Determining the Amount of Thaman in Text of Sale Agreements (Case Study of Buying and Selling Real Estate)

Document Type : Research (Fast Track Review)

Authors

1 Teacher of high levels of Qom seminary

2 Assistant Professor, Department of Quranic Sciences and Hadith, Faculty of Literature and Humanities, Kharazmi University

3 Level four seminaries Teacher of Qom seminary Associate Professor and Director of Islamic Banking Department, Kharazmi University ,Tehran, Iran

Abstract

Today, in many sale agreements, including a number of real estate purchases and sales, determining the amount of thaman (price) at the time of signing the agreement is either not possible or entails great risk. While many jurists have considered determining the amount of thaman at the time of signing the agreement as a condition for the validity of the sale agreement, and this condition has been specified in Article 338 of the Civil Code of Iran. The main question is whether the determination of the amount of thaman is an imperative rule and a condition for the validity of the sale, or is it enough for the validity of the agreement to provide a clear and indisputable process in the text of the agreement for determining the thaman in the future of the agreement? This study concerns the evidence of the necessity of determining the thaman – including the Prophet Muḥammad’s adīth of the prohibition of the gharar (risk-taking) sale – demonstrate that not only is there no evidence for the first possibility, but a aḥīḥ narration correctly indicates the second possibility. This study has dealt with analytical-critical data processing with the textual-revealed method.
 
 

Keywords

Main Subjects


Article Title [العربیة]

تعیین مقدار المبیع فی عقد البیع

Abstract [العربیة]

نلاحظ فی العدید من عقود البیع الیوم أن تعیین مقدار المبیع فی نص العقد إما أنه غیر ممکن أو ینطوی على العدید من الصعوبات ولیس عرفیا أبدا؛ ولکن حسب الرأی السائد بین الفقهاء فإن "تعیین مقدار المبیع فی نص عقد البیع" هو شرط لصحته.
لذلک فإن السؤال الرئیس لهذه الدراسة هو ما إذا کانت أدلة هذا الشرط تشمل جمیع أنواع المبیع أو أن دلالاتها لیست مطلقة؛ بحیث لا تشمل العقود التی یتعذر فیها تعیین کمیة ومقدار المبیع فی وقت الإبرام والعقد أو لا یکون تعیین المقدار عرفیاً. وهل یکفی لصحة العقد أن تضع الأطراف فی العقود آلیة منضبطة وعملیة غیر قابلة للاختلاف فی نص العقد لجهة تعیین مقدار المبیع فی المستقبل؟
توصلت الدراسة _المُعدة فوق المنهج التحلیلی النقدی_ للإجابة على هذا السؤال إلى نتیجة مفادها أنه إذا کان المبیع وزنا أو کیلا، فلا یکفی تعیین مثل هذه الآلیة. ویشترط تعیین مقدار المبیع فی نص العقد إلا إذا لم یکن من الممکن أو المتعارف علیه تعیین مقدار المبیع وقت إبرام العقد بالوزن أو الکیل، وثانیاً البیع یکون نقدا أو مؤجلا ولم یکن سلماً.
ولکن إذا کان البیع عددیاً؛ فیکفی تعیین تلک الآلیة المنضبطة فی نص العقد، ویشترط تعیین مقدار المبیع فی وقت العقد فقط إذا کان البیع سلماً أولاً، وثانیا إذا کان تعیین مقدار المبیع فی وقت العقد عن طریق العَدّ ممکنا وعرفیاً.

Keywords [العربیة]

  • عقد البیع
  • شرط الصحة
  • تعیین مقدار المبیع
  • بیع السلم

در دست اقدام ...

  1. آخوند خراسانى، محمد کاظم. (1409 ق)، کفایة الأصول. قم: موسسة آل البیت علیهم السلام‏‏‏.
  2. آهنگران، محمدرسول، رضانژاد، لقمان. (1400)، «بررسی تطبیقی معلومیت ثمن در حقوق مدنی ایران و مصر با رهیافتی به مستندات فقهی».  فقه، بهار 1400، شمارۀ اول، 38ـ65.
  3. ابن أبی­شیبة، أبو بکر. (1409ق)، المصنف فی الأحادیث والآثار. مصحح و محقق: کمال یوسف الحوت، ریاض: مکتبة الرشد.
  4. ابن اثیر جزرى، مبارک‌. (1367)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر‌. چهارم، قم: مؤسسه اسماعیلیان‌.
  5. ابن ادریس حلّى، محمد. (1410ق‌)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى‌. دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  6. ابن حجر عسقلانی، أحمد. (1379ق)، فتح الباری شرح صحیح البخاری. مصحح و محقق: محمد فؤاد عبد الباقی، بیروت: دار المعرفة.
  7. ابن حزم اندلسی، علی. (1436ق)، المحلى بالآثار. بیروت: دار الفکر.
  8. ابن داود حلّى، حسن‌. (1383‌)، الرجال. دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  9. ابن غضائرى، احمد‌. (1364)، کتاب الضعفاء. محقق و مصحح: سید محمد رضا حسینى جلالى‌، قم: دار الحدیث.
  10. ابن فارس، احمد. (1404ق)، معجم مقائیس اللغة‌. محقق و مصحح: عبد السلام محمد هارون‌، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم‌.‌ ‌
  11. ابن قدامة، عبد الله. (1388ق)، المغنی. هشتم، قاهره: مکتبة القاهرة.
  12. ابن منظور، محمد. (1414 ق‌)، لسان العرب. محقق ـ مصحح: احمد فارس، سوم، بیروت: دار الفکر.
  13. اردبیلى، احمد بن محمد‌. (1403ق‌)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان‌. محقق ـ مصحح: مجتبى عراقى، یکم، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  14. اصفهانى، محمد حسین. (1418ق)، حاشیة کتاب المکاسب. محقق ـ مصحح: عباس محمد آل سباع قطیفى، یکم، قم: أنوار الهدى.‌
  15. امامی، سید حسن، (1377). حقوق مدنی. نوزدهم، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
  16. انصارى‌، مرتضى، (1415ق‌). کتاب المکاسب. قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ انصارى‌.
  17. ایروانى، على، (1406ق‌). حاشیة المکاسب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى‌.
  18. بحرانى، یوسف، (1405ق‌). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة‌. محقق ـ مصحح: محمد تقى ایروانى- سید عبد الرزاق مقرم، قم: دفتر انتشارات اسلامى‌.
  19. بهرامی احمدی، حمید، نجف­آبادی، مرتضی. (1395)، معیار تعیین مصادیق مستثنی شده از اصل لزوم علم تفصیلی به مورد معامله.  آموزه­های حقوقی گواه. شمارۀ3 پاییز و زمستان 1395، 83 ـ102.
  20. بیهقی، أبوبکر، (1412ق). معرفة السنن والآثار. مصحح ـ محقق: عبد المعطی أمین قلعجی، یکم، کراتشی: جامعة الدراسات الإسلامیة.
  21. تبریزى، جواد، (1416ق). إرشاد الطالب إلى التعلیق على المکاسب. سوم، قم: مؤسسه اسماعیلیان‌.‌ ‌
  22. جوهرى، اسماعیل بن حماد‌. (1410ق‌)، تاج اللغة و صحاح العربیة‌. محقق ـ مصحح: احمد عبد الغفور عطار‌، بیروت: دار العلم للملایین‌.
  23. حسینى‌ سیستانى، سید على. (1414 ق)، قاعدة لا ضرر و لا ضرار.  قم: دفتر آیة الله سیستانى‌.
  24. حکیم، سید محسن. (بی­تا)، نهج الفقاهة‌.  قم: انتشارات 22 بهمن.
  25. حلبى، ابو الصلاح. (1403ق)، ‌الکافی فی الفقه‌. محقق ـ مصحح: رضا استادى، اصفهان: کتابخانه عمومى امام امیر المؤمنین 7.‌
  26. حمیرى، نشوان بن سعید.  (1420ق‌)، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم. محقق ـ مصحح: حسین بن عبد الله العمرى‌، بیروت: دار الفکر المعاصر‌.
  27. خویی، سید ابوالقاسم. (1422ق)، مصباح الأصول (مباحث الألفاظ)، قم: مکتبة الداوری.
  28. خویى، سید ابو القاسم. (1417ق)، مصباح الفقاهة‌. قم: انصاریان.
  29. داراب­پور، مهراب. (1377). «ثمن شناور»، تحقیقات حقوقی. سال اول، زمستان و تابستان 76-77،  شماره­های 21ـ22، 221ـ284.
  30. دنکوب، ابوالفضل و محمدی کردخیلی، حمید. (1397). «بررسی علم تفصیلی و کفایت علم اجمالی درمعاملات». کنفرانس ملی اندیشه­های نوین و خلاق در مدیریت، حسابداری مطالعات حقوقی و اجتماعی، ارومیه، https://civilica.com/doc/825090.
  31. راغب اصفهانى، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن‌. محقق ـ مصحح: صفوان عدنان داودى‌، یکم، لبنان ـ سوریه: دار العلم‌.
  32. سرخسی، محمد بن أحمد. (1414ق).  المبسوط. بیروت: دار المعرفة.
  33. سکوتی نسیمی، رضا، رضائیان عمران، نسرین. (1395). تأملی در قلمرو لزوم علم تفصیلی و کفایت علم اجمالی به مورد معامله، مجله کانون وکلای دادگستری، شماره پاییز و زمستان 1395، شماره 42، 15ـ42.
  34. شافعی، محمد بن إدریس. (1410ق)، الأم. بیروت: دار المعرفة.
  35. شبیرى زنجانى، سید موسى‌. (1419ق‌)، کتاب نکاح. یکم، قم: مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز‌.
  36. شریف مرتضى، على. (1415ق‌)، الانتصار فی انفرادات الإمامیة‌. یکم، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  37. شهید اول، محمد بن مکى‌ عاملى. (بی­تا)، القواعد و الفوائد. محقق ـ مصحح: سید عبد الهادى حکیم، یکم، قم: کتابفروشى مفید.‌
  38. شهید اول، محمد بن مکى‌ عاملى. (1414ق‌)، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد‌. محقق ـ مصحح: رضا مختارى‌، یکم، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
  39. شهید ثانى، زین الدین بن على‌ عاملى. (1410ق‌)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. محقق ـ مصحح: سید محمد کلانتر، یکم، قم: کتابفروشى داورى‌.
  40. شهیدى‌ تبریزى، میرزا فتاح، (1375)، هدایة الطالب إلی أسرار المکاسب. تبریز: چاپخانه اطلاعات.
  41. صدوق، محمّد بن على بن بابویه‌ (1378)، عیون أخبار الرضا علیه السلام‏. محقق ـ مصحح: لاجوردى، مهدى‏، یکم‏، تهران: نشر جهان‏‏‏.
  42. صدوق، محمّد بن على بن بابویه. (1413ق)، من لا یحضره الفقیه. دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى.‌
  43. صفایی، سید حسین. (پاییز1391). «نگاهی دیگر به ضابطه کفایت علم اجمالی در "مورد معامله": تفسیر ماده 216 قانون مدنی بر مبنای قاعده غرر»، تحقیقات حقوقی. شماره­59، ص41ـ 61.
  44. طبرانی، سلیمان بن أحمد. (1415ق). المعجم الأوسط. مصحح ـ محقق: محقق: طارق بن عوض الله بن محمد ـ عبد المحسن بن إبراهیم الحسینی، قاهرة: دار الحرمین.
  45. طوسى، محمد بن حسن. (1400ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى. دوم، بیروت: دار الکتاب العربی.
  46. طوسى، محمد بن حسن. (1407ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  47. طوسى، محمد بن حسن‌. (1407ق‌). تهذیب الأحکام. چهارم، تهران: دار الکتب الإسلامیة‌.
  48. طوسى، محمد بن حسن‏. (1417ق‏). العُدة فی أصول الفقه‏. قم: نشر محمد تقی علاقبندیان‏‏.
  49. طوسى، محمد بن حسن‌. (1427ق‌). الأبواب‌ (رجال الشیخ الطوسی). محقق ـ مصحح: جواد قیومى اصفهانى‌، سوم‌، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  50. طوسى، محمد بن حسن‌. (بی­تا).  الفهرست. محقق ـ مصحح: سید محمد صادق آل بحر العلوم‌، یکم‌، نجف اشرف: المکتبة الرضویة‌.
  51. عباس آبادی، مجید. (1388-1389)، «تعیین ثمن و تأثیر آن بر بیع در حقوق ایران و کنوانسیون بیع بین المللی 1980 وین» . تحقیقات حقوقی تطبیقی ایران و بین الملل، شماره پاییز 1388 و بهار1389 شماره­های 5 ـ 6 ـ 7،صص 119 ـ152.
  52. علامه حلّى، حسن. (1381ق‌)، خلاصة الأقوال فی معرفة أحوال الرجال‌ (رجال العلامة الحلی)، دوم، نجف: منشورات المطبعة الحیدریة‌.
  53. علامه حلّى، حسن. (1413ق‌)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  54. علامه حلّى، حسن. (1414ق)، تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسه آل البیتعلیهم السلام‌.
  55. (منسوب به امام) علی بن موسی الرضا علیه السلام. (1406ق)، صحیفة الرضا‌ (ع)، محقق ـ مصحح: محمد مهدى نجف، یکم، مشهد: کنگره جهانى امام رضا علیه السلام.
  56. علیدوست ابرقویی. ابوالقاسم. (1396)، فقه و حقوق قراردادها، ادله عام روایی، سوم، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  57. علیدوست ابرقویی، ابوالقاسم. (1382)، قاعده نفی غرر در معاملات، اقتصاد اسلامی، شماره­ 9، ص89 ـ 106.
  58. فراهیدى، خلیل بن احمد‌. (1410ق‌)، کتاب العین‌، محقق ـ مصحح: مهدى مخزومى ـ ابراهیم سامرائى‌، دوم، قم: نشر هجرت‌.
  59. فیومى، احمد بن محمد. (بی­تا)، المصباح المنیر، یکم، قم: منشورات دار الرضی‌.
  60. قاضی أبو یوسف، یعقوب بن إبراهیم. (1420ق)، الخراج، محقق: طه عبد الرئوف سعد ـ سعد حسن محمد، قاهره: المکتبة الأزهریة للتراث.
  61. قمى، سید تقى. (1400ق)، دراساتنا من الفقه الجعفری، یکم، قم: مطبعة الخیام. ‌
  62. کشّى، محمد بن عمر. (1409ق)، اختیار معرفة الرجال‌، یکم، مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه فردوسی.
  63. کلینى، محمد بن یعقوب. (1407ق‌)، الکافی. محقق ـ مصحح: على اکبر غفارى‌، چهارم، تهران: دار الکتب الإسلامیة‌.
  64. لارى، سید عبد الحسین. (1418ق)، التعلیقة على المکاسب. محقق ـ مصحح: گروه پژوهش مؤسسه معارف اسلامى‌، یکم، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة‌.
  65. مجاهد طباطبایى‌، سید محمد. (بی­تا)، المناهل‌. یکم، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
  66. مجلسى، محمد باقر. (1403ق‏)، بحار الأنوار. دوم‏، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏‏.
  67. مرعشى نجفى، سید شهاب الدین. (1415ق)، القصاص على ضوء القرآن و السنة. یکم، قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.‌
  68. مصطفوی خمینى. (1421ق)، کتاب البیع‌. یکم، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  69. مصطفوى، حسن‌. (1402ق‌)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. یکم، تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر.
  70. مغربى تمیمى‌، نعمان بن محمد. (1385ق). دعائم الإسلام. دوم، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
  71. مفید، محمّد بن محمد. (1413ق).  المقنعة. یکم، قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید‌.
  72. نائینى غروى‌، محمد حسین. (1373ق). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب. یکم، تهران: المکتبة المحمدیة.‌
  73. نجاشى، احمد بن على. (1407ق). فهرست أسماء مصنفی الشیعة‌ (رجال النجاشی)، محقق ـ مصحح: سید موسى شبیرى زنجانی، قم: دفتر انتشارات اسلامى‌.
  74. نجفى، محمد حسن‌. (1404ق‌). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌. محقق ـ مصحح: عباس قوچانى- على آخوندى‌، هفتم، لبنان: ‌دار إحیاء التراث العربی‌.
  75. واسطى زبیدى، سید محمد مرتضى. (1414ق‌). تاج العروس من جواهر القاموس‌. محقق ـ مصحح: على شیرى‌، بیروت: دار الفکر.