شاخصه‌های شناخت روایات افتائی از تعلیمی

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه معارف دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

2 استادیار گروه معارف دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

3 هیئت علمی گروه معارف دانشگاه فردوسی مشهد

4 استادیار گروه معارف دانشگاه علوم پزشکی مشهد

چکیده

یکی از تقسیمات مطرح شده در ارتباط با روایات، تقسیم آن به روایات افتائی و تعلیمی است، روایات افتائی به روایاتی اطلاق می‌شود که صرفاً بیان کننده وظیفه فعلی فردِ سؤال کننده است در مقابلِ روایات تعلیمی که بیان کننده حکم کلی به منظور تربیت فقهاء و مجتهدین می‌باشد. از مهمترین امور در ارتباط با این تقسیم، ارائه شاخصه‌هایی است که با استفاده از آنها بتوان روایات تعلیمی و افتائی را از یکدیگر تفکیک نمود. در این مقاله سعی شده است با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی و از رهگذر نمونه‌یابی در کتاب تهذیب شیخ طوسی مهمترین شاخصه‌های شناخت این دو دسته روایات ارائه شود و در نهایت چنین نتیجه گرفته شده است که چهار شاخص اصلیِ صفات راوی، شرائط زمان صدور روایت، مضمون روایت و بهره بردن از اسلوب تعلیم، مهمترین شاخصه جهت شناخت روایات تعلیمی است و لازم است فرد از این موارد اطمینان به دست آورد تا بتواند احکام روایات تعلیمی را جاری سازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Characteristics of Knowing Iftā’ī Narrations from Ta’līmī

نویسندگان [English]

  • Sayed Mohammad Hasan Mousavi Mehr 1
  • Mohammadreza Javaheri 2
  • Mohammadjavad Enayati rad 3
  • Seyyed Mahmoud Sadeqzadeh Tabatabaei 4
1 Doctoral student of Department of Education, Faculty of Theology, Ferdowsi University
2 Assistant Professor, Department of Education, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad
3 Ferdowsi university of mashhad
4 Ferdowsi university of mashhad
چکیده [English]

One of the divisions proposed in connection with the narration is its division into iftā’ī and ta’līmī. Iftā’ī narration refers to the narration that only expresses the current duty of the questioner. On the other hand, there are ta’līmī traditions that express the general ruling for the purpose of training jurists (fuqahā) and master jurists (mujtahidīn). One of the most important issues regarding this division is to provide characteristics that can be used to distinguish between taʻlīmī and iftā’ī narratives. By using the descriptive-analytical method and through sampling in the book Tahdhīb al-Aḥkām of Shaykh al-Ṭūsī, this study has tried to present the most important characteristics of knowing these two categories of narrations. This study has concluded that the four main characteristics of the narrator’s attributes, the conditions of the time of issuing the narration, the content of the narration, and the use of the ta’līm style, are the most important characteristics for understanding ta’līmī narrations. It is worth noting that all these characteristics are used as a witness for being ta’līmī and it is necessary for a person to be sure of these things in order to be able to apply the rulings of ta’līmī narrations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iftā’ī Narrations
  • Ta’līmī Narrations
  • Evidences of Ta’līmī Narrations
  • Ta’līmī Styles

عنوان مقاله [العربیة]

شواهد التمییز بین الروایات الإفتائیة والتعلیمیة

چکیده [العربیة]

من التقسیمات الموجودة فی علم الحدیث تقسیم الروایات إلى إفتائیة وتعلیمیة، ویطلق مفهوم الروایات الإفتائیة على الروایات الصادرة لمجرد بیان الوظیفة الفعلیة للسائل، فی مقابل الروایات التعلیمیة التی تبین الحکم العام والکلی بقصد تربیة الفقهاء والمجتهدین وتعلیمهم.
من أهم الأمور المتعلقة بهذا التقسیم هو إیجاد الشواهد والعناصر التی تمکننا من التمییز والفصل بین الروایات الإفتائیة والأخرى التعلیمیة.
عمدنا فی هذا البحث القائم على المنهج الوصفی التحلیلی، وعبر العثور على النماذج المناسبة ودراستها فی کتاب التهذیب للشیخ الطوسی، إلى تحدید أهم الشواهد والعناصر الممیزة بین هذین النوعین من الروایات. وفی النهایة وصلنا إلى نتیجة مفادها وجود أربعة شواهد أساس ممیزة فی هذا الصدد؛ وهی: صفات الراوی، وظروف زمان صدور الروایة، ومضمون الروایة، واستخدام أسلوب التعلیم، وعلى الباحث أن یتأکد من توفر هذه العناصر الممیزة لیتمکن من تطبیق أحکام الروایات التعلیمیة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الروایات الإفتائیة
  • الروایات التعلیمیة
  • شواهد الروایات التعلیمة
  • أسلوب التعلیم
  • فقاهة الراوی

به فایل PDF مراجعه نمایید.

قرآن کریم
ابن أبی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله‏. (1404 ق). شرح نهج‌البلاغه. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏.
ابن براج، عبدالعزیز. (1406 ق). المهذّب. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین.
اربلی، علی بن عیسی. (1381 ق). کشف الغمة فی معرفة الأئمة. تبریز: بنی‌هاشمی.
اشعری قمی، حسن بن محمد. (1385 ش). تاریخ قم، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
اصفهانی، مهدی. (1398 ش). الافتاء و التقلید. قم: مؤسسه معارف اهل‌بیت (ع).
اصفهانی، مهدی. (1398 ش). المواهب السنتیه و العنایات الرضویه. قم: مؤسسه معارف اهل‌بیت (ع).
انصاری، مرتضی. (1415 ق). کتاب الطهاره. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
انصاری، مرتضی. (1415 ق). کتاب المکاسب. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
بجنوردی، سید حسن. (1419 ق). القواعد الفقهیه. قم: نشر الهادی.
بروجردی، حسین. (1416 ق). البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر. چاپ سوم، قم: دفتر معظم له.
تمدن، حمیدرضا، و عزیز پور، حسین(1399 ش). تفکیک روایات افتایی و تعلیمی، قواعد و نمونه‌ها. آئینه پژوهش، 186، 136-107.
ثقفى، ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال‏. (1395 ق). الغارات. تهران: انجمن آثار ملی.
جباری، محمدرضا. (1382 ش). سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه (ع). قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
جمعی از مؤلفان. (بی‌تا). مجله فقه اهل‌البیت ع. قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت (ع).
جناتی، محمدابراهیم. (1386 ش). تطور اجتهاد در حوزه استنباط. تهران: امیرکبیر.
حائری، سید کاظم(1395). بررسی برخی از شروط عقد بیع، تنجیز، تطابق بین ایجاب و قبول، بی‌اثر بودن انشاء ابتدایی، موالات. فقه اهل‌البیت u، 87، 25- 5.
حلبی، ابو الصلاح. (1403 ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانه عمومى امام امیرالمؤمنین (ع).
ربانی گلپایگانی، علی(1393). تلازم حکم عقل و شرع. قبسات، 71، 26-5.
سبحانی، جعفر. (1419 ق). تاریخ الفقه الاسلامی و ادواره. بیروت: دار الاضواء.
سیستانی، سید علی. (1441 ق). تعارض الادلة و اختلاف الحدیث. قم: انتشارات اسماعیلیان.
شاکری، بلال(1397). ضابطه‌مند سازی قاعده اباء از تخصیص. جستارهای فقهی و اصولی، 4(10)، 40-13.
شب‌زنده‌دار، مهدی. (1393). درس خارج. 27/11/1393 ش، مدرسه فقهی امام محمدباقر (ع)،
https://fa.mfeb.ir/osulsh-67/.
شبیری زنجانی، سید جواد. (1395). درس خارج. 03/07/ 1395 ش، مدرسه فقاهت،
https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/shobeiry_mohammad/feqh/95/950703/
شوشتری، محمدتقی. (1411 ق). قاموس الرجال. چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین.
شهید اول، محمد بن مکی. (1417 ق). الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه. چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین.
شهید اول، محمد بن مکی. (1419 ق). ذکری الشیعه فی احکام الشریعه. قم: مؤسسه آل البیت (ع).
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (1421 ق). رسائل الشهید الثانی. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (1413 ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
شهیدی، محمدتقی. (1397). درس خارج. 26/08/1397 ش، مدرسه فقاهت،
شهیدی، محمدتقی. (1397). درس خارج. 26/08/1397 ش، مدرسه فقاهت،
https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/shahidi/feqh/97/970822/
صدوق، محمد بن علی بن بابویه. (1378 ق). عیون اخبار الرضا (ع). تهران: نشر جان.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه. (1385 ش). علل الشرائع. قم: کتاب‌فروشی داوری.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه. (1413 ق). من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین.
طباطبائی قمی، تقی. (1371 ش). آرائنا فی اصول الفقه. قم: محلاتی.
طباطبائی، محمدحسین. (1387 ش). معنویت تشیع به ضمیمه چند مقاله دیگر. قم: تشیع.
طباطبائی، محمدحسین. (1390 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ دوم، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
طوسی محمد بن حسن. (1407 ق). تهذیب الاحکام. چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
طوسی محمد بن حسن. (1427 ق). رجال الطوسی. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین.
طوسی، محمد بن حسن. (1390 ق). الاستبصار فیما اختلف من الاخبار. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
طوسی، محمد بن حسن. (1407 ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین.
طوسى، محمد بن حسن. (1411 ق). الغیبة. قم: دار المعارف الإسلامیة.
عاملی، محمد بن حسن. (1409 ق). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. قم: مؤسسه آل البیت (ع).
عاملی، محمد بن حسن. (1403 ق). الفوائد الطوسیه. قم: چاپخانه علمیه.
عاملی، محمد بن علی. (1411 ق). مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام‌. بیروت: مؤسسه آل البیت (ع).
عطاردی قوچانی، عزیز الله. (1368 ش). مسند الامام الجواد (ع). مشهد: المؤتمر العالمی لامام الرضا (ع).
عطاردی قوچانی، عزیز الله. (1368 ش). مسند الامام العسکری (ع). مشهد: المؤتمر العالمی لامام الرضا (ع).
عطاردی قوچانی، عزیز الله. (1368 ش). مسند الامام الهادی (ع). مشهد: المؤتمر العالمی لامام الرضا (ع).
عظیمی، حبیب‌الله. (1385 ش). تاریخ فقه و فقها. تهران: انتشارات اساطیر.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر. (1413 ق). قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین.
علیدوست ابرقویی، ابوالقاسم(1383). مقاله نفی سبیل. مقالات و بررسی‌ها، 85، 254-231.
غروی، سید سعیده، و تبریزی زاده اصفهانی، راضیه(1396 ش). بررسی اسلوب‌های تعلیم و فتوا در بیان احکام و نقش آن در اختلاف و تعارض روایات. علوم حدیث، 22 (85)، 146-168.
کشی، محمد بن عمر. (1409 ق). اختیار معرفة الرجال (رجال کشی). مشهد: نشر دانشگاه.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1407 ق). الکافی. چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
گرجی، ابوالقاسم(1371 ش). اصل صحت عمل غیر. مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 28، 116-91.
گیلانی، ابوالقاسم بن محمدحسن (میرزای قمی). (1417 ق). غنائم الایام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین.
مامقانی، عبدالله. (بی‌تا). تنقیح المقال فی علم الرجال. قم: مؤسسه آل البیت (ع).
مجلسی، محمدباقر. (1403 ق). بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمه الاطهار. چاپ دوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مجلسی، محمدتقی بن مقصود علی. (1406 ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم، بی‌جا: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور.
محقق حلی، جعفر بن حسن. (1408 ق). شرائع اسلام فی مسائل الحلال و الحرام. چاپ دوم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
محقق داماد، سید محمد. (1416 ق). کتاب الصلاة. چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین.
مروارید، مهدی. (1392). درس خارج. 13/07/1392؛ http://ehojjatian.blogfa.com/post/221
مسعودى، علی بن حسین. (1373 ق). اثبات الوصیه. چاپ چهارم، نجف: المطبعه الحیدریه.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان. (1413 ق). المقنعه. قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
مکارم شیرازی، ناصر. (1411 ق). القواعد الفقهیه. چاپ سوم، قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین (ع).
ناجی صدره، طاهره، موسوی، سید محسن، نورائی، محسن، و یدالله پور، محمدهادی. (1396 ش). بررسی مبانی فقه الحدیث استاد جوادی آملی با تمرکز بر تفسیر تسنیم. مطالعات فهم حدیث، 6، 77-55.
نجاشی، احمد بن علی. (1365 ش). رجال النجاشی. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین.
نجفی، محمدحسن. (1404 ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌. چاپ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نقیه، مجید. (1385 ش). 600 نکته کاربردی برای معلمان و دبیران، چاپ هفتم، تهران: انتشارات بین‌المللی گاج.
یوسفی اشکوری، حسن. (1379 ش). دائره‌المعارف بزرگ اسلامی (مدخل اشعریان). تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.