بازاندیشی فقهی-ادبی قرائت های «ارجلکم» و حکم مستفاد از آیه وضو

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانش آموخته سطح 4، حوزه علمیه قم، قم، ایران

2 استادیار، پردیس بین الملل دانشگاه تهران،کیش، ایران

چکیده

یکی از مسائل فقهی اختلافی شیعه و عامه، مسح پا یا شستن آن در وضو است. آیه 6 سوره مائده از منشأ های اصلی این اختلاف است، زیرا کلمه «ارجل» در آیه مذکور به سه اعراب رفع و نصب و جر قرائت شده است. در تببین و توضیح این قرائت ها و حکم فقهی مستفاد از آنها در بین فقیهان اختلاف است و سعی در توجیه آیه طبق نظر خود نموده اند. در این پژوهش قرائت های سه گانه و حکم مستفاد از آنها از دیدگاه ادبی با استفاده از منابع کتابخانه ای مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. برتری این پژوهش این است که مفاد آیه طبق هر 3 قرائت، به دور از تعصب و بدون پیش داوری فقهی و نظر به روایات مفسره آن، تنها مطابق با قواعد ادبی و نحوی مورد بررسی قرار گرفته است و تقریب ها و اشکالات هر وجه تنظیم و دسته بندی گردیده. طبق این پژوهش قرائت رفع و یکی از وجوه قرائت های نصب و جر مفید هیچکدام از اقوال نیستند و از میان دیگر وجوه قرائت نصب و جر، استفاده حکم مسح بدون اشکال است در حالی که استفاده حکم غسل با ایراد مواجه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Jurisprudential-Literary Rethinking in the Recitation of ‘Arjulukum’ and the Inferred Ruling of the Verse of Wuḍū

نویسندگان [English]

  • Seyed Mostafa Tabatabai 1
  • Hasan Alidadi Soleimani 2
1 Ph.D., Islamic Seminary of Qom, Qom, Iran
2 Assistant Professor, International Campus University of Tehran, Kish, Iran
چکیده [English]

Wiping (masḥ) the foot or washing it in wuḍū is one of the most contentious issues in Shīʿah and Sunnī fiqh. The sixth verse of Sūrah al-Māʾidah is one of the main sources of this contention. Because the word ‘arjulukum’ in the aforementioned verse has been recited with the three diacritical marks of rafʿ, naṣb (a diagonal line over a letter(, and jarr (a diagonal line under a letter). There is a discrepancy among the fuqahā (jurists) in explaining these recitations and in the inferred ruling of them, that each of whom has tried to justify the verse according to his own opinion. By using library sources, this study has been analyzed the three recitations and the inferred ruling of them from a literary point of view. The difference of this study is that the contents of the verse have been studied and analyzed according to all three recitations, far from prejudice, without jurisprudential prejudice, without considering the narrations which interpreted it, and only in accordance with literary and syntactic rules. According to this study, the rafʻ recitation and one of the types of the naṣb and jarr recitations are not useful for any of the opinions. It is permissible to use the ruling of wiping the foot from the other types of the naṣb and jarr recitations without any problem, while the use of the rule of ghusl (ritual bathing) is not permissible and is flawed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • verse of wuḍū
  • arjulukum
  • masḥ (wiping the foot)
  • ghusl
  • jarr bi al-mujāwirah
  • ʿaṭf bi al-muḥal

عنوان مقاله [العربیة]

قراءات "أرْجُلَکُم" والحکم المستفاد من آیة الوضوء؛ قراءة فقهیة – أدبیة تجدیدیة

چکیده [العربیة]

تعد مسألة مسح الرجلین أوغسلها فی الوضوء من القضایا الخلافیة بین الشیعة والعامة. ومن المصادر الرئیسة لهذا الخلاف هو فهم الآیة السادسة من سورة المائدة، والتی قُرأتْ کلمة "الأرجل" فیها بثلاث قراءات وهی الرفع والنصب والجر.

وهناک خلاف بین الفقهاء فی شرح وبیان هذه القراءات والحکم الفقهی المستفاد منها، وقد حاول کل منهم قراءة وتفسیر الآیة وفق رأیه.

وفی هذه الدراسة تم تحلیل القراءات الثلاث والحکم المستفاد منها من وجهة نظر أدبیة وذلک باستخدام المصادر المکتبیة.

والذی یمیّز هذه البحث هو أنّه اعتنى بدراسة مفاد الآیة وفقاً للقواعد الأدبیة والنحویة بعیداً عن التحیز والأخذ بحکم فقهی مسبق وبغض النظر عن الراویات المفسرة لها، کما تم تنظیم تقاریب إشکالات الوجوه وتصنیفها.

وفقاً لهذه الدراسة، لا تفید قراءة الرفع وأحد وجوه قراءات النصب والجر أی قول من الأقوال فی المسألة. ومن بین الوجوه الأخرى لقراءة النصب والجر، لا یوجد إشکال فی استفادة حکم المسح منها، فی حین یوجد إشکال من استفادة حکم الغَسل منها.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • آیة الوضوء
  • أرجلکم
  • المسح
  • الغَسل
  • الجر بالمجاورة
  • العطف بالمحل

به فایل PDF مراجعه فرمایید.

  1.           قرآن مجید. ترجمۀ محمدمهدی فولادوند.

    1. آخوند خراسانی، محمدکاظم. (1409ق). کفایة الاصول. قم: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.
    2. آملی، محمدتقی. (1380ق). مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی. تهران: بی‌نا.
    3. ابن‌منظور، محمدبن مکرم. (1414ق). لسان العرب. چاپ سوم. بیروت: دار الفکر؛ دار صادر.
    4. ابوجیب، سعدی. (1408ق). القاموس الفقهی لغةً واصطلاحاً. چاپ دوم. دمشق: دار الفکر.
    5. احسایى، ابن‌ابی‌جمهور محمد‌بن علی. (1405ق). غوالی اللآلی العزیزة. قم: سید الشهداءA.
    6. اردبیلی، احمد. (1403ق). مجمع الفائده والبرهان. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    7. اردبیلی، احمد. (بی‌تا). زبدة البیان فی أحکام القرآن. تهران: المکتبة الجعفریة.
    8. انصاری، مرتضی. (1415ق). کتاب الطهارة. قم: کنگرۀ جهانی شیخ انصاری (ره).
    9. اهوازی، حسین‌بن سعید. (1402ق). الزهد. چاپ دوم. قم: مطبعة العلمیة.
    10. بحرانی، یوسف. (1405ق). الحدائق الناظرة. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    11. برقى، احمدبن محمد. (1371ق). المحاسن. چاپ دوم. قم: دار الکتب الاسلامیة.
    12. بروجردی، سید حسین. (1416ق). تقریر بحث السید البروجردی. تقریر اشتهاردی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    13. جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1395). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. چاپ هفتم. تهران: گنج دانش.
    14. جوهری، اسماعیل‌بن حماد. (1410ق). الصحاح. بیروت: دار العلم للملایین.
    15. حائری، مرتضی. (1426ق). شرح العروة الوثقی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    16. حر عاملی، محمد‌بن حسن. (1409ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.
    17. حلبی، ابن‌زهره. (1417ق). غنیة النزوع. قم: مؤسسۀ امام صادقA.
    18. حلی، جعفر‌بن حسن. (1407ق). المعتبر. قم: مؤسسۀ سید الشهداءA.
    19. حلی سیوری، مقداد. (1425ق). کنز العرفان. قم: مؤسسۀ کوشانپور.
    20. حلى، یحیى‌بن سعید. (1405ق). الجامع للشرایع. قم: مؤسسۀ سید الشهداءA.
    21. خوانساری، آقاحسین. (بی‌تا). مشارق الشموس فی شرح الدروس. تحقیق: سید جواد ابن‌الرضا. بی‌جا: بی‌نا.
    22. خویى، سید ابوالقاسم. (1418ق). التنقیح فی شرح العروه الوثقی؛ کتاب الطهارة. تقریر علی غروی. قم: لطفی.
    23. خویى، سید ابوالقاسم. (1418ق). موسوعة الأمام الخویی. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخویی.
    24. دیلمی، سلّار حمزة‌بن عبدالعزیز. (1404ق). المراسم العلویة والأحکام النبویّة. قم: منشورات الحرمین.
    25. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد. (1412ق). مفردات ألفاظ القران. بیروت/دمشق: دارالعلم/الدار الشامیة.
    26. روحانی، سید صادق. (1412ق). فقه الصادقA. قم: دارالکتاب ـ مدرسۀ امام صادقA.
    27. زبیدی، سید محمدمرتضی. (1414ق.) تاج العروس. بیروت: دارا لفکر.
    28. زمخشری، ابوالقاسم. (1417ق). الفائق فی غریب الحدیث. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    29. سند بحرانی، محمد. (1415ق). سند العروة الوثقی- الطهارة. قم: صحفی.
    30. سید مرتضی، علی‌بن حسین. (1417ق). المسائل الناصریات. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
    31. سید مرتضی، علی‌بن حسین. (1415ق). الانتصار فی انفرادات الامامیة. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    32. شهید اول، محمد‌بن مکی عاملی. (بی‌تا). القواعد والفوائد. قم: مفید.
    33. شهید اول، محمد‌بن مکی عاملی. (1417ق). الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة. چاپ دوم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    34. شهید اول، محمد‌بن مکی عاملی. (1419ق). ذکری الشیعة. قم: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.
    35. شهید ثانی، زین‌الدین‌بن علی عاملی. (1413ق). مسالک الأحکام. قم : مؤسسة المعارف الإسلامیة.
    36. صدوق، محمد‌بن علی‌بن بابویه. (1406ق). ثواب الأعمال و عقاب الأعمال. چاپ دوم. قم: دار الشریف الرضی.
    37. صدوق، محمد‌بن علی‌بن بابویه. (بی‌تا). معانی الأخبار. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    38. طبرسی، فضل‌بن حسن. (1408ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفة.
    39. طوسی، محمد‌بن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء الثرات العربی.
    40. طوسی، محمد‌بن حسن. (1407ق).  تهذیب الأحکام. چاپ چهارم. تهران: دار الکتب الإسلامی.
    41. طوسی، محمد‌بن حسن. (1414ق). الأمالی. قم، دار الثقافة.
    42. طوسی، محمد‌بن حسن. (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیه. چاپ سوم. تهران: المکتبه المرتضویه.
    43. عاملی، سیدجواد. (1419ق). مفتاح الکرامة. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    44. عاملی، محمد‌بن علی موسوی. (1411ق). مدارک الأحکام. بیروت: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.
    45. عروسی حویزی، عبد علی‌بن جمعه. (1415ق). تفسیر نور الثقلین. چاپ چهارم. قم: اسماعیلیان.
    46. عسکری، ابوهلال. (1400ق). الفروق فی اللغة. چاپ چهارم. بیروت: دار الآفاق الجدیدة.
    47. علامه حلی، حسن‌بن یوسف. (1414ق). تذکرة الفقهاء. چاپ چهارم. قم: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.
    48. علامه حلی، حسن‌بن یوسف. (1413ق). مختلف الشیعة. چاپ دوم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    49. علامه حلی، حسن‌بن یوسف. (1419ق). نهایة الإحکام. قم: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.
    50. علامه حلی، حسن‌بن یوسف. (بی‌تا). تحریر الأحکام. مشهد: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.
    51. فخلعی، محمدتقی؛ شیخی، مجیدرضا. (1390). بررسی آرای فقها در مورد منافات اخذ اجرت با قصد قربت با رویکرد به دیدگاه امام خمینی (ره). پژوهشنامه متین، 13 (51)، 85-104.
    52. فراهیدی، خلیل. (1410ق). کتاب العین. چاپ دوم. قم: هجرت.
    53. فیض کاشانی، محمدمحسن. (بی‌تا). مفاتیح الشرایع. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
    54. فیض کاشانی، محمدمحسن. (1418ق). الوافی. چاپ دوم. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
    55. فیض، علیرضا. (1387ش). مبادی فقه واصول. چاپ نوزدهم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    56. فیومی، احمد‌بن محمد. (بی‌تا). المصباح المنیر. قم: دار الرضی.
    57. قطیفی، احمد‌بن صالح. (1422ق). رسائل آل طوق القطیفی. بیروت: دار المصطفی لإحیاء التراث.
    58. قمی، علی‌بن ابراهیم. (1404ق). تفسیر القمی. چاپ سوم. قم: دارا لکتاب.
    59. کاشف‌الغطاء، جعفر. (بی‌تا). کشف الغطاء. اصفهان: انتشارات مهدوی.
    60. کاشف الغطاء، حسن‌بن جعفر. (1422ق). أنوار الفقاهة؛ الطهارة. نجف: مؤسسة کاشف الغطاء.
    61. کلینی، محمد‌بن یعقوب. (1407ق). الکافی. چاپ چهارم. تهران: دار الکتب الإسلامی.
    62. کرکى، علی‌بن حسین. (1414ق). جامع المقاصد. چاپ دوم. قم: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.
    63. گلباغی ماسوله، سید علی جبار. (1396). نظریۀ داعی بر داعی در بوته تحلیل و نقد. جستارهای فقهی و اصولی، 2 (2)، 57-79.
    64. مجلسی، محمدباقر. (1410ق). بحارالأنوار. بیروت: مؤسسة الطبع والنشر.
    65. مجلسی، محمدباقر. (1404ق). مرآة العقول. چاپ دوم. تهران: دار الکتب الأسلامیة.
    66. مجلسی، محمدباقر. (1408ق). شرائع الإسلام. چاپ دوم. قم: اسماعیلیان.
    67. مسجدسرایی، حمید. (1393). کیفیت اعتبار قصد قربت در واجبات تعبدی. پژوهشهای فقهی، 10 (1)، 25-60.
    68. مشکینی، علی. (بی‌تا). مصطلحات الفقه. قم: الهادی.
    69. مظفر، محمدرضا. (1375ش). اصول الفقه. چاپ پنجم. قم: اسماعیلیان.
    70. نجفی، محمدحسن. (1404ق). جواهر الکلام. چاپ هفتم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    71. نراقی، احمد. (1415ق). مستند الشیعة. قم: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.
    72. نراقی، مهدی. (بی‌تا). جامع السعادات. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    73. وحید بهبهانی، محمدباقر. (1422ق). مصابیح الظلام. قم: مؤسسۀ علامه بهبهانی (ره).
    74. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود و گروهی از محققان. (1417ق). معجم فقه الجواهر. بیروت: مرکز الغدیر.
    75. همدانی، آقارضا. (1416ق). مصباح الفقیه. قم: مؤسسة الجعفریة.
    76. طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم. (1409ق). العروة الوثقی. چاپ دوم. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.