عدم ارث بری فرزند نامشروع از والدین طبیعی در بوته نقد

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

3 عضو هیئت علمی گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

نظریه ­پردازان مکتب تحقّقی(اثبات­گرایان) قائل به وجود مفهومی تحت عنوان «مجرمان بالفطره» هستند؛ ایشان معتقدند کسانی­که ذاتاً تمایل به انجام بزه دارند و به خاطر داشتن حالت خطرناک حتی قبل از وقوع جرم باید تحت مراقبت و اقدامات تأمینی قرار گیرند. در مواجهه با این دیدگاه، ما با دو نوع تعالیم، در منظومه‏ دینی خود روبروییم. در بسیاری از متون دینی، افراد بشر از فطرت و درون‏ مایه‏ پاک برخوردار و همگان در برابر رفتار آگاهانه و قاصدانه‏ خود مسئول­اند؛ در مقابل، برخی نصوص، مانند روایاتی که سعادت و شقاوت را ذاتی انسان‏ها می ‏داند و نیز احکامی که فرد را بدون داشتن اختیار، از برخی حقوق و امتیازات محروم می‏ دارد، شائبه‏ نظریه‏ های تحققی را زنده می‏ کند. یکی از مصادیق چالش ­برانگیز وضعیت شرعی فرد متولد از رابطه نامشروع است؛ با این توضیح که مشهور فقیهان معتقدند: «ولدالزنا» از تصدّی برخی امور و پاره ­ای از حقوق اجتماعی محروم است؛ از جمله بین او و والدینش رابطة توارث وجود ندارد. بنابراین، نه او از والدین ارث می ­برد و نه ایشان می ­توانند از وی چیزی به ارث برند. نوشتار حاضر در پژوهشی توصیفی- تحلیلی و با نگاهی مسئله محور، به بررسی حکم مزبور پرداخته و پس از تحلیل و نقد ادله، به این نتیجه رسیده که هیچ­یک از مستندات قول مشهور، به ­وضوح، مدّعای عدم ارث ­بری فرزند نامشروع از والدینش را اثبات نمی­ کند، بلکه عموم آیات، روایات وارده و دلیل عقل، صراحتاً دالّ بر ارث ­بری وی از والدین خود می ­باشد، امّا ارث ­بری والدین از ولدالزّنا، به­ طور خاص و ویژه در مورد پدر، شدیداً محلّ تردید است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Non-inheritance of Illegitimate Child from Legal Parents under-criticism

نویسندگان [English]

  • Seyyed Jamal Ahmadi Roeen 1
  • hosein naseri 2
  • Abbasali Soltani 3
1 PhD student, Department of jurisprudence and the foundations of law, Faculty of Theology, Ferdowsi University, Mashhad, Iran
2 Associate Professor of Criminal Law and Criminology Ferdowsi University of Mashhad
3 Ferdowsi un
چکیده [English]

In confrontation with the standpoint of positivist school of thought who believe in “the perpetrator”, there are two spectrums of Islamic teachings: a) human beings enjoy a pure nature and he is responsible for the purposeful and intentional behavior he reflects, and b) bliss and adversity lie in human’s nature and according to some rulings, an individual is deprived of some rights and advantages. The teachings of the second spectrum are in line with the positivist point of view. One of the challenging instances of religious status a person may face with is the birth from the illegitimate intercourse. The majority of jurisprudents believe that a “bastard” is deprived of some social rights such as the issue of inheritance from his/her parents. Thus, such a person does not inherit from his parents and vice versa. This paper has studied the rule of a bastard’s inheritance by analyzing and criticizing different proposed proofs using a descriptive-analytical method and a problem-solving perspective. It is conclude that none of the available documentations of the customary injunctions given by scholars does not clearly prove that a bastard cannot inherit his/her parents, but the majority of Qur’anic verses, transmitted traditions and rational indications have clearly stated that such a person can inherit his parents. However, whether parents, namely father, can inherit their bastard offspring or not is strongly under question.

کلیدواژه‌ها [English]

  • bastard
  • bastard’s and his/her parents’ inheritance
  • the indications of bastard’s and his/her parents’ inheritance
  • the contradiction of evidences
  • bastard’s inheritance

عنوان مقاله [العربیة]

عدم إرث الولد غیر الشرعی من أبویه الحقیقیین دراسة نقدیة

چکیده [العربیة]

لدینا فرضان من التعلیمات فی النظام الإسلامی إزاء رؤیة المدرسة الوضعیة (الإثباتیة) التی تذهب إلی کون المجرم مجرماً بالفطرة: الأولی: یتمتع البشر بالفطرة و الجبلة النقیة، وهم مسؤولون جمیعاً عن سلوکهم المعلوم و المقصود؛




2) أنّ السعادة والشقاء أمر ذاتی للبشر وأن بعض الأحکام تحرم الفرد من بعض الحقوق و الإمتیازات دون اختیاره.




و تتفق تعلیمات الفرض الثانی مع الرؤیة الوضعیة، و من مصادیق المثیر للجدل الموقف الشرعی لمن ولد من رابطة غیر شرعیة. و المشهور بین العلماء أنهم یرون ولد الزنا یحرم من تولیه بعض الأمور و الحقوق الإجتماعیة، و منها أنّه لایرث أبویه، و لایرث أحدهما من الآخر.




یتناول هذا البحث دراسة الحکم المذکور بنهج وصفی تحلیلی و بنظرة محوریة لهذه المسألة، و یستنتج بعد تحلیل الأدلة و نقدها أنّ ما استند إلیه القول المشهور لایثبت بوضوح مدّعی عدم وراثة الولد غیر الشرعی من أبویه أبداً، و أمّا وراثة الأبوین – و خاصّة الأب- من ولد الزنا فمحلّ شکّ و ارتیابٍ.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • ولد الزنا
  • وراثة ولد الزنا من أبویه و أبویه منه
  • أدلّة توارث ولد الزنا و أبویه
  • تعارض أدلة توارث ولد الزنا
  1. قرآن کریم، با ترجمه­ ناصر مکارم شیرازی
  2. ابن­ ادریس،محمدبن­منصور. (1410). السرائرالحاوی­لتحریرالفتاوى. چ­دوم قم:دفترانتشارات­اسلامى.
  3. ابن­ براج،قاضى­عبدالعزیز. (1406). المهذب. چ­اول. قم:دفترانتشارات­اسلامى.
  4. ابن­ جنید اسکافى، محمدبن­احمد.(1416). مجموعه­فتاوى. چ­اول. قم:دفترانتشارات­اسلامى.
  5. اراکی، محمدعلی. (1413).  رسالة فی الإرث. چ­اول. قم:مؤسسه در راه حق.
  6. تبریزى،جوادبن­على. (1426). تنقیح­مبانی­العروه-کتاب­الطهاره. چ­اول. قم:دارالصدیقه­ الشهیده(ع).
  7. حائرى طباطبایى،سیدعلى­بن­محمد. (1418). ریاض ­المسائل. چ­اول. قم:مؤسسه­ آل ­البیت(ع).
  8. حلبى،ابوالصلاح،تقى­الدین. (1403). الکافی­فی­الفقه.چ­اول. اصفهان:کتابخانه ­امیرالمؤمنین(ع).
  9. جمال­الدین حلّى،احمد. (1407). المهذب­البارع­فی­شرح­المختصرالنافع. چ­اول. قم:دفترانتشارات اسلامى.
  10. خمینى،سیدروح­اللّه. (1421). تحریرالوسیله. چ­اول. قم:مؤسسه­ مطبوعات­دارالعلم.
  11. خویى،سیدابوالقاسم. (1417). احکام الرّضاع فی فقه الشّیعه. قم:مؤسسه­ المنیر للطباعه والنشر.
  12. ­­­ ­­­­­­­­­­­­­­­ _______(1418). موسوعةالإمام ­الخوئی. چ­اول. قم:مؤسسه­ إحیاءآثارالإمام­ الخوئی(ره).
  13.   _______(1410).منهاج ­الصالحین. چ­بیست­و­هشتم. قم:نشرمدینةالعلم.
  14. خوانسارى،سیداحمد.(1405). جامع­المدارک­فی­شرح­مختصرالنافع. چ­دوم. قم:مؤسسه­اسماعیلیان.
  15. زبیدى،سیدمحمدمرتضى. (1414). تاج­العروس­من­جواهرالقاموس. چ­اول. بیروت:‏دارالفکر.
  16. سرخسی، محمد بن أحمد. (1414).  المبسوط. بیروت: دارالمعرفه.
  17. سبزوارى،سیدعبدالأعلى. (1413). مهذّب­الأحکام. چ­چهارم. قم:مؤسسه­المنار.
  18. شهیداول،محمدبن­مکى. (1410). اللّمعه­الدّمشقیه. چ­اول. بیروت:دارالتراث-الدارالإسلامیه.
  19. ________(1417). الدّروس الشّرعیه فی فقه الإمامیه. چ­دوم. قم:دفتر انتشارات اسلامی.
  20. شهیدثانى،زین­الدین­بن­على. (1412). الروضة­البهیه. چ­اول. قم:دفترانتشارات اسلامى.
  21. ________(1413). مسالک­الأفهام­إلى­تنقیح­شرائع­الإسلام. چ­اول. قم:مؤسسه­المعارف­الإسلامیه.
  22. صانعی، یوسف. (1392). استفتائات/فتاوای­موردنیازافرادمقیم­خارج­ازکشور. چ­اول. قم:انتشارات­فقه­الثقلین.
  23. صدوق قمّى، محمّدبن­على­بن­بابویه. (1413). من­لایحضره­الفقیه. چ­دوم. قم:دفترانتشارات­اسلامى.
  24. ________(1415). المقنع. چ­اول. قم:مؤسسه­امام­هادى(ع).
  25. صیمرى،مفلح­بن­حسن. (1420). غایة­المرام­فی­شرح­شرائع­الإسلام. چ­اول. بیروت:دارالهادی.
  26. طبرسى،فضل­بن­حسن. (1410). المؤتلف­من­المختلف­بین­أئمةالسلف. ­چ­اول. مشهد:مجمع­البحوث­الإسلامیه.
  27. طوسى،ابوجعفر،محمدبن­حسن. (1387).  ‌المبسوط فی فقه الإمامیه. چ­سوم. تهران:المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
  28. _________(1390). الاستبصارفیمااختلف­من­الأخبار. چ­اول. تهران:دارالکتب­الإسلامیه.
  29. _________(1407). ،تهذیب­الأحکام. چ­چهارم. تهران:دارالکتب­الإسلامیه.
  30. __________(1407)،الخلاف. چ­اول. قم:دفترانتشارات­اسلامى.
  31. __________(1400). النّهایه فی مجرّد الفقه و الفتاوی. چ­دوم. بیروت:دار الکتاب العربی.
  32. طوسى، ابن­حمزه. (1408). الوسیلة إلی نیل الفضیله. چ­اول. قم:انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى(ره).
  33. عاملی، کرکی، محقّق­ثانی. علی­بن­حسین. (1414). جامع­المقاصدفی­شرح­القواعد. قم: موسسه­آل­البیت­علیهم­السلام.
  34. علامه حلّى،حسن­بن­یوسف. (1413). مختلف­الشیعه­فی­أحکام­الشریعه. چ­دوم. قم:دفترانتشارات­اسلامى.
  35. __________(1413). قواعدالأحکام­فی­معرفه­الحلال­والحرام. چ­اول. قم:دفترانتشارات­اسلامى.
  36. عمرانی یمنی شافعی، ابوالحسین یحیی بن أبی الخیر. (1421). البیان فی مذهب الشّافعی. چ­اول. جدّه:دارالمنهاج.
  37. عیّاشی، محمد بن مسعود. (1380). تفسیر العیّاشی. چ­اول. تهران:چاپخانه علمیه.
  38. فاضل لنکرانى،محمدموحدى. (1421). تفصیل­الشریعه-الطّلاق،المواریث. چ­اول. قم:مرکزفقهى­ائمه­اطهار(ع).
  39. فاضل­مقداد،مقدادبن­عبداللّه. (1404). التنقیح­الرائع­لمختصرالشرائع. چ­اول. قم:کتابخانه­مرعشى.
  40. فاضل­هندى،محمدبن­حسن. (1416). کشف­اللثام­والإبهام­عن­قواعدالأحکام. چ­اول. قم:دفتر انتشارات­اسلامى.
  41. فخرالمحققین،محمدبن­حسن. (1387). إیضاح­الفوائدفی­شرح­مشکلات­القواعد. چ­اول. قم:مؤسسه­اسماعیلیان.
  42. فیض­کاشانى،محمدمحسن­ابن­شاه­مرتضى. (بی­تا) مفاتیح­الشرائع. چ­اول. قم:انتشارات­کتابخانه­مرعشى.
  43. قمی، سیدتقی طباطبایی. (1423). الدّلائل فی شرح منتخب المسائل. چ­اول. قم:کتابفروشی محلّاتی.
  44. کلینى،ابوجعفر،محمدبن­یعقوب. (1407). الکافی. چ­چهارم. تهران:دارالکتب­الإسلامیه.
  45. مجلسی اول، محمدتقی، (1406)، روضه­المتقین­فی­شرح­من­لا­یحضره­الفقیه، چ­دوم، قم: موسسه­فرهنگی­اسلامی­کوشانبور.
  46. محقق اردبیلى،احمدبن­محمد. (1403). مجمع­الفائدة ­والبرهان. چ­اول. قم:دفترانتشارات­اسلامى.
  47. محقق­حلّى،جعفربن­حسن. (1408). شرائع­الإسلام­فی­مسائل­الحلال­والحرام. چ­دوم. قم:مؤسسه­اسماعیلیان.
  48. _________(1412ق). نکت­النهایه. چ­اول. قم:دفترانتشارات­اسلامى.
  49. نجفى،محمدحسن. (1404ق). جواهرالکلام­فی­شرح­شرائع­الإسلام. چ­هفتم. بیروت:دارإحیاءالتراث­العربی.
  50. نجفی، کاشف الغطاء، عباس­بن­حسن. (بی­تا). الفوائد الجعفریه. قم:مؤسسة کاشف الغطاء.