پژوهشی در مضمون بودن مأخوذ بالسّوم

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانشگاه فردوسی

2 گروه فقه دانشگاه قزوین

3 دانشگاه تهران

چکیده

«مأخوذ بالسّوم» عبارتست از کالایی که به­ وسیلة مشتری از فروشنده گرفته می­ شود و پس از بررسی و صلاح­دید مورد معامله قرار می‌گیرد. فقها در مضمون بودن «مأخوذ بالسّوم» اختلاف­ نظر دارند؛ به­ طوری­که برخی از ایشان، گیرنده را به دلیل قاعدة «عدم ضمان امین» و «اصل برائت ذمّه» ضامن ندانسته و مشهور فقها او را با استناد به قاعدة «علی الید» ضامن دانسته و برخی دیگر نیز، به دلیل عدم ترجیح میان ادلّه توقف کرده­ اند. نگارندگان پس از تتبع در ادلّه و عبارات فقها به شیوة توصیفی‌تحلیلی به بررسی ادلّه و بازخوانی آرای آن­ ها می­ پردازند و نظر قوی­ تر را این می­ دانند که آخذ بالسّوم، هرچند از ناحیه مالک اذن داشته باشد، اما این اذن بر اساس ارتکاز و عرف عُقلا، مقید به ضمان بوده و از آنجا که قبضِ آخذ به مصلحت مالک نبوده است، و با توجه به متصرف بودن آخذ و نیز بر اساس قاعدة احترام مال مسلمان، به بازگرداندن عین یا بدل کالای اخذ شده، او ملزم خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study on the Guarantee of Security for Ma’khuz bissaum

نویسندگان [English]

  • Seyfolah Ahdai 1
  • Asadollah Lotfi 2
  • Moslem Heidary 3
1 Ferdowsi Un
2 univercity
3 Tehran Un
چکیده [English]

Sayfollah Ahadi
Asadollah Lotfi
Muslim Haydari
Abstract
Ma’khuz bissaum is a term meaning that the goods delivered by the customer from the seller for examining their quality and price. Jurisprudents differ on the state of being guarantee for security for Ma’khuz bissaum, so that some of them believe that the customer is not surety for the goods based on the jurisprudential principles of “non-security of the trustful” and “the principle of clearance from obligation”. However, the majority of jurisprudents consider such a person as warrantor by the virtue of “Alalyad rule”, while some others have no idea as they have not any choices among the available indications. Using a descriptive-analytic method and by studying the indications and statements given by scholars and jurisprudents, the authors have investigated jurisprudents’ opinions. It seems that Ma’khuz bissaum leads to giving back the same goods or their alike in spite of having permission from the owner, but such permission does not pledge the security according to the intellectuals’ perception and custom. As seizing the object by the customer is not at his discretion and due to the fact that he has captured the property and based on the “rule for caring and cautioning Muslims’ properties”, the customer is obliged to return the merchandise to the owner.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ma’khuz bissaum
  • the non-security of the trustful
  • clearance from obligation
  • alalyad rule
  • rule for caring and cautioning Muslims’ properties
  1. قرآن کریم
  2. آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین(1409ق)، کفایة الاصول، قم، مؤسسة آل البیت(ع).
  3. آشتیانی، محمد حسن بن جعفر(1403ق)، بحر­الفوائد فی شرح الفرائد، قم، کتاب­خانه­ آیت­الله مرعشی نجفی.
  4. ابن ابی الجمهور، محمد بن علی(1405ق)، عوالی اللئالی العزیزیة، قم، دار سید الشهداء.
  5. ابن ادریس، محمد بن احمد(1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج دوم، قم، موسسة نشر اسلامی.
  6. ابن منظور، محمد بن مکرم(1414ق)، لسان العرب، بیروت، دار الفکر- دار صادر.
  7. ابو­جیب، سعدی(1408ق)، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحاً، دمشق، دار الفکر.
  8. اصفهانی، محمد حسین(1374ق)، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، قم، سید الشهداء(7)
  9. امامی، حسن( 1375)، حقوق مدنی، ج دوم، تهران، انتشارات اسلامیة.
  10. بجنوردی، حسن(1419ق)، القواعد الفقهیۀ، تحقیق: مهدی مهریزی و محمد حسین درایتی، قم، نشر الهادی.
  11. بروجردی، حسین(1412ق)، جامع احادیث الشیعة، قم، انتشارات مؤلف.
  12. جزیری، عبد­الرحمن، غروی، سید محمد- یاسر مازح‌(1419ق)، الفقه علی المذاهب الاربعه و مذهب اهل البیت علیهم السلام، بیروت، دار الثقلین.
  13. جعفری لنگرودی، محمد جعفر(1378ش)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، کتاب‌خانة گنج دانش.
  14. ــــــــــــــــــــ (1392ش)، وسیط در ترمینولوژی حقوق، تهران، کتاب‌خانه گنج دانش.
  15. جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی(1426ق)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (:)، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(:).
  16. حر عاملی، محمد بن حسن(1409ق)، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، چاپ اول، قم، مؤسسه­ آل البیت(:).
  17. حسینی حائری، سید کاظم(1408ق)، مباحث الاصول، تقریرات سید محمد باقر صدر، قم، مکتب الإعلام الإسلامی.
  18. حسینی شیرازی، سید صادق(1425ق)، التعلیقات علی شرائع الإسلام، انتشارات استقلال، قم، چاپ ششم.
  19. حسینی عاملی، محمد جواد بن محمد(1419ق)، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، محقق: محمد باقر خالصی، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
  20. حسینی مراغی، عبدالفتاح بن علی(1417ق)، العناوین الفقهیة، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
  21. خمینی، سید روح­الله ، (امام خمینی) (1421ق)، کتاب البیع، تهران، مؤسسه­ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی(1).
  22. خوئی، سیدابو­القاسم(1412 ق)، المستند فی شرح العروة الوثقی، مقرر: مرتضی بروجردی، بی­جا، بی­نا.
  23. راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، لبنان، دار­العلم- الدار الشامیة.
  24. روحانی، سید محمد صادق(1413ق)، فقه الصادق(7)، قم، دارالکتاب.
  25. شریف مرتضی، علی بن حسین(1415ق)، الانتصار فی انفرادات الإمامیة، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
  26. شهید اول، محمد بن مکی(1410ق)، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بیروت، دار التراث- الدار الإسلامیة.
  27. ـــــــــــــــــــــــــ (1414ق)، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد‌، محقق/ مصحح: رضا مختاری‌، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  28. شهید ثانی، زین­الدین بن علی(1410ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج پنجم، قم، کتابفروشی داوری.
  29. ـــــــــــــــــــــــــ (1413ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، ج هشتم، قم، مؤسسه المعارف الإسلامیة.
  30. صدر، سید محمد باقر(1417ق)، بحوث فی علم الاصول، تألیف سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی.
  31. طباطبائی، علی بن محمد(1418ق)، ریاض المسائل، چاپ اول، قم، مؤسسه­ آل البیت(:)
  32. طریحی، فخر­الدین(1416ق)، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم.
  33. طوسی، محمد بن حسن(1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، چاپ سوم، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
  34. عبد­الرحمان، محمود(1418 ق )، معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیة، بیروت، دار­الفکر.
  35. عراقی، ضیاء­الدین(1414ق)، مقالات الاصول، تحقیق: محسن اراکی و منذر حکیم، قم، مجمع الفکر الاسلامی.
  36. علامه حلی، حسن بن یوسف(1413ق)، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، ج سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
  37. ـــــــــــــــــــــــــ (1413ق)،‌ مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، محقق/ مصحح: گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
  38. فخر­المحققین، محمد بن حسن بن یوسف‌( 1387ق)، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، محقق/ مصحح: سید حسین موسوی کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی و عبدالرحیم بروجردی، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
  39. فخلعی، محمد­تقی و ولی­اللهی مجتبی(1389 ش)، «بررسی شرط معاصرت سیرة عقلا با عصر معصومان»، فصلنامه­ مطالعات اسلامی: فقه و اصول، سال42، شماره­ی1/85، دانشگاه فردوسی مشهد.
  40. فیّومی، احمد بن محمد بن علی(1425ق)، المصباح المنیرفی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم،  موسسه­ دارالهجرة.
  41. قاسم­زاده، مرتضی(1387 ش)، «الزامها و مسئولیت مدنی بدون قرارداد»، تهران، انتشارات میزان، چاپ دوم.
  42. کاتوزیان، ناصر(1387ش )، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران، نشر میزان.
  43. کلینی، محمد بن یعقوب(1407ق)، الکافی، تهران، دار­الکتب الاسلامیّة.
  44. لطفی، اسدالله(1393ش)، «سلسله مباحث فقهی حقوقی مسئولیت مدنی»، تهران، انتشارات جاودانه و جنگل، چاپ اول.
  45. محقق حلی، جعفر بن حسن(1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج دوم، قم، مؤسسه­ اسماعیلیان.
  46. محقق داماد، سید مصطفی(1406ق)، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ دوازدهم.
  47. محقق سبزواری، محمد باقر بن محمد مؤمن(1423ق)، کفایة الأحکام، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
  48. محقق کرکی، علی بن حسین(1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت(:).
  49. مرتضی زبیدی، محمد بن محمد(1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
  50. مصطفوی، حسن(1402ق)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، مرکز الکتاب للترجمة و النشر.
  51. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد(1403ق)‌، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان،‌ محقق/ مصحح: مجتبی عراقی، علی‌پناه اشتهاردی و حسین یزدی اصفهانی، قم،‌ دفتر انتشارات اسلامی.
  52. مکارم شیرازی، ناصر(1411ق)، القواعد الفقهیة، قم، مدرسه امیر­المؤمنین(ع)
  53. نجفی، محمد حسن(1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق/ مصحح: عباس قوچانی و علی آخوندی‌، ج سی و هفتم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
  54. نراقی، احمد بن محمد مهدی(1417ق)، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  55. نوری، حسین بن محمد تقی(1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، چاپ اول، بیروت، مؤسسة آل­ البیت(ع).