نقدی بر تلقی اراده در فقه

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور تهران

چکیده

اراده بنا به ماهیت خاص آن، از معدود مفاهیمی است که موضوع مباحث دامنه‌دار و جدی در علوم مختلف اجتماعی از جمله حقوق است. تحلیل ماهیت حقوقی اراده بدون بررسی آن در علوم مختلف به‌ویژه فلسفه، کلام، روان‌شناسی و اخلاق ممکن نیست؛ به‌خصوص آنکه بدانیم میان مباحث مطرح دربارۀ اراده در این علوم و مباحث فقهی و حقوقی اراده، روابط وثیقی وجود دارد. علاوه بر نوبودن تحلیل اراده به‌مدد این علوم، این رویکرد به نتایج چندی می‌انجامد: به‌کمک تحلیل فلسفی و اخلاقی اراده، محدودیت نظریه اراده شناخته می‌شود و به‌کمک تحلیل روانی اراده، احکام و آثار اراده و عیوب آن بهتر تبیین می‌شود و به‌کمک تحلیل کلامی اراده، تفکیک میان قصد و رضا توجیه می‌شود. چنین رویکرد جامعی، از طرفی اراده را در چارچوب محدودیت‌های آن تبیین می‌کند و از طرف دیگر، برخلاف دیدگاه غالب فقها درخصوص نظریه اراده، به ما این اختیار را می ­داد تا اراده در برابر اخلاق و سایر مصالح لازم‌الرعایه مانند نظم، فعّال مایشاء ندانیم. این نوع تبیین جدید از اراده، دارای آثار زیادی است مانند تعیین و تعلیل ضمانت اجرای بطلان برای معاملات به قصد فرار از دین، صیانت از وثاقت اسناد رسمی در برابر اسناد عادی، محدود شدن دامنه پذیرش انواع اشتباه به حفظ حقوق طرف دیگر قرارداد و یا استحکام معاملات و ده­ها اثر حقوقی دیگر که هم­ اکنون در غیاب این نوع تبیین از اراده، نظام حقوقی کشور محروم از آن­ها است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critique on Interpreting Will Evidences in Jurisprudence

نویسنده [English]

  • Rouhollah Akhoondi
Payam-e Noor University of Tehran
چکیده [English]

A Critique on Interpreting Will Evidences in Jurisprudence

 Abstract
As its nature depicts, will is considered among the rare concepts raised in central and general topics of different social sciences such as law. Analyzing the legal identity of will is infeasible given it is not studied in other sciences, namely, philosophy, Islamic theology, psychology and ethics. Specifically, we need to know that there is a significant relationship between the role of will in such sciences and the legal and jurisprudential issue of will. Analyzing will with the help of such sciences is a novel phenomenon. Moreover, such an approach would end in a) getting to know the confinement of the will theory with the help of an ethical and a philosophical analysis of will b) a better statement of rules and effects of will and analyzing its defects with the help of a mental analysis of the will, and c) justifying the stablished separation between intention and satisfaction with the theological analysis of the will; an approach which states will in its confinement framework comprehensively in one way and will not approach will vs. ethics and other mandatory expediencies such as order as an omnipotent phenomenon on the other hand, contrary to the broad and dominant perspectives of the supreme Islamic jurists.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Will
  • nature of will
  • defects of will
  • will and ethics confinements

عنوان مقاله [العربیة]

نقد لموضوع تلقی الإرادة فی الفقه

چکیده [العربیة]

تعتبر الارادة حسب ماهیتها الخاصة من المفاهیم المعدودة ذات المباحث الواسعة النطاق و الخطیرة فی العلوم الاجتماعیة المختلفة، و منها علم الحقوق. لایمکن تحلیل ماهیة الارادة التشریعیة دون دراستها فی العلوم المختلفة، و خاصة الفلسفة و الکلام و علم النفس و الأخلاق، و لاسیّما أنّ بین مباحث الإرادة فی هذه العلوم و بین المباحث الفقهیة و التشریعیة، علاقات وثیقة. و فضلاً عن حدائة تحلیل الارادة استمداداً بهذه العلوم، فانّ هذا الاتّجاه یبعث على ما یلی:



معرفة محدودیة نظریة الارادة باستعانة التحلیل الفلسفی و الأخلاقی للإرادة. 2-توضیح أحکام و آثار الارادة و عیوبها بصورة أفضل من خلال الاستعانة بالتحلیل النفسی للإرادة. 3- تبریر التفریق بین القصد و الرضا بواسطة التحلیل الکلامی للإرادة. وهذا الاتجّاه یبیّن بنحو جامع الارادة فی إطار محدودیاتها من جهة، و یخالف من جهةٍ أُخرى رأی أغلب الفقهاء فی خصوص نظریة الارادة، إذ لایرى الارادة مطلقة الید إزاء الأخلاق و سائر المصالح اللازمة الرعایة کالنظم مثلاً.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الارادة
  • ماهیة الارادة
  • عیوب الارادة
  • محدودیة الارادة و الأخلاق

به فایل Pdf مراجعه کنید.