بررسی قاعدة جَبّ با نگاهی تاریخی و تطبیقی

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسنده

هیئت علمی دانشگاه پیام نور ایران- ایلام

چکیده

قاعدۀ جبّ، از قواعد فقهی جاری در ابواب مختلف فقه مانند نماز و زکات است. مورد قاعده جایی است که کافری مسلمان شود و بر او گناهان یا حقوقی از پیش بوده باشد. بر اساس این قاعده، آنچه را که کافر تا پیش از آن مرتکب شده با اسلام آوردنش محو می ­گردد. در مقاله، ضمن اشاره به تاریخچه و انواع حقوق اعمّ از حقوق خدا، حقوق مردم و حقوق مشترک، موارد شمول قاعده، نسبت به هرکدام مشخص می­ شود. فقها شمول قاعده را نسبت به حقوق اختصاصی خدای تعالی قائل بوده و معتقدند؛ قاعده آن را ساقط می­ کند. تعبیر به ساقط شدن حقوق خدا برای آن است که کافران در دوران کفرشان، مانند مسلمانان مکلف به واجبات هستند و با قبول اسلام، قضای آن عبادات از ایشان برداشته می­ گردد. همچنین قاعده، شامل حقوق مشترک بین خدا و مردم مانندِ زکات و خمس نیز می ­شود، ولی حقوق اختصاصی مردم را در بر نمی­ گیرد. قاعده، احکام تکلیفی را تحت شمول قرار می­دهد و به یقین بخشی از احکام وضعی را در برنمی گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating Rule of Jabb through a Historic and Comparative Lens

نویسنده [English]

  • Mohammad Reza Moballeghi
Scientific Board of Payame Noor University
چکیده [English]

Muhammadreza Moballeghi
 Abstract
 Rule of Jabb is among the current rules of jurisprudence entries such as saying prayers (salāt) and legal alms (zakāt). This rule deals with an infidel who has converted to Islam which has already committed sins or has reserved some rights. Thus, according to this rule, such a person’s previous sins are eliminated from the moment he has converted to Islam.
Addressing the history of the rule and all the respective rights according to this rule such as God’s rights, peoples’ rights, and their joint rights, the authors have mentioned the instances of the rule’s inclusion with respect to each of the above mentioned cases. The jurists contend in the rule’s inclusion towards God’s individual rights which is nullified based on the rule. The expression of God’s nullified rights is given due to the fact that the pagans have to fulfill their obligatory acts during their infidelity period as Muslims do their obligatory acts. Hence by converting to Islam, infidels do not need to compensate the missed religious rituals. Likewise, this rule includes the common rights of God and human such as the One-fifth (khums) and the Legal alms (zakat), but excludes peoples’ individual rights. This rule includes the obligatory precepts and certainly excludes some parts of conventional and situational rules.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rule of Jabb
  • obligatory precepts in Jabb
  • conventional and situational rules in Jabb
  • types of rights in Jabb
  1. قرآن کریم
  2. ابن ابی الحدید.(1378).شرح نهج البلاغة.چاپ دوم.بیروت:دار احیاء التراث العربی.
  3. ابن ابی جمهور،محمد بن على.(‌1403).عوالی اللآلی الغریزیة فی الأحادیث الدینیّة.چاپ اول.قم:چاپخانه سیدالشهداء.
  4. ابن ادریس حلی،محمد بن منصور.(1410).السرئر الحاوی لتحریر الفتاوی.چاپ دوم.قم:دفتر انتشارات اسلامی.
  5. ابن حزم،علی بن احمد.(بی تا).المحلی.بیروت:دارالفکر.
  6. ابن زهره حلبی،حمزه.(1417).غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع‌.چاپ اول.قم:موسسه امام صادق(7).
  7. ابن سعد.(بی­تا).الطبقات الکبری.بی جا:بی نا.
  8. ابن قدامة،عبدالله.(بی تا).المغنی.بی جا:بی نا.
  9. أحمد بن حنبل.(بی تا).مسند أحمد بن حنبل.چاپ اول.بیروت:موسسة الرسالة.
  10. الدرویش،أحمد بن عبدالرزاق.(1424).فتاوی اللجنة الدائمة للبحوث العلمیّة و الإفتاء.الریاض:دار الموید للنشر و التوزیع.
  11. انصاری،مرتضی.(1418).کتاب الطهارة.چاپ اول.قم:موسسة الهادی.
  12. بجنوردی،حسن.(1419).القواعد الفقهیة.چاپ اول.قم:نشرالهادی.
  13. بروجردی،مرتضی.(1368).مستند العروة الوثقی.چاپ اول.قم:لطفی.
  14. بهوتی،منصوربن یونس.(1418).کشاف القناع عن متن الإقناع.چاپ اول.بیروت:دار الکتب العلمیة.
  15. بیهقی،ابوبکر احمدبن حسین.(1414).السنن الکبری.چاپ اول.بیروت:دارالکتب العلمیة.
  16. جواهری،محمد.(1424).المفید من معجم رجال الحدیث.چاپ دوم.بی جا:بی نا.
  17. حرعاملی،محمدبن حسن،(1409).وسائل الشیعة.چاپ اول.قم:موسسه آل البیت(:).
  18. حسینی روحانی،سیدمحمدصادق.(1412).فقه الصادق.چاپ اول.قم:دارالکتاب.
  19. حسینی شیرازی،سید محمد.(1413).الفقه،کتاب القواعد الفقهیة.چاپ اول.بیروت:موسسه امام رضا(7).
  20. حسینی عاملی،سیدمحمدجواد.(1419).مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة.چاپ اول.قم:دفتر انتشارات اسلامی.
  21. حسینی مراغی،سید میرعبدالفتاح.(1418).العناوین الفقهیة.چاپ اول.قم:موسسة النشرالإسلامی.
  22. حکیم،سید محسن.(1416).مستمسک العروة الوثقى.چاپ اول.قم:موسسه دار التفسیر.
  23. حلبی.(1400).السیره الحلبیه.بی جا:بی نا.
  24. حلی،مقداد بن عبدالله.(1404).التنقیح الرائع لمختصر الشرائع.چاپ اول.قم:کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
  25. حلی،یحیی بن سعید.(1405).الجامع للشرائع.چاپ اول.قم: مؤسسة سید الشهداء العلمیة‌.
  26. رافعی،عبدالکریم.(بی تا).فتح العزیز.بی جا:بی نا.
  27. رعینی،حطاب.(1416).مواهب الجلیل فی شرح مختصر خلیل.چاپ سوم.تهران:دارالفکر.
  28. زین الدین ،محمدامین.(1413).کلمة التقوی.چاپ سوم.قم:ناشرسید جواد وداعی.
  29. سبزواری،محمدباقر.(1247).الذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد‌.چاپ اول.قم:موسسه آل البیت(:).
  30. سرخسی،محمد بن احمد.(1406).المبسوط.بیروت:دار المعرفة.
  31. شافعی،محمدبن ادریس.(1403).کتاب الأم.چاپ دوم.بی جا:بی نا.
  32. شوکانی،محمد بن علی بن محمد.(1973).نیل الأوطار.بیروت:دارالجیل.
  33. شهید اول،محمد بن مکى‌.(1417).الدروس الشرعیّة فی فقه الإمامیة‌.چاپ دوم.قم:دفتر انتشارات اسلامی.
  34. شهید ثانی،زین الدین بن على‌.(1413).مسالک الافهام إلى تنقیح شرائع الإسلام‌.چاپ اول.قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة‌.
  35. شیخ مفید،محمد.(1410).المقنعة.چاپ دوم.قم:دفتر انتشارات اسلامی.
  36. طباطبایی،سید علی.(1421).ریاض المسائل.چاپ اول.قم:دفتر انتشارات اسلامی.
  37. طوسی،محمد بن حسن.(1407).الخلاف.چاپ اول.قم:دفتر انتشارات اسلامی.
  38. طوسی،محمد بن حسن.(1387).المبسوط فی فقه الامامیة.چاپ سوم.تهران:المکتبة المرتضویة.
  39. طوسی،محمد بن حسن.(1400).النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى‌.چاپ دوم.بیروت:دار الکتاب العربی‌.
  40. عبدالله بن قدامة.(بی تا).المغنی.نوبت چاپ جدید با افست.قاهره:مکتبة القاهرة.
  41. علامه حلی،حسن بن یوسف.(1410).إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان.چاپ اول.قم:دفتر انتشارات اسلامی.
  42. علامه حلی،حسن بن یوسف.(1420).تحریر الأحکام الشرعیّة على مذهب الإمامیة.چاپ اول.قم:موسسه امام صادق(7).
  43. علامه حلی،حسن بن یوسف.(1415).تذکرة الفقهاء.چاپ اول.قم:موسسه آل البیت(:).
  44. علامه حلی،حسن بن یوسف.(1413).مختلف الشیعة فی احکام الشریعة.چاپ دوم.قم:دفتر انتشارات اسلامی.
  45. علامه حلی،حسن بن یوسف.(1412).منتهی المطلب فی تحقیق المذهب‌.چاپ اول.مشهد:مجمع البحوث الإسلامیة‌.
  46. فاضل دربندی،آقا بن عابد.(1284).خزائن الاحکام.بی جا:بی نا.
  47. فاضل لنکرانی،محمد.(1383).القواعد الفقهیة.چاپ دوم.قم:مرکز فقه الائمة الاطهار(:).
  48. فخرالمحققین،محمد بن حسن بن یوسف.(1387).ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد.چاپ اول.قم:موسسه اسماعیلیان.
  49. فیض کاشانی.محمدمحسن،(بی تا).مفاتیح الشرائع.چاپ اول.قم:انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی.
  50. قاضی،عبد العزیز بن برّاج.(1406).المهذّب.چاپ اول.قم:دفتر انتشارات اسلامی.
  51. قمی،علی بن ابراهیم.(1367).تفسیرقمی.چاپ چهارم.قم:موسسه دارالکتاب.
  52. کلینی،محمدبن یعقوب.(1367).الکافی.چاپ سوم.تهران:دارالکتب الاسلامیة.
  53. مجلسی،محمد باقر.(1403).بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (:).چاپ دوم.بیروت:دار احیاء التراث العربی.
  54. محقق حلی،جعفر.(1407).المعتبر فی شرح المختصر.چاپ اول.قم:موسسه سیدالشهداء(7).
  55. مزنی،اسماعیل.(بی تا).مختصرالمزنی.بی جا:بی نا.
  56. مکارم شیرازی،ناصر.(1411).القواعد الفقهیّة.چاپ سوم.قم:مدرسة الإمام أمیرالمومنین(7).
  57. موسوی عاملی،سیدمحمد.(1411).مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام.چاپ دوم.بیروت:موسسة آل البیت لاحیاءالتراث.
  58. میرزای قمی،ابوالقاسم.(1417).غنائم الایام فی مسائل الحلال و الحرام‌.چاپ اول.قم:دفتر انتشارات اسلامی.
  59. نجفی،محمدحسن.(1404).جواهرالکلام فی شرح شرائع الإسلام‌.چاپ هفتم.بیروت:دار احیاء التراث العربی.
  60. نووی،محیی الدین.(1417).المجموع شرح المهذّب.چاپ اول.بیروت:دارالفکر.
  61. نووی،محیی الدین.(1412).روضةالطالبین.چاپ سوم.بیروت:مکتب الاسلامی.
  62. همدانی،آقارضا.(1416).مصباح الفقیه.چاپ اول.قم:موسسه نشر اسلامی.