تأثیر استیلای مغول بر تغییر نظرات فقهی امامیه در تشکیل حکومت

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانش آموخته حوزه علمیه خراسان

2 دانش آموخته حوزه علمیه خراسان، دانشجوی دکتری رشته مطالعات تطبیقی ادیان، دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

ظهور مغولان در رأس قدرت سیاسی، سبب تغییر نگرش جهان اسلام و بالتبع، فقهای امامیه در امر حکومت شد و آنان را واداشت تا به تغییر الگوی حکومت از «خلیفة اللهی» به «حاکم اسلامی» تن در دهند. پیش از حملة مغول، نفی مشروعیت هر حکومتی غیر از حکومت امام معصوم ع تقریباً نقطة مشترک میان دیدگاه اکثر فقهای شیعه بود و همکاری با آنان را در صورت ضرورت، تا حدی روا می شمردند که نافی این اصل نباشد که این نتیجة استیلای دیدگاه‌های کلامی بر فضای فکری فقهای شیعی بود، اما در دوران استیلای مغولان غیرمسلِم، عواملی که موجبات دور بودن امامیه از قدرت مرکزی و استنکاف آنان از تأیید و یا همکاری با آن می شد، عملاً کاهش یافت و فقهای امامیه با پذیرش برخی وظایف امام معصوم در امر ادارة جامعه و تحوّل در تعریف اصطلاح عدالت برای حاکمان اسلامی، عملاً شرایط پیش‌آمده را به نفع گفتمانِ «تأیید مشروعیت حاکمان سیاسی» پیش بردند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Effect of Mughal Empire Mastery on the Imāmiyah Jurisprudential Precept Change for Establishing Governments

نویسندگان [English]

  • Muhammad Sādeqiān Herat 1
  • Mahdi ghasemi 2
1 kh
2 adyan Un
چکیده [English]

The Effect of Mughal Empire Mastery on the Imāmiyah Jurisprudential Precept Change for Establishing Governments
 
Muhammad Sādeqiān Herat
Mahdi Ghasemi

 Abstract
Mughal Empire mastery in the political arena led to the Islamic world change of attitude and consequently change of Imāmiyeh jurisprudents’ attitude change in the issue of government and made them consent the pattern change of government from “Allah’s Successor” to “Islamic Ruler”. Before Mughal attack, all Imāmiyeh Shiite jurisprudents agreed upon the negation of legitimacy for any other government except the Infallible Imams’ government and any limited cooperation with such governments were merely allowed in case of obligation. Thus, this principle was not violated and this change of attitude lead to the mastery of theological viewpoints on the Imāmiyeh Shiite jurisprudents views. However, in the area of non-Muslim Mughal mastery, the factors of Imāmiyeh Shiite jurisprudents distance from central power and their reluctance to confirm and cooperate such an empire were really degraded and they accepted to shoulder the burden for carrying out some of the duties of infallible imams in the issue of ruling the society. They changed the definition of the term “Justice for Islamic Rulers” and directed the present condition of the time in favor of “Confirmation of Political Rulers’ Legitimacy” discourse.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mughal
  • Islamic government
  • Imāmiyeh Shiite political jurisprudence
  • Assolatniah religious percepts
  • Islamic caliphate
  • Shiite jurisprudence

عنوان مقاله [العربیة]

تأثیر استیلاء المغول فی تغییر الآراء الفقهیة الامامیة فی تأسیس الحکومة

چکیده [العربیة]

ظهور المغول على قمة السلطة السیاسیة أدّى إلى تغییر رأی العالم الاسلامی ثم رؤیة فقهاء الامامیة فی الشؤون الحکومیة، حیث أجبرهم ذلک على تغییر صیغة الحکومة من «خلیفة الله» إلى «الحاکم الإسلامی» و کانت النقطة المشترکة بین أغلب فقهاء الشیعة قبل الغزو المغولی هی نفی مشروعیة الحکومات، سوى حکومة الإمام المعصوم ع، و جوّزوا التعاون مع المغول إلى حدّ الضرورة، حیث لایضرّ بهذا الأصل، فأدّی ذلک إلى هیمنة الآراء الکلامیة على الجوّ الفکری لفقهاء الشیعة.





أمّا فی عصر استیلاء المغول غیر المسلمین، فانَّ العوامل التی دعت الامامیة الى الابتعاد عن السلطة المرکزیة و امتناعهم من تأییدها أو التعاون معها، قد انکسرت حدّتها، و انخفضت فعلاً و أذاع فقهاء الشیعة بالظروف الطارئة عملیاً وفق مقولة «تأیید مشروعیة الحکّام السیاسیین» من خلال القیام ببعض مهامّ الإمام المعصوم ع فی أمر إدارة المجتمع، و التحول فی تعریف اصطلاح العدالة لحکّام الإسلام.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • المغول
  • الحکومة الإسلامیة
  • الفقه السیاسی للإمامیّة
  • الاحکام السلطانیة
  • خلیفة الاسلام
  • فقه الشیعة

فایل PDF بارگزاری شده است.

  1. ابن‌ابی‌یعلی، محمد. (بی‌تا). طبقات الحنابلة. ج۱. به‌تحقیق محمدحامد الفقی. بیروت: دارالمعرفة.
  2. ابن‌خاوندشاه (میرخاند)، محمد. (۱۳۸۰). روضة الصفا من سیرة الانبیاء و الملوک و الخلفاء. ج۸. تهران: اساطیر.
  3. ابن‌طاووس، علی‌بن‌موسی. (۱۳۷۵). کشف المحجة لثمرة المهجة. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  4. ــــــــــــــــــــــــ. (۱۳۷۶). ‏الاقبال بالاعمال الحسنة. ج۱. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  5. احمدی طالشیان، محمدرضا. (۱۳۸۸). تحول مفهوم حاکم جائر در فقه سیاسی شیعه. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  6. اسماعیلی، محمدعلی. «تأثیر فلسفه بر علم فقه»، فقه؛ کاوشی نو در فقه اسلامی، ۱۳۹۳، ش۸۰.
  7. اعسم، عبدالامیر. «خواجه‌نصیر؛ مبتکر روش فلسفی در کلام شیعه»، ترجمۀ عبدالرسول عمادی. مجلۀ فرهنگ، ۱۳۸۶، ش۶۱-۶۲.
  8. انتظام، محمد. (۱۳۸۴). پیش‌فرض‌های فلسفی در علم اصول. قم: بوستان کتاب.
  9. بیهقی، محمد‌بن‌حسین. (۱۳۸۳). تاریخ بیهقی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
  10.  تامر، عارف. (۱۳۷۷). اسماعیلیه و قرامطه. ترجمۀ حمیرا زمردی. تهران: جام.
  11.  تنکابنی، حمید. (۱۳۸۳). درآمدی بر دیوان‌سالاری در ایران. تهران: علمی و فرهنگی.
  12.  جعفریان، رسول. (۱۳۷۷). تاریخ ایران اسلامی. ج۳. تهران: دانش و اندیشۀ معاصر.
  13.  حائری، محمد‌بن‌اسماعیل. (۱۴۱۶). منتهی المقال فی احوال الرجال. ج۱. قم: آل‌البیت(‌علیهم‌السلام).
  14.  حاجی‌خلیفه، مصطفی‌بن‌عبدالله. کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون. بیروت: دارالفکر.
  15.  حسینی استرآبادی، سیدحسین‌بن‌مرتضی. (۱۳۶۶). تاریخ سلطانی از شیخ صفی تا شاه صفی. تهران: علمی.
  16.  حلبی، تقی‌الدین‌بن‌نجم‌الدین. (۱۴۰۳). الکافی فی الفقه. اصفهان: منشورات امام امیرالمؤمنین‌(علیه‌السلام).
  17.  حلی، حسن‌بن‌یوسف. (۱۹۸۲). نهج الحق و کشف الصدق. بیروت: دارالکتب اللبنانی.
  18.  ـــــــــــــــــــــ. (۱۴۱۰). نهایة الاحکام فی معرفة الاحکام. ج۲. قم: اسماعیلیان.
  19.  دفتری، فرهاد. (۱۳۷۶). تاریخ و عقاید اسماعیلیه. ترجمۀ فریدون بدره‌ای. تهران: فروزان روز.
  20.  رضی، محمد‌بن‌حسین. (۱۴۱۴). نهج ‌البلاغة. به‌تحقیق صبحی صالح. قم: هجرت.
  21.  سیدین، علی. (۱۳۸۷). پشمینه‌پوشان فرهنگ سلسله‌های صوفیه. تهران: نی.
  22.  شیبی، کامل مصطفی. (۱۳۷۴). تشیع و تصوف تا آغاز سدۀ دوازدهم هجری. ترجمۀ علی‌رضا ذکاوتی قراگوزلو. تهران: امیرکبیر.
  23.  صدوق، محمد‌بن‌علی. (۱۴۰۶). ثواب الاعمال و عقاب الاعمال. قم: دارالشریف الرضی.
  24.  طباطبایی، علی. (۱۴۱۲). ریاض المسائل. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  25.  طوسی، محمد‌بن‌حسن. (۱۴۰۰). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی. قم: دارالکتب العربی.
  26.  ــــــــــــــــــــ. (۱۳۸۷ق). المبسوط فی فقه الامامیه. قم: مرتضوی.
  27.  عاملی، محمد‌بن‌مکی. (بی‌تا). القواعد و الفوائد. ج۱. قم: مفید.
  28.  ــــــــــــــــــ. (۱۴۱۷). الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة. ج۲. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  29.  ــــــــــــــــــ. (۱۴۱۳). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. ج۶. قم: معارف اسلامی.
  30.  فدایی مهربانی، مهدی. (۱۳۸۸). پیدایی اندیشۀ سیاسی عرفانی در ایران؛ از عزیز نسفی تا صدرالدین شیرازی. تهران: نی.
  31.  کلینی، محمد‌بن‌یعقوب. (۱۴۰۷). الکافی. ج۱. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  32.  محقق حلی، جعفر‌بن‌حسن. (۱۴۰۷). المعتبر فی شرح المختصر. ج۱. قم: سیدالشهدا(علیه‌السلام).
  33.  ــــــــــــــــــــــــ. (۱۴۱۴). المسلک فی اصول الدین. مشهد: البحوث الاسلامیة.
  34.  ــــــــــــــــــــــــ. (۱۴۰۸). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. ج۲. چ۲. قم: اسماعیلیان.
  35.  مرتضی، علی‌بن‌حسین. (۱۴۰۵). رسائل الشریف المرتضی. ج۲. قم: دارالقرآن الکریم.
  36.  ــــــــــــــــــــ. (۱۴۱۱). الذخیرة فی علم الکلام. قم: نشر اسلامی.
  37.  مفید، محمد‌بن‌محمد. (۱۴۱۳). المقنعة. قم: کنگرۀ جهانی شیخ مفید.
  38.  نصیرالدین طوسی، محمد‌بن‌محمد. (۱۴۰۷). تجرید الاعتقاد. تهران: دفتر تبلیغات اسلامی.
  39.  نورى، حسین‌بن‌محمدتقى. (۱۴۰۸). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. ج۲. قم: آل‌البیت(‌علیهم‌السلام)‏.