جستاری پیرامون عدالت عرفی

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، پردیس البرز دانشگاه تهران (نویسنده مسئول)

2 استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران.

چکیده

عرف در استقرار عدالت که فلسفه و هدف غایی همه مکاتب حقوقی است سهم مهمی دارد؛ به‌گونه­ای که اکثر نظام ­های حقوقی، آن را مهم­ترین منبع وضع قانون می­ دانند. در نظام حقوقی اسلام، شناسایی عرف به عنوان مبنای اعتبار احکام، محل تردید است؛ چرا که تنها منشأ اعتبار، اراده شارع است. با وجود این، شارع هیچ­گاه درصدد نفی مطلق ِعرف و قواعد آن نبوده و در مواردی بر اعتبار آن صحّه گذاشته است. در کتب فقهی و اصولی نیز از عرف و عادت کم و بیش سخن رفته است، اما بررسی آن­ها نشان می­ دهد که فقیهان، عرف را به عنوان منبع استنباط به رسمیت نمی­ شناسند و در تبیین حکم مسائل فقهی نیز صرفاً در مواردی کم­ شمار به آن استناد می­ کنند به­ گونه­ ای که از نظر فقیهان عرف تنها به­ عنوان ملاک در تمییز مفاهیم و تعیین مصادیق نقش دارد. بر اساس یافته ­های این تحقیق، عرفی که ریشه در قواعد فطری، ارزش­های اخلاقی و اصول عقلی دارد می­تواند به­عنوان ملاک و معیار در تشخیص عدالت سهیم باشد و لحاظ گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Research on Customary Justice

نویسندگان [English]

  • Mohammad Mehrizi sani 1
  • Ahmad Bagheri 2
1 p.h.d
2 Faculty of Tehran University
چکیده [English]

A Research on Customary Justice[1]
Muhammad Mehrizi Sani[2]
Ahmad Baqiri[3]
 Abstract
 Custom plays a key role in administrating justice which is the ultimate goal of and the philosophy of all of the legal schools, as all of the legal systems consider it as the most important source for passing the law. In the Islamic legal system, recognizing the law as the basis of rules authentication is doubtful as the shari’ah legislator is the only reference for laying out the laws. However, the legislator has never negated the custom and its foundations absolutely and has approved it in some cases as well. Likewise, the jurisprudential resources have discussed the issues on custom more or less, but by investigating them, one may find out that jurisprudents do not recognize it as the reference for deduction and rarely refer to them in stating the jurisprudential rules, so as the majority of jurisprudents consider the custom just as a benchmark for clarifying the concepts and determining the cases for them. According to the findings of this research, the custom which roots in natural rules, ethical values and rational principles is the only one which could be used as the criterion for discerning the justice.   

[1] Received in: 15/9/2018                                   Accepted in:  28/2/2019  (Extracted from Thesis)

[2] PhD Candidate of Islamic Law and Jurisprudence. E-mail: mehrizi63@gmail.com


[3]Associate Professor of Islamic Law and Jurisprudence. University of Tehran. (Corresponding Author). E-mail: bagheri@ut.ac.ir

کلیدواژه‌ها [English]

  • custom
  • justice
  • customary justice
  • deduction

مراجع

  1. قرآن کریم
  2. ابن فارس، احمد، 1404ق، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
  3. ابن منظور، محمدبن‌مکرم، 1418ق، لسان العرب، ج 9، بیروت، داراحیاء‌التراث العربی
  4. احمدزرقاء، مصطفی، 1418ق، المدخل الفقهی العام، ج2، دمشق، دارالقلم
  5. احمدفهمی، ابوسنه، 1947 م، العرف و العاده فی رأی الفقهاء ، قاهره، مطبعه الازهر
  6. اصفهانی، راغب، 1376 ش، معجم مفردات الفاظ القرآن ، تحقیق ندیم مرعشی، تهران، انتشارات مرتضوی
  7. افندی، السید محمدامین ، بی‌تا، مجموعه رسائل ابن عابدین، ج1،بیروت، ، دار احیاء التراث العربی
  8. المنصوری، خلیل رضا، 1413 ق، نظریه العرف، مکتب الاعلام الاسلامی،
  9. جبارگلباغی،سیدعلی، 1378ش، درآمدی بر عرف، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه
  10. جرجانی، علی بن محمد، 1306 ق، التعریفات، مصر، المطبعه الخیریه
  11. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، 1381ش، دایره المعارف علوم اسلامی، ج 2، تهران، انتشارات گنج دانش
  12. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، 1371 ش، مقدمه عمومی علم حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش
  13. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1381ش، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج4 ، انتشارات گنج دانش
  14. جعفری، عبدالله، 1394ش ،درآمدی بر نظریه عدالت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی
  15. جوادی آملی، عبدالله، 1377ق، فلسفه حقوق بشر، قم، مرکز نشر اسراء
  16. الحر العاملی، بی‌تا، وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج18، تحقیق محمد الرازی، داراحیاء التراث العربی
  17. الحرانی، الحسن بن علی بن شعبه، 1398ق، تحف‌العقول، ترجمه علی‌اکبر غفاری، تهران، کتابفروشی اسلامیه،
  18. حکیم، محمدتقی، 1431 ق، الاصول العامه للفقه المقارن،ج2، مرکز الدراسات العلمیه
  19. خراسانی، محمدکاظم، 1409ق، کفایة الاصول، قم، طبع آل البیت
  20. خمینی، روح الله، 1385 ق، الرسائل (کتاب الاجتهاد و التقلید)، ج2، موسسه اسماعیلیان
  21. خمینی، روح الله، 1413 ق، انوارالهدایة فی التعلیقه علی الکفایه، ج1،تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام
  22. خمینی،روح الله، 1379ش، کتاب البیع، ج4، تهران،موسسه تنظیم و نشر آثار امام
  23. خمینی، روح الله، 1379ش، ولایت فقیه ،حکومت اسلامی، تهران،موسسه تنظیم و نشر آثار امام
  24. دهخدا، علی‌اکبر، 1377ش، لغتنامه دهخدا، ج 10 ، انتشارات دانشگاه تهران
  25. رجحان، سعید،1394 ش، مبانی استنباط احکام درحقوق اسلامی وحقوق موضوعه،ج2،نشردانشگاه امام صادق(7)
  26. روحانی، محمدصادق حسینی، 1412ق، فقه‌الصادق، ج6، قم، موسسه دارالکتاب
  27. زبیدی، سیدمحمد، 1414ق، تاج‌العروس، ج15، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر
  28. زمخشری، جار الله، بی‌تا، الکشاف ، ج2 ، قم ، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی
  29. زیدان، عبدالکریم، بی‌تا، مجموعه بحوث فقهیه، بیروت، مکتبه القدس و مؤسسه الرساله
  30. سبزواری، محمدباقر، بی‌تا، کفایه الاحکام، اصفهان، نشر مهدوی
  31. عاملی، ابی عبد ا... محمد بن مکی المعروف بـ الشهید الاول ، بی‌تا، القواعد و الفوائد،ج1، تحقیق سید عبدالهادی الحکیم، قم، مکتبه المفید
  32. عاملی، زین الدین الجبعی المعروف بـ الشهید الثانی، 1415 ق الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه(3مجلد) ، ج1 موسسه اسماعیلیان
  33. صابری، حسین، 1388 ش، فقه و مصلحت عرفی، بوستان کتاب
  34. صدر، سید محمدباقر، 1410 ق، دروس فی علم الاصول، ج1موسسه النشر الاسلامی
  35. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1417 ق، اقتصادنا، قم، دفتر تبلیغات اسلامی
  36. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1358 ق، المعالم الجدیده، مطبعه النعمان
  37. طباطبایی، سیدمحمد حسین ، 1392 ق، المیزان فی‌تفسیر القرآن ، ج 1،تهران، دارالکتب الاسلامیه
  38. طباطبایی حکیم ، سید محسن، 1391 ق، مستمسک العروه الوثقی، ج7 ، دار احیاء التراث العربی
  39. طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، 1323 ق، العروه الوثقی، ج1، قم ، موسسه النشر الاسلامی
  40. طرابلسی، عبدالعزیز بن البراج، 1406 ق، ج1،المهذب، موسسه النشر الاسلامی
  41. علم الهدی،السید مرتضی، الذریعه الی اصول الشریعه، 1346 ش ، ج1، تصحیح و تعلیق ابوالقاسم گرجی، انتشارات دانشگاه تهران
  42. علم الهدی، الشریف المرتضی، 1415ق، انتصار، موسسه النشر الاسلامی
  43. علی‌اکبریان، حسنعلی، 1386ش، قاعده عدالت در فقه امامیه، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
  44. علیدوست، ابوالقاسم، 1388ش، فقه و عرف، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
  45. عمیدزنجانی، عباسعلی، 1367ش، فقه سیاسی، ج2 تهران، انتشارات امیرکبیر
  46. غروی اصفهانی، محمدحسین، 1415 ق، نهایه الدرایه، ج3، موسسه آل البیت
  47. فیض، علیرضا، 1387ش، عرف و اجتهاد، انتشارات مجد
  48. فیض، علیرضا، بهار1381، مبادی فقه و اصول، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران
  49. فیض، علیرضا، پاییز 1384مقاله «ارتکازات عرفی»، پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، شماره 1
  50. کاتوزیان، ناصر، 1377فلسفه حقوق، ج1و 2، شرکت سهامی انتشار
  51. کاتوزیان، ناصر، تابستان 1387، گامی به سوی عدالت، ج1و 2، نشر میزان
  52. کاظمی، محمدعلی، فوائد‌الاصول ، 1404 ه.ق [تقریرات اصولی محمدحسین نائینی]، ج3و4 موسسه النشر الاسلامی
  53. محقق اصفهانی، شیخ محمدحسین،  1374 ش، نهایة الدرایة فی شرح الکفایه، ج 2، قم، نشرسیدالشهدا  
  54. محقق اردبیلی، احمد بن محمد، 1403 ق ، مجمع الفایده و البرهان ،ج2 ، قم، موسسه النشر الاسلامی
  55. حلی، ابوالقاسم نجم الدین جعفر ابن الحسن یحیی بن سعید هذلی معروف بـ محقق حلی، بی‌تا، شرایع الاسلام،ج3 ، انتشارات استقلال
  56. محمدبن ابراهیم، 1430 ق، الاجتهاد و العرف، تونس، دارالسلام
  57. محمدی، ابوالحسن، 1373 ه.ش، مبانی استنباط حقوق اسلامی، دانشگاه تهران
  58. محمصانی، صبحی ،1371 ق، فلسفه التشریع فی الاسلام، بیروت، دارالعلم للملائین
  59. مفید ، ابی عبدالله محمدبن محمد، 1410 ق، المقنعه، موسسه النشر الاسلامی
  60. مطهری، مرتضی، پاییز 1373،عدل الهی، تهران، انتشارات صدرا
  61. مطهری، مرتضی، 1409ق ، مبانی اقتصاد اسلامی، تهران، انتشارات حکمت
  62. معین، محمد،  1375،فرهنگ فارسی معین، ج2، تهران ، موسسه انتشارات امیرکبیر
  63. مغنیه، محمدجواد، 1430ق، علم‌ اصول الفقه فی ثوبه الجدید، موسسه دارالکتب الاسلامی
  64. موسوی خمینی، سید روح الله ، 1380، شرح حدیث جنود عقل و جهل ، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)
  65. موسوی، ابوالقاسم علی بن الحسین، 1363 ش، الذریعه الی اصول الشریعه، ج1تحقیق ابوالقاسم گرجی، دانشگاه تهران
  66. نجفی،محمدحسن،1367ش ، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج23، تحقیق و تصحیح عباس قوچانی، دارالکتب الاسلامیه.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 24 شهریور 1397
  • تاریخ بازنگری: 18 اسفند 1397
  • تاریخ پذیرش: 09 اسفند 1397

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار