حاکمیت ارادة ظاهری در ماهیت انشا

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

3 استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

فقهای امامیه یکی از شروطِ صحت در معاملاتِ بمعنی ­الأعم را وجود قصدِ انشا دانسته­ اند و از این­ رو، فقدان آن را موجب بطلان یا عدم انعقاد عقد می­دانند. این برداشت از مفهوم انشا ناظر به جنبة سلبی آن می ­باشد که مورد اتفاق همه فقهای امامیه است و اختلافی در این میان دیده نمی­شود. آنچه محل تأمل است و در لسان برخی از فقهای معاصر نیز سخن به ­میان آمده، جنبة ایجابی و سببیّت انشا در تحقق عقد است؛ بیان این امر، با این پرسش است که آیا در انعقاد عقد آنچه سازندة عقد می­باشد ارادة باطنی و انشای درونی است یا ارادة ظاهری نیز یارای آن را دارد که سبب در ساختن عقد باشد. این اختلاف­ نظر در این مبنا تا جایی است که حتی برخی از فقهای امامیه در تبیین ماهیت انشا به­صراحت آن را همان ارادة مظهره یا ظاهر شده دانسته­ اند. هر چند با تتبع در متون فقهی می­توان دریافت که فقهای امامیه در سببیّت تحقق عقد بیشتر جانب ارادة باطنی را گرفته­اند، اما نظریة حاکمیت ارادة ظاهری که برگرفته از برخی فتواهای آن­هاست می­تواند به­ عنوان یک نظریه مترقی بسان برخی از مکاتب حقوقی برای اتقان و استحکام معاملات و قراردادها قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Sovereignty of Manifest Will in the Realm of Researching the Essence of Composition

نویسندگان [English]

  • Morteza Keshavarzi valdani 1
  • Hossein Naseri 2
  • Hosseian Saberi 3
1 Mashhad Un
2 Mashhad Un
3 Mashhad Un
چکیده [English]

Imāmiyeh Jurisprudents believe that of the conditions of authentic transactions in its general sense is the existence of composition intention, so that its lack will lead to the nullification or failure in signing the contract of sale. Such an understanding of the concept of composition is due to its negative aspect upon which all of the Imāmiyeh Jurisprudents accord and there is no difference among them. The deliberation which has been echoed through the voices of some contemporary jurisprudents is the affirmative aspect of composition in signing contracts. The question raised here is that if the reason for signing contracts is the internal will and internal composition or if the manifest will could lead to signing contracts as well. Such a controversy is arisen to the extent that some Imāmiyeh Jurisprudents have clearly maintained that such a composition is equal to the external will. However, by researching jurisprudential texts, it would imply that Imāmiyeh Jurisprudents have supported the internal will more often in the causation of contract fulfillment. Nonetheless, the theory of the sovereignty of manifest will which is taken from some jurisprudents’ fitwas can be regarded as a progressive theory- such as some of the juristic schools- for solidifying and strengthening transactions and contracts.   

کلیدواژه‌ها [English]

  • Will
  • manifest will
  • composition
  • seeking
  • intention
  1. آخوند خراسانی، شیخ محمد­کاظم (بی­تا)، کفایة الاصول، بی­جا: مؤسسه آل­البیت لاحیاء التراث.
  2. امامی، سید حسن،(1381)؛ حقوق مدنی، شش جلدی، جلد اول، تهران: انتشارات اسلامیه.
  3. اعظمی چهاربرج، حسین، (1384)، ماهیت انشا، شماره 10، تهران: فصلنامه تحقیقات حقوقی دانشگاه شهید بهشتی.
  4. النقیب، عاطف، (1988)، نظریه العقد، اول، بیروت: منشورات عویدات
  5. بحرالعلوم، سید محمد، (1403ق)؛ بلغه الفقیه، شرح و تعلیق: سیدمحمد تقی آل بحر العلوم، چهار جلدی، جلد دوم، تهران: مکتبه الصادق.
  6. جعفر لنگرودی، محمد جعفر، (1340)؛ تأثیر اراده در حقوق مدنی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  7. جعفر لنگرودی، محمد جعفر، (1387)؛ ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
  8. حکیم، سید محمد سعید، (1414ق)؛ المحکم فی اصول فقه، شش جلدی، جلد اول، بی جا: مؤسسه المنار.
  9. حکیم، عبدالصائب، (1416ق)؛ منتقی الاصول، چاپ دوم، هفت جلدی، جلد اول، قم: انتشارات الهادی.
  10. حلی، فاضل مقداد(1403ق)؛ نضد القواعد الفقهیه، تحقیق: سید عبدالطیف کوه­کمره­ای، قم: مکتبه آیه­الله العظمی نجفی.
  11. خویی، سیدابوالقاسم، (1359)؛ البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالزهرا.
  12. خویی، سیدابوالقاسم، (بی­تا)؛ محاضرات فی اصول الفقه، تحقیق: شیخ محمد اسحاق فیاض، پنج جلدی، جلد اول، قم: دارالهادی.
  13. خویی، سیدابوالقاسم، (1422ق)، مصباح الاصول، تقریر محمد سرور واعظ حسینی بهسودی، قم: مکتبه الداوری.
  14. دهخدا، علی اکبر (بی­تا)؛ لغت نامه، تهران: چاپ سیروس.
  15. السنهوری، عبدالرزاق، (1936)، نظریه العقد، دارالکتب المصریه.
  16. شاطبی، (1415ق)؛ الموافقات، بیروت: دارالمعرفه.
  17. شهیدی، مهدی، (1380)؛ تشکیل قرادادها و تعهدات، چاپ دوم، دو جلدی، تهران: انتشارات مجد.
  18. صدر، سید محمد باقر، ( 1417ق)، بحوث فی علم الاصول ، تقریرات حسن عبدالستار، بیروت: دار الاسلامیه.
  19. فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، (1401ق)؛ قاموس محیط، بیروت: مؤسسۀ العربیۀ لطباعۀ و النشر.
  20. فیومی، احمد بن محمد (1367)؛ مصباح المنیر، دو جلدی، جلد اول، مصر: مؤسسۀ درالجهده.
  21. قنواتی، جلیل،(1383)، مطالعه تطبیقی ایجاب و قبول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  22. کاتوزیان، ناصر (1381)؛ قانون مدنی در نظم حقوق کنونی، تهران: نشر میزان.
  23. محقق حلی، جمال الدین، (1404)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام ، اول، بیروت: دار الاضواء.
  24. محقق اردبیلی، احمد(1403ق)، مجمع الفائده و البرهان فی ارشاد الاذهان، تحقیق: اشتهاردی و عراقی و یزدی، چهارده جلدی، جلد هشتم، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
  25. مکی عاملی، محمد بن جمال الدین (شهید اول)، (1398ق)، القواعد و الفوائد، تحقیق دکتر سیدعبدالهادی حکیم، قم: منشورات مکتبه.
  26. فاضل لنکرانی، محمد، (سال نشر)، اصول فقه شیعه (درس های خارج اصول)، تحقیق، محمود ملکی اصفهانی و سعید ملکی اصفهانی، شش جلدی، جلد اول، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)
  27. فاضل­ لنکرانی، محمد، (1380)؛ اصول فقه شیعه (درس­های خارج اصول) تحقیق: محمود ملکی اصفهانی و سعید ملکی اصفهانی، شش جلدی، جلد اول، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار.
  28. موسوی، سید صادق، (1393)، مبانی نظری جهل و اشتباه و آثار آن بر اعمال حقوقی، دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  29. میرزای نائینی، (1409ق)؛ فوائد الاصول، تقریرات اصول از شیخ محمد علی کاظمی، تحقیق : شیخ رحمتی اراکی، سه جلدی، جلد اول، قم: انتشارات مؤسسه نشر اسلامی.
  30. نراقی، احمد بن محمد مهدی (1408ق) ؛ عوائد الایام، قم: انتشارات بصیرتی.
  31. نجفی اصفهانی، محمد حسن(1404) ، جواهر الکلام فی شرح الشرائع الاسلام، اول،بیروت: دار الاحیا التراث العربی.
  32. نقیبی، سید ابوالقاسم، (1384)، نظریات حاکمیت اراده باطنی و اراده ظاهری در حقوق اسلام و ایران، فصلنامه برهان و عرفان ، شماره سوم.