نظریه تلازم تکلیف اجتماعی با ثبوت حق از دیدگاه شیخ عبدالکریم حائری(مطالعه موردی اثبات «حق طلاق برای زوجه»)

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسنده

مدرس سطوح عالی حوزه علمیه مشهد و دانشگاه

چکیده

محقق بزرگ شیخ عبدالکریم حائری دارای اندیشه‌های اصولی و فقهی‌ نه عقل‌گرای مفرط و نه متن‌گرای بی‌چون‌وچرا، بلکه دارای تفکر اجتهادی همراه اعتدال است. از این رهگذر نظریۀ «تلازم تکلیف اجتماعی بر ثبوت حق» را می‌توان  از تفکر اجتهادی ایشان استخراج کرد. شیخ عبدالکریم حائری با پذیرش این نظریه معتقد است گاهی در جعل حکم و تکلیفْ رعایت حق دیگری لحاظ می‌شود، درنتیجه برای شخص دیگر ایجاد حق می‌کند. نگارنده با استخراج این نظریه از آثار علمی ایشان و اثبات آن، مورد‌ «حق طلاق برای زوجه» را در تطبیق این نظریه ارائه می‌دهد. نمونه ارائه‌شده با استظهار از آیۀ «إِمْسَاکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسَان» و تلازم تکلیف اجتماعی با ثبوت حق به‌دست می‌آید و ثابت می‌شود. موارد دیگری که با نظریۀ ایشان برای دیگری ایجاد حق می‌کند و می‌توان آن را نام برد، «حق فقرا» در خمس و زکات و «حق غیبت‌شده» در جلب رضایت او است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Theory of Correlation of Social Obligation with the Approval of Right from the Viewpoint of Āyatollāh ‘Abd al-Karīm Ḥāʼirī-Yazdī

نویسنده [English]

  • Hadi Mesbah
Khorasan Seminary
چکیده [English]

The great researcher Āyatollāh ‘Abd al-Karīm Ḥāʼirī-Yazdī has uṣūlī and fiqhī thoughts, neither excessive rationalism nor unequivocal textualism, but rather has moderate ijtihādī thought. From this point of view, the theory of “the theory of the correlation of social obligation on the approval of right” can be extracted from his ijtihādī thinking. Accepting this theory, Āyatollāh ‘Abd al-Karīm Ḥāʼirī-Yazdī believed that sometimes in issuing a ḥukm (decree) and taklīf (obligation) the observance of another right is considered, thereby it creates rights for another person. By extracting this theory from his academic works and proving it, the author presents the case of “the right of divorce for the wife” to apply this theory. The presented example is obtained and proven by highlighting verse 229 of Sūrah al-Baqarah “then [let there be] either an honourable retention or a kindly release” and the correlation of social obligation with approval of right. Other cases that create rights for the other people by his theory are “the right of the poor” in khums and zakāt and “the right of the person who was absent” in obtaining his satisfaction.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Theory of the Correlation of Social Obligation with Approval of Right
  • Right of Divorce for the Wife
  • Right of the Poor
  • Right of the Person Who Was Absent

عنوان مقاله [العربیة]

نظریة تلازم التکلیف الاجتماعی مع ثبوت الحق عند الشیخ عبد الکریم الحائری (حق الطلاق للزوجة نموذجا)

چکیده [العربیة]

یمکن وصف الآراء الأصولیة والفقهیة للمحقق الکبیر الشیخ عبد الکریم الحائری بأنها لیست عقلیة متشددة، ولیست نصیة بلا قید أو شرط، فهو ذو فکر اجتهادی معتدل، وبناء على ذلک یمکننا أن نستخلص من فکره الاجتهادی نظریة "تلازم التکلیف الاجتماعی مع ثبوت الحق"، والشیخ عبد الکریم الحائری إذ تبنّى هذه النظریة فهو یرى اعتبار حق آخر أحیانا فی جعل الحکم والتکلیف، وبالتالی توجب حقا لشخص آخر. وقد اسنتنتج الباحث هذه النظریة وبرهن علیها من مصنفات الشیخ، ومن ثمّ عرض لنموذج علیها وهو "حق الطلاق للزوجة"وفی هذا النموذج یثبت الحق المقصود بالاستنتاج من الآیة الشریفة "إمساک بمعروف أو تسریح بإحسان" ویبرهن على تلازم التکلیف الاجتماعی مع ثبوت الحق، وهناک حالات أخرى یثبت فیها الحق للآخر وفقا لهذه النظریة، ومنها "حق الفقراء" فی الخمس والزکاة، وحق "المُغتَاب" فی تحصیل رضاه.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • تلازم التکلیف الاجتماعی مع ثبوت الحق
  • حق الطلاق للزوجة
  • حق الفقراء
  • حق المُغتَاب

اصل مقاله

به فایل PDF مراجعه نمایید

مراجع

  1. قرآن کریم

    1. ابن‌ادریس حلى، محمد‌بن منصور‌بن احمد. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. چاپ دوم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    2. ابن‌ابى جمهور احسایى، محمد‌بن على. (1405ق). عوالی اللئالی العزیزیة. قم: دار سید الشهداء للنشر.
    3. ابن‌بابویه، محمد‌بن على. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    4. اخوان صراف، زهرا. (بی‌تا). نسبت منهج آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری با مکاتب اجتهادی رایج، گاهنامه مدرسه عالی خاتم الاوصیاء، بازیابی‌شده در تاریخ 7 مرداد1401 ، از:          https://mobahesat.ir/4063
    5. اراکى، محمدعلى، کتاب البیع (للأراکی). (1415ق). قم: مؤسسۀ در راه حق.
    6. اراکی، محمدعلی. (1419ق). کتاب النکاح. قم: نور نگار.
    7. ایروانى، باقر. (1427ق). دروس تمهیدیة فی الفقه الاستدلالی على المذهب الجعفری. قم: دار الفقه للطباعة و النشر.
    8. ایروانى، باقر. (1426ق). دروس تمهیدیة فی القواعد الفقهیة. چاپ سوم. قم: دار الفقه للطباعة و النشر.
    9. آشتیانى، محمود. حاشیة على درر الفوائد. قم: بی‌نا.
    10. جمعى از محققین، تهیه و تدوین مرکز اطلاعات مدارک اسلامى. (1388). فرهنگ نامه اصول فقه. قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم. معاونت پژوهشى، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى.
    11. جوادی آملی، عبدالله. (1382). حق و تکلیف. حکومت اسلامی (29).
    12. حائری یزدی، شیخ عبدالکریم. (بی‌تا). کتاب النکاح (تقریرات درس به قلم میرزا محمود آشتیانی). مشهد: چاپخانۀ خراسان‌.
    13. حائرى یزدى، عبدالکریم. (14118ق). درر الفوائد. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    14. حر عاملى، محمد‌بن حسن. (1409ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسة آلالبیتb لإحیاء التراث.
    15. حلى، حسین. (1415ق). بحوث فقهیة (للحلی). چاپ چهارم. قم: مؤسسة المنار.
    16. حلى، نجم‌الدین جعفر‌بن زهدرى. (1428ق). إیضاح ترددات الشرائع. چاپ دوم. قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى(ره).
    17. خویى، سید ابوالقاسم. (1410ق). منهاج الصالحین. قم: نشر مدینة العلم.
    18. طوسى، ابوجعفر محمد‌بن حسن. (1407ق). تهذیب الأحکام. چاپ چهارم. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    19. فاضل موحدى لنکرانى، محمد. (1385). تعلیقۀ کفایة الأصول‌. چاپ پنجم. ناشر: نوح‌.
    20. فیاضی غزنوی. (1393). محمدعلی. رابطۀ حق و تکلیف. مطالعات فلسفی کلامی، 3 (3) مهر 1393.
    21. کرکى عاملى، على‌بن حسین. (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. چاپ دوم. قم: مؤسسة آلالبیتb لإحیاء التراث.
    22. کلینى، محمد‌بن یعقوب. (1429ق). الکافی. قم: دار الحدیث للطباعة و النشر.
    23. گلپایگانى، محمدرضا. (1410ق). افاضة العوائد ( تعلیق على درر الفوائد ) چاپ دوم. قم:دار القرآن الکریم.
    24. علوی قزوینی. (1367). بررسی نظریۀ طلاق حاکم و ماهیت حقوقی آن. مجله‌نامۀ مفید (11).
    25. مازندرانى، على‌اکبر سیفى. (1429ق). دلیل تحریر الوسیلة - أحکام الأسرة. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
    26. مجلسى اول، محمدتقى. (1406ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم. قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور.
    27. مجلسى، محمد باقر‌بن محمد تقى. (1406ق). ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار. قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى(ره).
    28. محقق داماد، سید مصطفی. (بی‌تا). مروری بر اندیشه‌های اصولی و فقهی آیت‌الله عبدالکریم حائری (گفت‌وگو).‌ بازیابی‌شده در تاریخ 7 مرداد 1401 ، از:

    https://howzeh100.com/portfolio/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B5%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%8C-%D9%81%D9%82%D9%87%DB%8C-%D9%88-%D8%B3%DB%8C%D8%A7/

    1. مروارید، علی‌اصغر. (1410ق). الینابیع الفقهیة. بیونت: دار التراث/الدار الإسلامیة.
    2. مصباح یزدى، محمدتقى. (1391ق). نظریۀ حقوقى اسلام تحقیق و نگارشِ محمدمهدى نادرى قمى، محمد مهدى کریمى‌نیا. (1391). قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
    3. مصباح یزدی، محمدتقی. (1388). نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام. گردآورنده: عبدالحکیم سلیمی. قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
    4. موسوى گلپایگانى، سید محمدرضا. (1409ق). مجمع المسائل (للگلبایگانی).چاپ دوم. قم: دار القرآن الکریم.
    5. میرزاى قمّى، ابوالقاسم‌بن محمدحسن. (1399). جامع الشتات فی أجوبة السؤالات (للمیرزا القمی). قم: فقه الثقلین.
    6. نبویان، سیدمحمود. (1386). حق و تکلیف و تلازم آن‌ها. معرفت فلسفی، سال پنجم (2).
    7. یزدی، مهدی.(بی‌تا). احیای سنت قم، اجتهاد و اعتدال. بازیابی‌شده در تاریخ 7 مرداد 1401 ، از

    http://rahnamehmag.ir/%D8%A7%D8%AD%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%82%D9%85%D8%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%AF%D8%A7%D9%84/

جستارهای فقهی و اصولی
دوره 8، شماره 3 - شماره پیاپی 28
مقالات علمی پژوهشی
شماره ویژه کنگره یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم و نکوداشت آیت الله عبدالکریم حائری یزدی
آذر 1401
صفحه 137-157

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 16 اسفند 1400
  • تاریخ بازنگری: 09 تیر 1401
  • تاریخ پذیرش: 06 شهریور 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار