درآمدی بر مبانی و آسیب شناسیِ رویکردها و روشهای اصول فقه

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسنده

مدیر گروه فقه و عضو هیئت علمی پژوهشکده اسلام تمدنی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی

چکیده

دانش اصول که شیوه و روش کشف مقصود متن را تبیین می ­کند از ره­ آوردهای بشری و فرجام نیازهای عالمانی است که دغدغه دریافت مرادات شارع را داشته اند این دانش که زاییده ضرورت و نیاز دانش فقه بوده همانند دیگر دانش‌ها اولاً: بر مبانی استوار است که می توانند متناسب با نیازهای عصری بازسازی شوند؛ ثانیاً: رویکردی واحد و روشی یکسان بر آن حاکم نبوده است و ثالثاً: همان گونه که در تاریخ آن علم نمایان است تحولات و تطورات ساختاری و متدیک بسیاری را تجربه کرده است که می تواند این تجربه ها متناسب با نیازها از یک سو و پیشرفت های علمی  از سوی دیگر کماکان به صورتی روشمند تکرار شوند.
در این مقاله تلاش شده است از دریچه «فلسفه علم اصول» ضمن اشاره به مبانی روش‌ها و رویکردهای موجود دانش اصول؛ آسیب‌شناسی اجمالی از رویکردها و روش‌های این دانش نیز ارائه گردد تا زمینه برای بازخوانی در عرصه هایی که نیازمند به تحول اند فراهم‌ گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Introduction to the Pathology and Principles of Approaches and Methods of Jurisprudence

نویسنده [English]

  • Ali Shafiee
ff
چکیده [English]

The Science of Osūl which states the method and approach to discovering the text’s meaning is regarded as humanistic achievements and the end of those scholars who concerned the intentions of the legislator. As other fields of study, this field of science has been the offspring of the necessity and need of jurisprudence and is based on the principles which could be renovated based on the time needs.  Secondly, this field has not been following a single approach and method. Thirdly, as the history of this science testifies, it has undergone structural and methodological changes and developments which may revisit these experiences with respect to the needs in one hand and scientific changes on the other hand by other scholars methodologically.
This paper has attempted to highlight the current principles of methods and approaches of Osūl and has presented a brief pathology of approaches and methods of Osūl, so that the ground would be paved in revisiting the areas which requires development. 

 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • principles of jurisprudence
  • approach
  • independent method
  • organic method
  • incorporating method
  • narrators’ school
  • Osūlis’ school

عنوان مقاله [العربیة]

مقدمة علی مبانی و معالجة مناهج أصول الفقه و أسالیبه

چکیده [العربیة]



یعد علم الأصول الذی یبین أسلوب کشف مقصود النص، من الإنجازات البشریة و تلبیة لرغبات العلماء الذین یحرصون علی فهم بغیة الشارع. هذا العلم -الذی یکون مولودَ حاجة علم الفقه- یکون کسائر العلوم مبتنیاً علی ثلاثة أمور: أولاً: إبتنائه علی المبانی التی یمکن تجدید بنائها وفقاً للمتطلبات العصریة؛ ثانیاً: عدم اتباعه نهجاً واحداً و طریقة واحدة. ثالثاً: کما یشهد تأریخه قد جرّب تطورات هیکلیة و منهجیة التی یمکن تکرارها وفقاً للإحتیاجات و الرغبات من جهة، و للتطورات العلمیة من جهة أخری.



یحاول هذا المقال أن یشیر إلی مبانی أسالیب علم الأصول و مناهجه الحالیة من منظر «فلسفة علم الأصول»، کما یحاول معالجة مناهج هذا العلم و أسالیبه کی یتیح المجال لإعادة النظر و المراجعة فی الحقول التی تتطلب التغییر و التحول.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • اصول الفقه
  • المنهج
  • الأسلوب الإستقلالی
  • الأسلوب الآلی
  • الأسلوب الإندماجی
  • مدرسة المحدثین
  • مدرسة الأصولیین

اصل مقاله

جهت دریافت متن مقاله به فایل PDF مراجعه فرمایید.

مراجع

  1. آبوت، پاملا؛ کلروالاس. (1380). جامعه‌شناسی زنان. ترجمه: منیژه نجم عراقی.‌ چ‌اول. تهران: نشر نی.
  2. آخوند خراسانی. (1391). کفایه­الاصول (محشی). چ‌اول. قم: ذوی‌القربی.
  3. ابن‌تلمسانی، عبدالله‌بن‌محمد‌بن‌علی شرف‌الدین. (1419). شرح المعالم فی اصول الفقه. تحقیق: عادل احمد عبد‌الموجود و علی‌محمد معوض. چ‌اول بیروت: عالم الکتب.
  4. ابن‌جوزی، محمدبن‌ابوبکر. (۱۴۱۸ق). اسرار الشریعة من اعلام الموقعین. ریاض: دارالمسیر.
  5. ابن‌خلدون. (بی‌تا). تاریخ ابن‌خلدون؛ (المسمی کتاب العبر و دیوان المبتداء و الخبر و..). بی‌جا: بی‌نا.
  6. ابن‌ساعاتی، احمدبن‌علی‌بن‌تغلب‌بن‌ابی‌الضیاء حنفی. (1425ق). نهایه­الوصول الی علم الاصول. چ‌اول. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  7. ابن‌شهید ثانی، حسن‌بن‌زین‌الدین عاملی. (1365). معالم الدین و ملاذ المجتهدین. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  8. ابن‌منظور. (بی‌تا). لسان العرب. ماده فقه. بی‌جا
  9. استرآبادی، محمدامین. (1424ق). الفوائد المدنیه (محشی به الشواهد المکیه). چ‌اول. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  10. اسلامی، رضا. (بی‌تا). مجموعه گفت‌وگوهای اصول فقه حکومتی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  11. اصفهانی، محمدتقی. (بی‌تا). هدایة المسترشدین فی شرح معالم الدین. قم: مؤسسه آل‌البیت(ع) لاحیاء التراث.
  12. اصفهانی، محمدحسین. (1363). الفصول الغرویه فی الاصول الفقهیه. قم: دار احیاء العلوم الاسلامیه.
  13. الجروشی، سلیمان. (2002). اصول الفقه الحکم الشرعی و طرق استنباط الاحکام. چ‌اول. بنغازی: جامعه قان‌یونس.
  14. الدوالیبی، محمدمعروف. (1415ق). المدخل الی علم اصول الفقه. چ‌ششم. ریاض: دارالشواف.
  15. الزحیلی، وهبه. (1406ق). اصول الفقه الاسلامی. دمشق: دارالفکر.
  16. الشوکانی، محمدبن‌علی. (1418ق). ارشاد الفحول الی تحقیق الحق من علم الاصول. قاهره: دارالسلام.
  17. الصواء، علی‌محمد. (بی‌تا). تحدیدات. بی‌جا:‌ بی‌نا.
  18. المعبدی، عفاف. (بی‌تا). برنامج الانتساب. بی‌جا: جامعة أم‌القری؛ کلیة الدعوة وأصول الدین؛ قسم الدعوة والثقافة الإسلامیة.
  19. النمله، عبدالکریم. (بی‌تا). المهذب فی علم اصول الفقه المقارن. بی‌جا:‌ بی‌نا.
  20. بابکرحسن، خلیفه. « التجدید فی اصول الفقه»، المسلم المعاصر، بی‌تا، شماره: 125-126، ص 93.
  21. تبریزی، غلامحسین. (1372). اصول مهذبه (خلاصه الاصول من ابتکارات). چ‌دوم. مشهد: چاپ طوس.
  22. تفتازانی، سعدالدین. (1419ق). التلویح الی کشف حقایق التنقیح. چ‌اول. بیروت: دارالارقم.
  23. جمعه محمد، علی. (1428). المدخل الی دراسه المذاهب الفقهیه. چ‌دوم. اسکندریه: دارالسلام.
  24. حر عاملی. (1416ق). وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه. قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم‌السلام).
  25. حرزالدین، محمد. (1405ق). معارف الرجال. قم: مکتبه آیه‌الله العظمی مرعشی النجفی.
  26. حسنی، سیدحمیدرضا و مهدی علی‌پور. (1385). جایگاه شناسی علم اصول. چ‌اول. قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
  27. حسینی سیستانی، سیدعلی. (1414ق). الرافد فی علم الاصول. چ‌اول. قم: مهر.
  28. حسینی میلانی، سیدعلی. (1423ق). تحقیق الاصول. چ‌اول. قم: صداقت.
  29. حیدری، محمدعلی. «ابتکارهای شیخ انصاری در علم اصول فقه»، مجله علمی‌پژوهشی دانشگاه اصفهان، شماره 24 و 25.
  30. خمینی، سیدمصطفی. (ق1418). تحریرات فی الاصول. چ‌اول. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  31. خویی، ابوالقاسم. (1377). محاضرات فی اصول الفقه (تقریرات درس آیت الله خویی). تقریر: محمداسحاق فیاض. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  32. ذویب، حمدی. (2009م). جدل الاصول و الواقع. چ‌اول. طرابلس: دارالمدار الاسلامی.
  33. رشتی، میرزا حبیب‌الله. (بی‌تا). بدائع الافکار. قم: مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث.
  34. زهیر، محمد ابوالنور. (2004م). اصول الفقه. چ‌دوم. بیروت: دارالمدار الاسلامی.
  35. سبحانی، جعفر. «اتجاهان فی تدوین اصول الفقه و اقتراحات لتطویره»، پژوهش‌های اصولی، بی‌تا. شماره 7.
  36. سلقینی، ابراهیم‌محمد. (1996م). المیسر فی اصول الفقه الاسلامی. چ‌دوم. بیروت: دارالفکر المعاصر.
  37. شاکر، محمدکاظم. (1382). مبانی و روش‌های تفسیری. چ‌اول. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
  38. شاهرودی، سیدمحمود. (1391). درس‌نامه اصول فقه. چ‌اول. قم: بنیاد فقه و معارف اهل‌بیت(ع).
  39. شعرانی، میرزا ابو‌الحسن. (1373). المدخل الی عذب المنهل. چ‌اول. قم: مؤسسه الهادی.
  40. شمس‌الدین، محمد‌مهدی. (1419ق). الاجتهاد و التجدید فی الفقه الاسلامی. چ‌اول. بیروت: موسسه الدولیه.
  41. صدر، سیدحسن. (1401ق) (الف). تأسیس الشیعه. بیروت: دارالرائد العربی.
  42. صدر، سیدمحمدباقر. (1401ق) (ب). المعالم الجدیده. چ‌دوم. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
  43. صفار، فاضل. (1432). اصول الفقه و قواعد الاستنباط. چ‌دوم. بیروت: مؤسسه الفکر الاسلامی.
  44. طریحی، فخرالدین. (بی‌تا). مجمع البحرین. مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
  45. علامه حلی. (1431ق). نهایه الوصول الی علم الاصول. چ‌اول. قم: مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث.
  46. علم‌الهدی، سیدمرتضی. (1363). الذریعه الی اصول الشریعه. چ‌دوم. تهران: دانشگاه تهران.
  47. فاضل تونی، عبدالله‌بن‌محمد البشروی الخراسانی. (1412). الوافیه فی اصول الفقه. چ‌اول. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  48. فرامرز قراملکی، احد. (۱۳۸۰). روش‌شناسی مطالعات دینی. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
  49. فی، برایان. (1383). پارادایم‌شناسی در علوم انسانی. ترجمه: سیدمرتضی مردیها. چ‌اول. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
  50. فیروزآبادی، مجدالدین محمدبن‌یعقوب. (بی‌تا). القاموس المحیط. بی‌جا: دارالمعرفه.
  51. فیض کاشانی، محمدمحسن. (1387). الاصول الاصیله. چ‌اول. تهران: مدرسه عالی شهید مطهری.
  52. فیومی. (1405ق). المصباح المنیر. قم: دارالهجره.
  53. کرکی عاملی، شهاب‌الدین حسین. (1977م). هدایة الابرار الی طریق الائمة الاطهار(ع). چ‌اول. بغداد: المکتبة الوطنیة.
  54. محقق حلی، نجم‌الدین‌ابی‌القاسم جعفربن‌الحسن. (1390). معارج الاصول. چ‌اول. قم: مؤسسه آل‌البیت(ع).
  55. محقق داماد، سیدمصطفی. (بی‌تا). نشست‌های علمی مرکز فقهی ائمه اطهار؛ (ویژگی‌های مکتب اصولی حوزه علمیه قم). چ‌اول. قم: ائمه اطهار(ع).
  56. محمدبن‌محمد‌بن‌امیر‌الحاج. (بی‌تا). التقریر و التحبیر. بی‌جا:‌ بی‌نا.
  57. مصطفوی، حسن. (بی‌تا). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  58. معرفت، محمدهادی. مجله نقد و نظر، 1374، شماره 2.
  59. ملکی، میرزا حبیب‌الله. (بی‌تا). تلخیص الاصول. مشهد: چاپ‌خانه مصطفوی.
  60. ملکیان، مصطفی. «مباحث الفاظ اصول فقه در میان دانشهای زبانی (2)»، مجله نقد و نظر، بی‌تا.
  61. منتظری، حسین‌علی. (1415ق). نهایه الاصول؛ (تقریرات درس آیت الله بروجردی). چ‌اول. قم:‌ نشر تفکر.
  62. موسوی خمینی، سیدروح‌الله. (1373). انوار الهدایه فی التعلیقه علی الکفایه. قم: مؤسسه تنظیم نشر آثار.
  63. موسوی خمینی، سیدروح‌الله. (1385ق). الرسائل. قم: اسماعیلیان.
  64. موسوی غروی، سیدمحمدجواد. (1378). پیرامون ظن فقیه و کاربرد آن در فقه. تهران: اقبال.
  65. میرزای قمی. (1378ق). قوانین الاصول. تهران: مکتبه العلمیه الاسلامیه.
  66. نراقی، محمد‌مهدی. (1388). انیس المجتهدین. چ‌اول. قم: بوستان کتاب.
  67. همایی، جلال‌الدین. (بی‌تا). قواعد فقه؛ اصطلاحات و تاریخ فقه و... . بی‌جا:‌ بی‌نا.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 16 خرداد 1396
  • تاریخ پذیرش: 16 خرداد 1396

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار