فلسفه فقه سیاسی

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 مدرس درس خارج فقه، حوزه علمیه قم و دانشیار گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم - ایران

2 دانشجوی دکتری دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران

چکیده

فقه سیاسی به‌مثابۀ گرایشی بینارشته‌ای در عرصۀ فقه که مسائل و موضوعات سپهر سیاست را مورد عنایت قرار می‌دهد، گرچه در همۀ اعصار فقهی وجود داشته‌است، ولی تحقق نظام اسلامی با محوریت فقه بر ضرورت آن تأکید کرده‌است. این گرایش در عصر حاضر رویکردی حکومتی برای ادارۀ شریعت‌مدار و مطلوب و کارآمد جامعه به خود گرفته‌است و اهدافی چون ادارۀ زندگی، دین و دنیای مردم و نیز پاسخگویی به نیازهای همه‌جانبۀ زندگی فردی، اجتماعی و حکومتی مؤمنان و شهروندان جامعه اسلامی را برعهده دارد. این گرایش بینارشته‌ای در عرصۀ سیاست، باوجود اشتراکی که با سایر گرایش‌های علوم سیاسی مانند فلسفۀ سیاسی، کلام سیاسی و اخلاق سیاسی در برخی موضوعات و مسائل از جهات مختلفی چون روش، غایت و هدف، منابع و مخاطب دارد، نسبت‌به آن‌ها متمایز بوده و کارویژه‌های متفاوتی را نیز برعهده گرفته‌است. با توجه به محتوای گرایش‌های بینارشته‌ای در عرصۀ سیاست، فقه سیاسی را باید در رده‌بندی، در رتبۀ پشتیبانی‌شده نسبت‌به فلسفۀ سیاسی و کلام سیاسی و نیز پشتیبانی‌کننده نسبت‌به اخلاق سیاسی ارزیابی کرد. فقه سیاسی ازحیث روش، تابع علم فقه است و از روش اجتهاد در پردازش و بررسی و ارائۀ احکام بهره می‌گیرد، بنابراین نسبت‌به گرایش‌هایی چون فقه عبادی، ازحیث رویکردِ حداکثری، به عقل و بنای عقلا و ازحیث رویکرد حداقلی، به تعبدیات متمایز می‌شود.
گسترۀ فقه سیاسی تابعی از اقتضائات و شرایط زمانه است و از رویکرد فردی در زمان قبض‌ید فقیهان، تا پرداختن به شئون مختلف زندگی اجتماعی و حکومتی و ادارۀ زندگی شهروندان جامعۀ اسلامی درصورت بسط‌ید و اقتدار اجتماعی فقیهان، امتداد می‌یابد.


- - - - - - - - -  - - - - - - - - -
این مقاله برگرفته از طرح پژوهشی مورد حمایت بنیاد ملی علم ایران (صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران) (insf) با شماره 97024962 می ­باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Philosophy of political jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Seyyed Sajjad Izadehi 1
  • Sedigheh SeddighTaghizadeh 2
1 Associate Professor, Department of Politics, Institute for Islamic Culture and Thought, Qom, Iran
2 Student of Imami kalam, University of Quran and Hadith
چکیده [English]

Political jurisprudence as an interdisciplinary tendency in the field of jurisprudence that deals with political issues and issues, although it has existed in all periods of jurisprudence, however, the establishment of the Islamic system with a jurisprudential approach has emphasized its necessity and has, in the present era, become a governmental approach to governing the jurisprudence, favorably and efficiently, with goals such as managing the life of the religion and the people of the world and responding to all the needs of life. Individual, social, and governmental responsibility for believers and citizens of Islamic society. this interdisciplinary tendency in the field of politics, despite sharing with other political science trends such as political philosophy, political theology, political ethics in the system of issues and political issues, in various ways such as method, end and purpose, resources and audience, relevance. They are different and have different characteristics. however, given the content of interdisciplinary tendencies in the political arena, political jurisprudence should be evaluated in the ranking of political arena tendencies, with a priori rank over political philosophy and political theology and a posteriori over political ethics. although the method of political jurisprudence is subordinate to the method of jurisprudence and uses the method of ijtihad in analyzing and presenting rulings, it has a more holistic approach to reason and a minimalist approach to worship. obviously, the scope of political jurisprudence was subject to the conditions of the time and in the time of the jurisprudence's power, it was responsible for analyzing the individual issues of the jurists and, in the case of the social authority of the jurisprudents, it was responsible for analyzing the different aspects of social and governmental life and administering the system of governing the lives of Islamic society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Jurisprudence"
  • "Political Jurisprudence"
  • "Interdisciplinary Tendency"
  • "Politics"
  • "Government Jurisprudence"
  • "Political System"
  • "Ijtihad"

عنوان مقاله [العربیة]

فلسفة الفقه السیاسی

چکیده [العربیة]

رغم حضور الفقه السیاسی فی جمیع العصور الفقهیة کاتجاه متعدد التخصصات فی مجال الفقه الذی یعالج القضایا السیاسیة وموضوعاتها، إلا أنّ تأسیس النظام الإسلامی بمحوریة الفقه یؤکد ضرورة وجود هذا النوع من الفقه.
اتخذ هذا الاتجاه فی العصر الحالی نهجاً حکومیاً لإدارة المجتمع المثالیة والفاعلة، وله أهداف کإدارة الحیاة، وإدارة دین الناس ودنیاهم، فضلاً عن تلبیة الحاجات الشاملة للحیاة الشخصیة والاجتماعیة والحکومیة للناس والمواطنین فی المجتمع الإسلامی.
هذا الاتجاء متعدد التخصصات فی مجال السیاسة ورغم قواسمه المشترکة مع الاتجاهات الأخرى للعلوم السیاسیة کالفلسفة السیاسیة والکلام السیاسی والأخلاق السیاسیة فی بعض الموضوعات والقضایا من جوانب مختلفة کالمنهج والغایة والأهداف والمصادر والجمهور، إلا أنّ هذا الاتجاه یختلف عنها ویتبنى وظائف مختلفة متمیزة.
نظراً إلى محتوى الاتجاهات متعددة التخصصات فی مجال السیاسة یتم تقییم الفقه السیاسی من حیث التصنیف فی مرتبة المدعوم بالنسبة للفلسفة السیاسیة والکلام السیاسی، وکذلک فی مرتبة الداعم بالنسبة للأخلاق السیاسیة.
یخضع الفقه السیاسی من حیث المنهج لعلم الفقه، ویتبع نهج الاجتهاد فی معالجة ودراسة الأحکام وتقدیمها، لذلک فهو یتمیز عن بعض الاتجاهات کالفقه العبادی بالاستناد إلى العقل وبناء العقلاء بحده الأعلى، والاستناد إلى التعبدیات بحدها الأدنى.
نطاق الفقه السیاسی تابع لمتطلبات العصر وشروطه، ویمتد من الاتجاه الفردی فی عصر قبض ید الفقهاء إلى تناول مختلف شؤون الحیاة الاجتماعیة والحکومیة وإدارة حیاة المواطنین فی المجتمع الإسلامی عند بسط ید الفقهاء وسلطتهم الاجتماعیة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الفقه
  • الفقه السیاسی
  • اتجاه متعدد التخصصات
  • السیاسة
  • فقه الحکومة
  • النظام السیاسی
  • الاجتهاد

به فایل PDF مراجعه کنید.

  1. ایزدهی، سید سجاد. (1392). نقد نگرشهای حداقلی در فقه سیاسی. قم: پژوهشگاه علوم و اندیشۀ اسلامی.
  2. ایزدهی، سید سجاد. (1394).ماهیت فقه سیاسی، فصلنامه حقوق اسلامی، 12 (44)، 153-177.
  3. ایزدهی، سید سجاد. (1400). فلسفه فقه سیاسی از دیدگاه آیت­الله خامنه­ای. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  4. جمعی از محققین. (1389). فرهنگ‌نامه اصول فقه. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  5. جوادی آملی، عبدالله. (1364).کلمة حول الفقه و تطوره. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  6. حسینى شیرازى، سید محمد. (1361). الفقه السیاسة. قم: دار الایمان.
  7. حقیقت، سید صادق. (1376). ارتباط فلسفه سیاسی و فقه سیاسی. فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 3.
  8. خامنه‌اى، سید علی. (1371). پیام به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. پایگاه اطلاع‌رسانی حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای. بازیابی‌شده در 25 شهریور 1400، از

https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=2642

  1. خمینی روح‌الله. (1378). صحیفۀ امام. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى‌(ره).
  2. سروش، عبدالکریم. (1373). قصۀ ارباب معرفت. تهران: نشر صراط.
  3. شبیری زنجانی، موسی. (بی‌تا). الفقه علی آراء فقهاء الاسلام. بی‌جا: بی‌نا.
  4. شهید اول، محمدبن مکی العاملی. (1419ق). ذکرى الشیعة فی أحکام الشریعة. قم: مؤسسة آل البیت ع لإحیاء التراث.
  5. شهید ثانی، زین‌الدین‌بن علی‌بن احمد العاملی. (1409ق). حقائق الایمان. قم: مکتبة آیة‌الله مرعشی نجفی.
  6. صافی، لطف‌الله. (1404ق). مجموعة الرسائل. قم: نشر امام مهدیf.
  7. صدر، سید محمدباقر. (1359). همراه با تحول اجتهاد. ترجمۀ اکبر ثبوت. تهران: نشر روزبه.
  8. صدرا، علیرضا. (1380). فلسفه فقه سیاسی از دیدگاه فلاسفه اسلامی. فصلنامه علوم سیاسی، 4 (13)، 36-58.
  9. ضیائیفر، سعید. (1387). ضرورت تدوین فلسفه فقه سیاسی، فصلنامه فقه، 15 (58)، 12-21.
  10. عمید زنجانی، عباسعلی. (1366). فقه سیاسى. تهران: انتشارات امیرکبیر.
  11. عمید زنجانی، عباسعلی. تأملی در فقه سیاسی شیعه. (بهار 1378). فصلنامه علوم سیاسی، شماره 4. 6ـ 32
  12. عمید زنجانی، عباسعلی. (1375). نظام سیاسی اسلام. فصلنامه حکومت اسلامی، پاییز (1)، 8-49.
  13. فارابى، ابونصر محمد. (1931م). احصاء العلوم. تصحیح محمد عثمان امین. مصر: مطبعة السعادة.
  14. فیض کاشانى، ملامحسن. (1401ق). مفاتیحالشرایع. قم: مطبعة خیام.
  15. گرجی، ابوالقاسم. (1375). تاریخ فقه و فقها. تهران: انتشارات سمت.
  16. منتظرى، حسینعلى. (1409ق). دراسات فى ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیه. قم: المرکز العالمى للدراسات الاسلامیة.
  17. مهریزی، مهدی. (1376) فقه حکومتی. فصلنامه نقد و نظر، 3 (12)، 141-165.
  18. نراقی، ملا احمد. (1417). عوائد الایام. قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
  19. یوسفی راد، مرتضی. (1392). مقایسۀ فلسفۀ سیاسی و فقه سیاسی. فصلنامه سیاست متعالیه، 1 (2)، 103-118.