی، 4 (13)35-.9
15
سبزوارى، محمدباقربن محمد مؤمن. (1408ق). کفایة الأحکام. اصفهان: انتشارات مهدوى.
16
شعرانی، میرزا ابوالحسن. (1373). المدخل الی عذب المنهل. قم: دبیرخانۀ کنگرۀ دویستمین سالگرد میلاد انصاری.
17
صیمرى، مفلحبن الحسن. (1420ق). غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار الهادی.
18
طباطبایی، سید محمدحسین. (بیتا). حاشیة الکفایه. تهران: بنیاد علمی فکری طباطبایی.
19
طوسى، محمدبن الحسن. (1407ق). تهذیب الأحکام. چاپ چهارم. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
20
عاملى، زینالدینبن على. (1412ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّى - سلطان العلماء. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم.
21
عاملى، زینالدینبن على. (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
22
علم الهدی، سید مرتضی. (1363). الذریعة الی اصول الشریعة. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
23
عمید، حسن. (1357). فرهنگ زبان فارسی. تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
24
فقعانى، علىبن علىبن محمدبن طى. (1418ق). الدر المنضود فی معرفة صیغ النیات و الإیقاعات و العقود. قم: مکتبة إمام العصر ع العلمیة.
25
شمس، عبدالله. (1391). قانون آئین دادرسی مدنی. چاپ بیستویکم. تهران: انتشارات دراک.
26
قمی، ابوالقاسم. (1378). قوانین الاصول. تهران: کتابفروشی علمیۀ اسلامی.
27
کلینى، محمدبن یعقوببن اسحاق. (1407ق). الکافی. چاپ چهارم. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
28
کیدرى، قطبالدین، محمدبن حسین. (1416ق). إصباح الشیعة بمصباح الشریعة. قم: مؤسسة امام صادق ع
29
مشکینی، میرزا علی. (1371). اصطلاحات الاصول. چاپ پنچم. قم: دفتر نشر الهادی ع
30
مظفر، محمدرضا. (1400ق). المنطق. بیروت: دار التعارف.
31
میرزاى قمّى، ابوالقاسمبن محمدحسن. (1427ق). رسائل المیرزا القمی. قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
32
نجفی، شیخ محمدحسن. (بیتا). جواهر الکلام. چاپ هفتم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
33
نراقى، مولى احمدبن محمد مهدى. (1415ق). مستند الشیعة فی أحکام الشریعة. قم: مؤسسة آل البیت ع.
34
ORIGINAL_ARTICLE
عدم شمولیت قاعدۀ دیۀ اعضای یکی و دوتایی نسبتبه اعضای غیراصلی (تبعی)
یکی از مهمترین قواعد حاکم بر دیات، قاعدۀ دیۀ اعضای یکی و دوتایی است که مسامحتاً به قاعدۀ دیۀ اعضای زوج و فرد تعبیر میشود. قاعدۀ مذکور بیانگر آن است که ازبین بردنِ عضو تک و هر عضوی که جفت باشد موجب دیۀ کامل است و ازبین بردنِ یکی از آن دو، موجب نصف دیه است. این قاعده در مادۀ ۵۶۳ قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 انعکاس پیدا کردهاست. اما با وجود این، محدودۀ شمولیت در قاعدۀ دیۀ اعضای یکی و دوتایی از حیث اصلی و تبعی بودنِ اعضا مشخص نشدهاست. به همین خاطر نویسندگان با تتبع در کتب فقهی و آرای فقها درضمن بررسی مصادیقی از اعضا، به این مهم دست یافتهاند که به دلیل انصراف روایات قاعده، مراد از عضو در قاعدۀ مذکور اعضایی هستند که اصلیاند. اقتضای اصل تناسب جنایت و دیه و ارتکاز عرفی نیز، مؤید این انصراف است. درنتیجه دربارۀ دیۀ برخی اعضای تبعی مانند نوک پستان و سوراخهای بینی که دلیل خاصِ قابلِ استنادی دالّ بر ثبوت مقدار دیهشان وجود دارد، براساسِ حکم ذکرشده در دلیل خاص، به آن حکم میشود و دربارۀ آن دسته از اعضای تبعی مانند نخاع و ترقوه و آپاندیس که دلیل خاصی جز قاعدۀ مذکور دالّ بر ثبوت دیهشان وجود ندارد، با توجه به مدعای این مقاله یعنی عدم شمولیت قاعده نسبتبه اعضای تبعی، به ارش و حکومت حکم میشود.
http://jostar-fiqh.maalem.ir/article_70129_fc07dc4f0945d663f3da8323865387f4.pdf
2021-08-23
195
242
10.22034/jrj.2020.57057.2009
دیات
قاعده دیه اعضای یکی و دوتایی
اعضاء
عضو اصلی
عضو تبعی
صالح
منتظری
salehmontazeri@gmail.com
1
استادیار گروه حقوق اسلامی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری و مدرس حوزه علمیه و طلبه درس خارج فقه و اصول. (نویسنده مسئول)؛ رایانامه: salehmontazeri@ujsas.ac.ir
LEAD_AUTHOR
پیام
فروزنده
forouzandehpayam@gmail.com
2
دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری.
AUTHOR
قرآن کریم.
1
قانون مجازات اسلامی، مصوب ۱۳۹۲.
2
آبى، حسنبن ابى طالب. (1417ق). کشف الرموز فی شرح مختصر النافع. چاپ سوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
3
آخوند خراسانی، محمدکاظمبن حسین. (۱۴۳۱ق). کفایة الأصول. تحقیق و تعلیق، عباسعلی زارعی سبزواری. چاپ هفتم. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین ب قم المقدسة.
4
آل کاشف الغطاء، محمدحسینبن على. (1366ق). وجیزة الأحکام. چاپ دوم. نجف اشرف: مؤسسة کاشف الغطاء.
5
ابراهیم، خسرو. (1392). آناتومی (رشته تربیت بدنی). چاپ دوازدهم. تهران: شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران.
6
ابنادریس، محمدبن احمد. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
7
ابنبابویه، محمّدبن على. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
8
ابنبراج طرابلسى،قاضى عبد العزیز. (1406ق). المهذب، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
9
ابنحمزه، محمدبن على. (1408ق). الوسیلة إلى نیل الفضیلة. قم: کتابخانۀ آیة الله مرعشى نجفى.
10
ابنسعید، یحیىبن احمد. (1405ق). الجامع للشرائع. قم: مؤسسة سید الشهداء العلمیة.
11
ابنسعید، یحیىبن احمد. (1394ق). نزهة الناظر فی الجمع بین الأشباه و النظائر. قم: منشورات رضی.
12
ابنفارس، احمد. (1404ق). معجم مقائیس اللغة. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم.
13
ابنفهد حلّى، احمدبن محمد. (1410ق). المقتصر من شرح المختصر. مشهد: مجمع البحوث الإسلامی.
14
ابنفهد حلّى، احمدبن محمد. (1407ق). المهذب البارع فی شرح المختصرالنافع. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
15
ابنمنظور، محمدبن مکرم. (1414ق). لسان العرب. چاپ سوم. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع ـ دار صادر.
16
ابنزهره، حمزةبن على. (1417ق). غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع. قم: مؤسسۀ امام صادق.
17
ابوالصلاح حلبی، تقىبن نجم. (1403ق). الکافی فی الفقه.اصفهان: کتابخانۀ عمومى امام امیرالمؤمنین.
18
انصاری، مرتضیبن محمد امین. (1415ق). صراط النجاة. (محشی انصاری). قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری. راهیاب از نرمافزار جامع فقه اهلبیت.
19
ایروانى، باقر. (1427ق). دروس تمهیدیة فی الفقه الاستدلالی على المذهب الجعفری. چاپ دوم. قم: راهیاب: نرمافزار جامع فقه اهلبیت، مؤسسۀ نرمافزاری علوم اسلامی نور.
20
ایروانی، باقر. (1397). دروس فی علم الاصول الحلقة الاولی و الحلقة الثانیة فی اسلوبها الثانی. چاپ نهم. قم: مرکز نشر هاجر (وابسته به مرکز مدیریت حوزههای علمیۀ خواهران).
21
اینانلو، زهرا. (بهمن ۱۳۹0). بررسی نظریات آیه الله خویی در باب دیه جنایت بر منافعاعضا و ... جنایت بر حیوان با اتکاء به کتاب مبانی تکملة المنهاج و تطبیق آن باقانون مجازات اسلامی. (مصوب 1370)، پایاننامۀ منتشرنشده کارشناسی ارشد. دانشگاه قزوین، دانشگاه بینالمللی امام خمینی (ره). دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی.
22
بهجت، محمد تقى. (۱۴۲۶ق). جامع المسائل. چاپ دوم. قم: دفتر معظمله.
23
بیهقی کیدرى، محمدبن حسین. (1416ق). إصباح الشیعة بمصباح الشریعة. قم: مؤسسۀ امام صادق.
24
تبریزی، جواد. (1428ق). تنقیح مبانی الأحکام - کتاب الدیات. قم: دار الصدیقة الشهیدة.
25
ترحینی عاملى، محمدحسن. (1427ق). الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة. چاپ چهارم. قم: دار الفقه للطباعة و النشر.
26
جزیری، عبدالرحمن، غروی، سیدمحمد. (1419ق). الفقه علی المذاهب الاربعة و مذهب اهل البیت. بیروت: دارالثقلین.
27
جوهرى، اسماعیلبن حماد. (1410ق). الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة.لبنان: دار العلم للملایین.
28
حاجی دهآبادی، احمد. (۱۳۸۸). قاعدۀ دیۀ اعضا در فقه امامیه و اهل سنت، فصلنامۀ فقه و حقوق، 1 (2) 137 - 168.
29
حاجی دهآبادی، احمد. (۱۳۸۴). قواعد فقه دیات (مطالعۀ تطبیقی در مذاهب اسلامی.تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
30
حاجی دهآبادی، احمد. (1391). قواعد فقه جزایی. چاپ سوم. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
31
حسینى عاملى، محمدجوادبن محمد. (بیتا). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
32
حلى، حسنبن یوسف. (1410ق). إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
33
حلى، حسنبن یوسف. (1411ق). تبصرة المتعلمین فی أحکامالدین. تهران: مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
34
حلى، حسنبن یوسف. (1420ق). تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة.قم: مؤسسه امام صادق.
35
حلى، حسنبن یوسف. (1421ق). تلخیص المرام فی معرفة الأحکام. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم.
36
حلى، حسنبن یوسف. (1413ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
37
حلى، حسنبن یوسف. (1413ق). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة. چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
38
حیدری فسایی، قادر، تقریرات درس کفایه الأصول. تقریرات مخطوط صالح منتظری.
39
حر عاملی، محمدبن حسن. (1409ق). وسائل الشیعة. قم: موسسۀ آل البیت.
40
خامنهای، سیدعلی. (1398). متن درس خارج فقه؛ در موضوع غنا و موسیقی. چاپ دوم. تهران: انتشارات فقه روز (وابسته به انتشارات انقلاب اسلامی).
41
خامنهای، سیدعلی. (۱۳۹۵). درس خارج فقه (صلات مسافر)، تقریرات مخطوط صالح منتظری.
42
خمینى، سید روح الله. (بیتا). تحریر الوسیلة. قم: مؤسسۀ مطبوعات دار العلم.
43
خویی، ابوالقاسم. (1391). مبانی تکملة المنهاج. ترجمۀ علیرضا سعید. چاپ سوم. تهران: خرسندی.
44
خویی، ابوالقاسم. ( بیتا یا ۱۴۲۲). موسوعة الامام الخویی (مبانی تکملة المنهاج). قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی (ره)، راهیاب: نرمافزار جامع فقه اهل بیت، مؤسسۀ نرمافزاری علوم اسلامی نور.
45
دفتر تبلیغات اسلامی شعبۀ خراسان رضوی. (۱۳۸۶). مسائل مستحدثه پزشکی. قم: بوستان کتاب.
46
رحیمی، نرجس خاتون. (زمستان ۱۳۹۱). جنایت بر منافع اعضای بدن در فقه امامیه و حقوق ایران. پایاننامۀ منتشرنشده کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری.
47
روحانى، سید محمد صادق. (بیتا یا 1412ق). فقه الصادق8. قم: راهیاب: نرمافزار جامع فقه اهل بیت، مؤسسۀ نرمافزاری علوم اسلامی نور.
48
روحانى، سید محمد صادق. (بیتا). منهاج الصالحین. قم: راهیاب: نرمافزار جامع فقه اهل بیت، مؤسسۀ نرمافزاری علوم اسلامی نور.
49
هیئت عالی دیوان عمومی کشور. (1394). تعیین میزان دیۀ ازبین بردنِ طحال. روزنامۀ رسمی جهموری اسلامی ایران، 6 خرداد، شماره 20454، ویژه نامه 778. بازیابی شده در 28 اردیبهشت 1400، از https://www.rrk.ir/Laws/ShowLaw.aspx?Code=5013
50
سبحانی تبریزی، جعفر. (۱۳۹۱). درس خارج فقه (دیات). مدرسه فقاهت، بازیابی شده در 28 ادیبهشت 1400، از https://www.eshia.ir/feqh/archive/
51
سبزوارى، سیدعبد الأعلى. (1413ق). مهذّب الأحکام. چاپ چهارم. قم: مؤسسۀ المنار - دفتر حضرت آیتالله.
52
سلاّر دیلمى، حمزةبن عبد العزیز. (1404ق). المراسم العلویة و الأحکام النبویة. قم: منشورات الحرمین.
53
سمساری، بابک. (1392). تأملاتی بر دیه صدمات نخاع و ستون فقرات. تهران: انتشارات جنگل.
54
شبیری زنجانی، سیدموسی. (۲۳/۲/۱۳۹۶). فرازهایی از گعده های علمی آیه الله شبیری زنجانی، (جلسه ۱۹ شهریور ۱۳۹۵)، بازیابیشده در 28 اردیبهشت 1400، از
55
https://b2n.ir/j50526
56
شبیری زنجانی، سیدموسی. (1419ق). کتاب نکاح (تقریرات درس خارج فقه). قم: مؤسسۀ پژوهشى راىپرداز.
57
شوشترى، محمدتقى. (1406ق). النجعة فی شرح اللمعة. تهران: کتابفروشى صدوق.
58
شهید اول، محمدبن مکى. (۱۴۱۰ق). اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة. بیروت: دار التراث ـ الدار الإسلامیة.
59
شهید اول، محمدبن مکى. (1414ق). غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم.
60
شهید ثانى، زین الدینبن على. (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. حاشیۀ کلانتر. قم: کتابفروشى داورى.
61
شهید ثانى، زین الدینبن على. (1414ق). حاشیۀ الارشاد. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
62
شهید ثانى، زین الدینبن على. (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائعالإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
63
شیرازی، رضا؛ نظمآرا، زهره؛ کاظمیها، میلاد؛ رهروان، سحر. (1395). آناتومی عمومی. تهران: اندیشۀ رفیع.
64
صاحب جواهر، محمدحسنبن باقر. (1362ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
65
صیمرى، مفلحبن حسن (1420ق). غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار الهادی.
66
طباطبایى کربلایی، علىبن محمد علی. (1418ق). ریاض المسائل (ط ـ الحدیثة)، قم: مؤسسه آلالبیت.
67
طباطبایی الحکیم، سیدمحمد سعید. (1415ق). منهاج الصالحین.بیروت: دارالصفوة.
68
طریحى، فخرالدینبن محمد. (1416ق). مجمع البحرین. چاپ سوم. تهران: کتابفروشى مرتضوى.
69
طوسى، محمدبن حسن. (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. چاپ سوم. تهران: چاپ دوم. المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثارالجعفریة.
70
طوسى، محمدبن حسن. (1407ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
71
طوسى، محمدبن حسن. (1400ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى. چاپ دوم. بیروت: دار الکتاب العربی.
72
طوسى، محمدبن حسن. (1407ق). تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان). چاپ چهارم. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
73
عبدالرحمان، محمود. (بیتا). معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة. راهیاب: نرمافزار جامع فقه اهلبیت.
74
فاضل مقداد، مقدادبن عبدالله. (1404ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع. قم: کتابخانۀ آیةالله مرعشى نجفى.
75
فاضل لنکرانى، محمد. (1418ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة الدیات. قم: مرکز فقهى ائمۀ اطهار.
76
فاضل هندی، محمدبن حسن. (۱۴۱۶ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
77
فخر المحققین، محمدبن حسن. (1387ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. چاپ اول. قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
78
فراهیدى، خلیلبن احمد. (1410ق). کتاب العین. چاپ دوم. قم: نشر هجرت.
79
فرجی، حمید. (1393). قواعد فقه جزائی دیات.تهران: خرسندی.
80
فقعانى، علىبن على. (1418ق). الدر المنضود فی معرفة صیغ النیات و الإیقاعات و العقود. قم: مکتبة إمام العصر العلمیة.
81
فیاض، محمداسحاق. (1426ق). رسالۀ توضیح المسائل. قم: انتشارات مجلسى.
82
فیاض، محمداسحاق. (بیتا). منهاج الصالحین. قم: راهیاب، نرمافزار جامع فقه اهلبیت، مؤسسۀ نرمافزاری علوم اسلامی نور.
83
فیض کاشانى، محمدبن شاه مرتضى. (بیتا). مفاتیح الشرائع. قم: کتابخانۀ آیةالله مرعشى نجفى.
84
فیومى، احمدبن محمد. (بیتا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: منشورات دارالرضی.
85
قرشی، علیاکبر. (1412ق). قاموس قرآن. چاپ ششم. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
86
قمى، علیبن محمد. (1421ق). جامع الخلاف و الوفاق. قم: زمینهسازان ظهور امام عصر.
87
کاشف الغطاء، احمدبن على. (1423ق). سفینة النجاة و مشکاة الهدى و مصباح السعادات.نجف اشرف: مؤسسۀ کاشف الغطاء.
88
کلینى، محمدبن یعقوب. (1407ق). اصول الکافی. تحقیق و تصحیح علیاکبر غفارى و محمد آخوندى. چاپ چهارم. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
89
گرجی، ابوالقاسم. (13۹0). دیات. چاپ سوم. تهران: مؤسسۀ انتشارات دانشگاه تهران.
90
محقق حلّى، جعفربن حسن. (1418ق). المختصر النافع فی فقه الإمامیة. چاپ ششم. قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة.
91
محقق حلّى، جعفربن حسن. (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال والحرام. چاپ دوم. قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
92
مجلسى، محمدباقربن محمد تقى. (1403ق). بحار الأنوار. چاپ دوم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
93
مجلسى، محمدباقربن محمد تقى. (1404ق). مرآة العقول فی شرح اخبار الرسول. چاپ دوم. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
94
مجلسى، محمد باقربن محمد تقى. (1406ق). ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار. قم: انتشارات کتابخانۀ آیتالله مرعشی نجفی (ره).
95
مدنی کاشانى، حاجآقا رضا. (1408). کتاب الدیات. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
96
مرتضی زبیدی، محمدبن محمد. (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس.بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
97
مرعشى شوشترى، سید محمدحسن. (1427ق). دیدگاههاى نو در حقوق. چاپ دوم. تهران: نشر میزان.
98
مرکز تحقیقات فقهی قوۀ قضائیه. (1381). مجموعه آرای فقهی ـ قضایی در امور کیفری. قم: قضا (وابسته به مرکز تحقیقات فقهی قوۀ قضائیه).
99
مصطفوی، حسن. (1402ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم.تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر.
100
مغنیه، محمدجواد. (1421ق). فقه الإمام الصادق8. چاپ دوم. قم: مؤسسۀ انصاریان.
101
مفید، محمّدبن محمد. (1413ق). المقنعة (للشیخ المفید). قم: کنگرۀ جهانى هزارۀ شیخ مفید.
102
مقتدایی، مرتضی. (۱۳۹1). درس خارج فقه (دیات). بازیابیشده در 27 فروردین 1400 از
103
http://eshia.ir/feqh/archive/text/moghtadaei/feqh/90/910127/
104
http://eshia.ir/feqh/archive/text/moghtadaei/feqh/90/910322/
105
مقدس اردبیلى، احمدبن محمد. (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
106
منتظرقائم، مهدی. (1398). دیات متناسب و نامتناسب با تاکید بر نظر امام خمینی (س). پژوهشنامۀ متین. 21 (82) 131 ـ 155.
107
منتظری، صالح؛ محسنی دهکلانی محمد؛ ایزدیفرد، علیاکبر. (زمستان 1395). درنگی فقهی در مادۀ 665 قانون مجازات اسلامی. فصلنامۀ جستارهای فقهی و اصولی، 2 (4) 119 – 154.
108
منتظری، صالح. (1396). قاعدهانگاری فقهی ادلۀ ناظر بر دیۀ اعضا. رسالۀ منتشرنشده دکتری. دانشگاه مازندران، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی.
109
منتظری، صالح. (139۶). مبانی فقهی مادۀ ۵۸۱ قانون مجازات اسلامی. فصلنامۀ شهر قانون، (۲۰) ۱۴۳ ـ ۱۹.
110
منتظرى نجفآبادى، حسینعلى. (1373). رسالۀ استفتاءات، تهران: نشر تفکر.
111
مؤسسۀ آموزشی پژوهشی قضا. (۱۳۹0). نرمافزار گنجینه استفتائات قضایی. نگارش ۲. قم.
112
موسوی خوانسارى، احمد. (1405ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. چاپ دوم. قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
113
میرمحمد صادقی، حسین. (1393). جرایم علیه اشخاص (حقوق کیفری اختصاصی ۱). چاپ چهاردهم. تهران: نشر میزان.
114
نوری، حسینبن محمدتقی. (۱۴۰۸ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. قم: مؤسسة آلالبیت.
115
وبسایت انهار؛ پایگاه احکام شرعی. (بیتا). حکم دیۀ آپاندیس. بازیابی شده در 28 اردیبهشت 1400، از https://ahkam.anhar.ir/article-26504.htm
116
وحید خراسانى، حسین. (1428ق). منهاج الصالحین. چاپ پنجم. قم: مدرسۀ امام باقر.
117
هاشمی شاهرودى، سید محمود. (1426ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهلبیتقم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهلبیت
118
Donald C.Rizzo (2015), Fundamentals of Anatomy And Physiology, Fourth Edition , Boston ,CENAGE Learning.
119
Eric Widmaier And Others(2013), Vanders Human Physiology ،The Mechanisms of Body Function , 13THEdition,McGraw Hill.
120