1
استادیار دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران
2
سطح4، فقه و اصول، حوزه علمیه قم، قم، ایران، zanganeh.zave@gmail.com.
10.22034/jrj.2025.70598.2926
چکیده
از قاعده‌های معروفی که مشهور اصولی ها آن را پذیرفته‌اند، قاعده «عدم خلوّ واقعه از حکم» است. مفاد این قاعده آن است که هیچ واقعه‌ای خالی از حکم شرعی نیست. حکم شرعی دارای سه مرتبه است که در این مراتب نیز قاعده عدم خلو متصور است. نزاع اصلی میان اصولی‌ها در مرتبه اول حکم، یعنی شأنیت است. در علم اصول فقه، اصولی‌ها با استناد به این قاعده بر مطالب مختلفی استدلال و استنباط می‌کنند. لکن اصولی‌ها به رغم استفاده از این قاعده در آن علم، به بررسی ادله این قاعده نپرداخته و آن را قاعده‌ای مشهور دانسته و تلقی به قبول کرده‌اند و به ابعاد کلامی و ادله کلامی آن به تفصیل ورود نکرده‌اند. این قاعده مبانی استدلالی عقلی، قرآنی و روایی دارد. در تحقیق حاضر این قاعده از منظر مبانی کلامی با روش توصیفی-تحلیلی، بررسی می‌گردد. از مبانی کلامی این قاعده، علم و حکمت الهی است. به این بیان که خداوند عالم به تمامی وقائع است و حکمت او این اقتضا را دارد که برای زندگی بشر، بهترین و کامل‌ترین برنامه را جعل کند. یکی دیگر از مبناها جامعیت دین است که جامعیت و خاتمیت دین این اقتضا را دارد که تمامی وقائع شامل حکم شرعی باشند. و سومین مبنا ابتنای احکام بر مصالح و مفاسد و حسن و قبح عقلی است، با این بیان که عقل کاشف از حسن و قبح‌ها و مصالح و مفاسد احکام است و حکم عقل، حکم شرع خواهد بود، لذا در تمامی مواردی که حکم عقل وجود دارد، شریعت نیز حکم خواهد داشت.
با بررسی‌هایی که در تحقیق بیان خواهد شد، به تمامی این مبانی کلامی خدشه وارد است و دلالت آن بر مطلوب، یعنی جریان قاعده عدم خلو واقعه در مرتبه شأنیت حکم شرعی، تام نمی‌باشد. البته که قاعده عدم خلو با ضمیمه کردن دلایل قرآنی و روایی تام خواهد بود.
میردامادی, سید مجتبی و زنگنه زاوه, امیرمحمد . (1404). ارزیابی مستندات کلامی قاعده عدم خلو واقعه از حکم. جستارهای فقهی و اصولی, (), -. doi: 10.22034/jrj.2025.70598.2926
MLA
میردامادی, سید مجتبی , و زنگنه زاوه, امیرمحمد . "ارزیابی مستندات کلامی قاعده عدم خلو واقعه از حکم", جستارهای فقهی و اصولی, , , 1404, -. doi: 10.22034/jrj.2025.70598.2926
HARVARD
میردامادی, سید مجتبی, زنگنه زاوه, امیرمحمد. (1404). 'ارزیابی مستندات کلامی قاعده عدم خلو واقعه از حکم', جستارهای فقهی و اصولی, (), pp. -. doi: 10.22034/jrj.2025.70598.2926
CHICAGO
سید مجتبی میردامادی و امیرمحمد زنگنه زاوه, "ارزیابی مستندات کلامی قاعده عدم خلو واقعه از حکم," جستارهای فقهی و اصولی, (1404): -, doi: 10.22034/jrj.2025.70598.2926
VANCOUVER
میردامادی, سید مجتبی, زنگنه زاوه, امیرمحمد. ارزیابی مستندات کلامی قاعده عدم خلو واقعه از حکم. جستارهای فقهی و اصولی, 1404; (): -. doi: 10.22034/jrj.2025.70598.2926
)