کنکاشی در گسترة قاعدة شریعت سهله و سمحه

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسنده

دانش‌آموختة سطح چهار حوزة علمیه قم، پژوهشگر مرکز فقهی ائمه اطهار (علیهم السلام) و مدرس سطوح عالی حوزه علمیه قم. قم- ایران. رایانامه: mahdaviss32@gmail.com

چکیده

بحث شریعت سهله و سمحه ازآن‌جهت مهم است که در عصرهای مختلف و به‌ویژه عصر ما، برخی با استناد به این قاعده، روش تسامح و تساهل در امور دینی را برگزیده‌اند. بر اساس این دیدگاه، هرگاه انجام یک تکلیف، دشوار باشد، رعایت آن لازم نیست حتّی اگر به حدّ حرج و ضرر نرسد. از سوی دیگر، برخی از فقیهان نیز در فقه و اصول فقه با تمسّک به علم اجمالی، احتمال عقاب، حُسن ادراک واقع و مسائلی از این قبیل، چنان به احتیاط‌های فراوان روی آورده‌اند که شریعت سهله و سمحه را به هر نحوی که معنا کنیم، جایگاهی در فقه نخواهد یافت. در این نوشتار با بررسی ادلّه‌ای که بر سهله و سمحه بودن شریعت اسلام دلالت می‌کنند، معلوم گردید که صحیح‌ترین برداشت از معنا و مفهوم این قاعده، آن است که این قاعده فقط یک نگاه برون فقهی دارد و در مقام مقایسه کلّی میان مجموع قوانین اسلام و قوانین سایر ادیان است و در مقام تسهیل کردن احکام نیست. پس نمی‌توان بر اساس این قاعده، احکامی را که برای مکلّف دشوارند ولی دشواری آن‌ها به حدّ حرج یا ضرر نمی‌رسد، نفی کرد. نتیجه این بررسی در بسیاری از مسائل قدیمی و نو پیدا کاربرد دارد، مانند مسئله حجاب یا مسئله تغییر جنسیت برای کسانی که با جنسیت ظاهری خود سازگاری ندارند یا مسئله اهدای جنین به زوج‌هایی که نداشتن فرزند برای ایشان دشوار است و ... .

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Research into the Scope of the Principle of Sahlah and Samḥah Sharīʻah

نویسنده [English]

  • Hassan Mahdavi
markaz feqhi aeme athar
چکیده [English]

The discussion of sahlah and samḥah (taking easy and simple) sharīʻah is important. Because in different eras, especially our era, some have chosen the way of tasāmuḥ and tasāhul (making easy) in religious matters by citing this principle. According to this view, if it is difficult to perform a task, it is not necessary to comply with it, even if it does not cause stricture or harm. On the other hand, some jurists have taken great precautions in fiqh and uṣūl al-fiqh by relying on ʻilm al-ijmālī (collective knowledge), the probability of punishment, the good perception of reality, and such issues. So that, no matter how we interpret it, the sahlah and samḥah sharīʻah will not find a place in fiqh. By examining the evidence that indicates the sahlah and samḥah sharīʻah, it was found in this study that the most correct understanding of the meaning and concept of this principle is that this principle only has an external jurisprudential view. This study is in the position of a general comparison between all the laws of Islām and the laws of other religions and is not in the position of simplifying the rulings. Therefore, based on this principle, it is not possible to disprove rulings that are difficult for the mukallaf (the one charged with a duty), but their difficulty does not reach the level of stricture or harm. The result of this study is used in many old and emerging issues, such as the issue of hijāb, the issue of sex reassignment for those who are not compatible with their apparent gender, or the issue of embryo donation for couples who find it difficult not to have children.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sharīʻah
  • Sahlah
  • Samḥah
  • Negligence
  • Taking Easy
  • Stricture

عنوان مقاله [العربیة]

تأمل فی نطاق قاعدة شریعة السهلة السمحة

چکیده [العربیة]

تعود أهمیة مبحث قاعدة الشریعة السمحة السهلة إلى أنه فی العصور المختلفة، وخاصة عصرنا هذا، اختار البعض أسلوب التسامح والتساهل فی الأمور الدینیة من خلال الاستشهاد بهذه القاعدة.
وفق هذه الرأی إذا کان الإتیان بالتکلیف صعب فلایجب الإلتزام به وإن لم یصل حدّ العسر والحرج.
من جانب آخر، فقد اتخذ بعض الفقهاء احتیاطات کثیرة فی الفقه وأصوله وذلک بالتمسک بالعلم الاجمالی، واحتمال العقاب وحسن إدراک الواقع ومثل هذه المسائل، ومهما فسّرنا الشریعة السهلة السمحة فلن تجد لها مکانا فی الفقه.
یتضح فی هذا المقال بعد دراسة الأدلة التی تدل على سماحة الشریعة الإسلامیة وسهولتها أن الفهم الأصح لمعنى هذه القاعدة ومفهومها هو أن هذه القاعدة لیس لها إلا رأی عام خارج إطار الفقه، وهی فی مقام المقارنة العامة بین مجموع أحکام الإسلام وأحکام الأدیان الأخرى، ولیست فی مقام تسهیل الأحکام.
وبناء على هذه القاعدة، لا یمکن نفی الأحکام التی تشق على المکلف الاتیان بها، ولکن صعوبتها لا تصل إلى حد الحرج أو الضرر.
وتستخدم نتیجة هذه الدراسة فی العدید من المسائل القدیمة والمستحدثة، مثل مسألة الحجاب، أو مسألة تغییر الجنس لمن لا یتوافق مع جنسهم الظاهر، أو مسألة التبرع بالأجنة للأزواج الذین یصعب علیهم عدم إنجاب الأطفال.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الشریعة
  • السهلة
  • السمحة
  • التسامح
  • التساهل
  • الحرج

به فایل PDF مراجعه نمایید.

  1. قرآن کریم

    1. ابن اثیر جزرى، مبارک بن محمّد. (بی‌تا). ‌النهایه فی غریب الحدیث و الاثر. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    2. ابن فارس، احمد بن فارس بن زکریا. (1404 ق). معجم مقائیس اللغه. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
    3. احمد بن محمّد بن حنبل شیبانی. (1414 ق). مسند احمد. چاپ دوم. بیروت: دار الفکر.
    4. اردبیلی، احمد بن محمّد. (1403 ق). مجمع الفائده و البرهان. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    5. انصاری، مرتضی بن محمّدامین. (1428 ق). فرائد الاُصول. چاپ نهم، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
    6. حرّ عاملى، محمّد بن حسن بن على. (1409 ق). وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه. قم: مؤسسه آل البیت:.
    7. حمیرى، نشوان بن سعید. (1420ق). شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم‌. بیروت: دار الفکر المعاصر‌.
    8. خراسانی، محمّدکاظم. (1409 ق). کفایه الاُصول. قم: مؤسسه آل البیت:.
    9. راغب اصفهانی، حسین بن محمّد. (1412 ق). مفردات الفاظ القرآن. لبنان ـ سوریه: دار العلم ـ دار الشامیه.
    10. صدوق، محمّد بن علی بن بابویه. (1386 ق). علل الشرایع. قم: کتاب‌فروشی داوری.
    11. صدوق، محمّد بن على بن بابویه. (1413 ق). کتاب من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    12. طباطبایی، سیّد محمّدحسین. (1351 ـ 1352 ش). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
    13. طبرسی، فضل بن حسن. (1408 ق). مجمع‌البیان. بیروت: دار المعرفه.
    14. طوسی، محمّد بن حسن. (1407 ق). تهذیب الأحکام، المشیخه. چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الاسلامیّه.
    15. عابدی، احمد(1383). «شریعت سهله و سمحه با تأکید بر نظریه شهید مطهّری». فقه، شمارة 39، سال 11، بهار 1383، شماره 39. ص 124 ـ 195.
    16. لنکرانى، محمّد فاضل موحّدى‌. (1425ق). ثلاث رسائل.‌ قم: مرکز فقهى ائمّه اطهار†
    17. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410 ق). کتاب العین. چاپ دوم، قم: نشر هجرت.
    18. فیض کاشانی، محمّدمحسن. (1406 ق). الوافی. اصفهان: کتابخانه امیرالمؤمنین7.
    19. کلینی، محمّد بن یعقوب. (1407 ق). الکافى. چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
    20. مازندرانی، محمّدصالح بن احمد. (1382 ق). شرح الکافی. تهران: المکتبه الاسلامیّه.
    21. متّقی هندی، علی بن حسام‌الدین. (1989 م). کنز العمّال فی سنن الأقوال والأفعال. بیروت: مؤسسه الرساله.
    22. مجلسی اوّل، محمّدتقى بن مقصود اصفهانی. (1406 ق). روضه المتّقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم، قم: مؤسسه کوشانپور.
    23. مجلسی دوم، محمّدباقر بن محمّدتقى. (1410 ق). بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمّه الأطهار. بیروت: مؤسسه الطبع و النشر.
    24. محقّق حلّی، جعفر بن حسن. (1403 ق). معارج الاُصول. قم: مؤسسه آل البیت
    25. مکارم شیرازى، ناصر. (1427 ق‌). دائره المعارف فقه مقارن. قم: مدرسه امام على بن ابیطالب
    26. شیرازى، ناصر مکارم. (1424ق). ‌کتاب النکاح‌. قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب
    27. مهدوی، حسن. (1392 ش). سهل بن زیاد در آیینه علم رجال. قم: مرکز فقهی ائمّه اطهار