عدم مطلقیّت ضرر در امر به معروف و نهی از منکر

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 استادیار فقه و اصول مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی قم و دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه قم (نویسنده مسئول)

2 استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی قم و دانش آموخته حوزه علمیه قم

3 استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی قم

چکیده

یکی از شرایط وجوب امر به‌معروف و نهی از منکر، عدم ضرر است. در اینکه ضرر به چه مقدار رافع وجوب است، کمتر به آن پرداخته ‌شده، ولی از ظاهر عبارت فقها چنین استفاده می‌شود که هر جا ضرری مترتب باشد، به‌طور مطلق، وجوب این فریضه ساقط است. نگارندگان پس از بررسی نظرات فقها به این نتیجه رسیده‌اند که قول مشهوری در میان ایشان نسبت به مطلق ضرر وجود ندارد؛ بنابراین، پژوهش حاضر با امعان نظر در ادلّه نقلی و قواعد فقهی به این نتیجه رسیده که ملاک سقوط و عدم سقوط وجوب این فریضه، میزان ضرر و مفسده‌ای است که متوجه آمر و ناهی می‌شود یا از ترک آن متوجه افراد، جامعه یا دین می‌شود. پس باید افسد را به فاسد دفع و اهم را بر مهم تقدیم نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Non-absoluteness of Harm in Commanding to Do Good and Forbidding from Evil

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mohammad Heidary Khormizi 1
  • Hamid Ghanbari 2
  • Mahdi Shoshtari 3
1 استادیار فقه و اصول مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی قم و دانش‌آموخته سطح چهار حوزه علمیه قم (نویسنده مسئول
2 استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی قم و دانش آموخته حوزه علمیه قم
3 Mahallati
چکیده [English]

One of the conditions for the obligation of commanding to do good and forbidding the evil is the non-harm condition. It has less been less discussed that how much harm resolves the obligation problem, but it is implied from the jurisprudents' sayings that if there are harms anywhere, the obligation of this obligatory action is definitely removed and nullified having studied the jurisprudents' views, the authors have concluded that there is no common saying by them by virtue of which the absoluteness of harm is mentioned. Therefore, by contemplating in narrative indications and jurisprudential rules, the present research has concluded that the criterion for (non-) obligation of this obligatory action depends on the amount of the harm the commander or forbidder inflicts or its abundance harms the people, society, or religion. Thus, the more corrupt should avoided by the less one and the more important should be avoided by the less one.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • commanding to do good
  • forbidding the evil
  • absoluteness of harm
  • non-harm
  • non-corruption

عنوان مقاله [العربیة]

عدم إطلاق الضرر فی الأمر بالمعروف والنهی عن المنکر

چکیده [العربیة]

عدم الضرر هو أحد شروط الأمر بالمعروف والنهی عن المنکر، وقلّة من الأبحاث تناولت مسألة مقدار الضرر الرافع للوجوب، ولکن یفهم من ظاهر کلمات الفقهاء أنّ مطلق الضرر المترتب على الأمر بالمعروف والنهی عن المنکر یؤدی إلى إسقاط وجوب هذه الفریضة.





وبعد دراسة مختلف آراء الفقهاء وصل الباحث إلى حقیقة عدم وجود قول مشهور فیما بینهم حول مطلق الضرر، وبناء علیه وصلت هذه الدراسة عبر إمعان النظر فی الأدلة النقلیة والقواعد الفقهیة إلى نتیجة مفادها أنّ ملاک سقوط هذه الفریضة من عدمه هو مقدار الضرر والمفسدة التی تصیب الآمر والناهی أو التی تصیب عموم الناس أو المجتمع أو الدین جرّاء ترکها، وعلیه یجب دفع الأفسد بالفاسد، وتقدیم الأهم على المهم.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الأمر بالمعروف
  • النهی عن المنکر
  • مطلق الضرر
  • عدم الضرر
  • عدم المفسدة

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابن اعثم کوفی، احمد، (1411ق)، کتاب الفتوح، چاپ اول، بیروت: للطباعه و النشر.
  3. ابن برّاج، قاضی عبد العزیز طرابلسی، (1406 ق)،  المهذب، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  4. ابن حمزه، محمد بن علی طوسی، (1408ق)، الوسیلة إلی نیل الفضیلة، چاپ اول، قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی ره.
  5. ابن منظور، ابو الفضل، جمال الدین، محمد بن مکرم‌، (1408ق)،  لسان العرب، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  6. ابن­ادریس، محمد بن منصور بن احمد حلّی، (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ­دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.  
  7. اردبیلی، احمد بن محمد، (1403ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  8. انصاری، مرتضی، رسائل فقهیه، (1414ق)، چاپ اول، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  9.  آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، (1409ق)، کفایة الأصول، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت:.
  10. جزایری، عبد النبی بن سعد الدین، (بی‌تا)، حاوی الأقوال فی معرفه الرجال، چاپ اول، قم: مؤسسه الهدایه لإحیاء التراث.
  11. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، چاپ چهارم، تهران: انتشارات گنج دانش.
  12. جعفری، محمد تقی، (1419ق)، رسائل فقهی، چاپاول، تهران: مؤسسة منشورات کرامت.
  13. حرّعاملی، محمد بن حسن، (1409ق)، وسائل الشیعة، قم: چاپ اول، مؤسسه آل البیت:
  14. حسینی روحانی، سید صادق، (1412ق)، فقه الصادق 7، چاپ اول، قم: دار الکتاب - مدرسه امام صادق7
  15. حسینی سیستانی، سید علی، منهاج الصالحین، (1417ق) چاپ پنجم، قم: دفتر آیت‌الله سیستانی.
  16. حسینی مراغی، سید میر عبد الفتاح، (1417ق)، العناوین الفقهیة، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  17. حلبی، ابن ابی المجد، علی بن حسن، (1414)، إشارة السبق إلی معرفة الحق، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  18. خوانساری، سید احمد بن یوسف، (1405)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، چاپ دوم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  19. خویی، سید ابوالقاسم، (بی‌تا)، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، بی­جا: مؤسسه نرم افزاری علوم اسلامی نور.
  20. دهخدا، علی اکبر، (1377ش)،  لغتنامه دهخدا، چاپ هفتم، انتشارات دانشگاه تهران.
  21. زبیدی،‌ محمد مرتضی، (بی­تا)،  تاج العروس من جواهر القاموس، چاپ اول، بیروت، المکتبة الحیاة.
  22. سبزواری، سید عبد الأعلی، مهذّب الأحکام، (1413ق)، چاپ چهارم، قم: مؤسسه المنار.
  23.  شریعت اصفهانی، فتح اللّه بن محمد جواد نمازی، (1410ق)،  قاعدة لا ضرر، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  24. شهیداول، محمد بن مکی، (1417ق)، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  25. شهیدثانی، زین الدین بن علی، (1413ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الاسلام، چاپ اول، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
  26. صادقی، مصطفی، (بی‌تا)، شرح غم حسین7ترجمه تحقیقی بخش اصلی مقتل خوارزمی، قم: مسجد مقدس جمکران.
  27. 26. صدوق، محمّد بن علی بن بابویه، (1409ق)، من لا یحضره الفقیه، چاپ اول، مترجم: علی اکبر غفاری و محمد جواد و صدر بلاغی، تهران:‌ نشر صدوق.
  28. صدوق، محمّد بن علی بن بابویه، (1418ق)، الهدایة فی الأصول و الفروع، قم: مؤسسه امام هادی 7.
  29. طاهری، حبیب الله، (1394ش)، قواعد فقه، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  30. طباطبایی قمّی، سیدتقی، (1426ق)، مبانی منهاج الصالحین، چاپ اول، منشورات قلم الشرق، قم.
  31. طبرسی فضل بن حسن، (1372ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
  32. طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، ( 1407 ق)، الخلاف، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  33. طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1375 ق)، الاقتصاد الهادی إلی طریق الرشاد، چاپ اول، تهران: انتشارات کتابخانه جامع چهل‌ستون.
  34. طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1387 ق)، الجمل و العقود فی العبادات، چاپ اول، مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه فردوسی مشهد.
  35. طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1400 ق)،  النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، چاپ دوم، بیروت: دار الکتاب العربی.
  36. طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1427 ق)، رجال، چاپ سوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  37. 36. طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  38. علامه حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، (بی‌تا)، خلاصة الأقوال فی معرفهْ احوال الرجال، چاپ اول، بی­جا: مؤسسه نرم افزاری علوم اسلامی نور.
  39. علامه حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، (1410 ق)، إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  40. علامه حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، (1412 ق)، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، چاپ اول، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة، مشهد.
  41. علامه حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، (1413 ق)، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  42. علامه حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، (1414 ق)، تذکرة الفقهاء، چاپ اول، قم: مؤسسه آل­البیت :
  43. علامه حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، (1420)، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، چاپ اول، قم: مؤسسه امام صادق 7
  44. علیا نسب، سید ضیاءالدین و مودب، سیدرضا، «بررسی حدیث اصلاح‌طلبی امام حسین 7»، دو فصلنامه علمی پژوهشی حدیث پژوهی، 1392، س 5/ ش 10/ ص95-110.
  45. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، (بی‌تا)، مفاتیح الشرایع، چاپ اول، قم: انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی.
  46. کشّی، محمد بن عمر بن عبد العزیز، (1490ق)، رجال الکشی، چاپ اول، مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد.
  47. کلینی، ابو جعفر، محمد بن یعقوب، (1407ق)، الکافی، چهارم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  48. مجلسی اول، محمد تقی اصفهانی، (1406 ق)، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، چاپ دوم، قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور.
  49. مجلسی دوم، محمد باقر بن محمد تقی، (بی‌تا)، الوجیزه فی الرجال، چاپ اول، تهران: همایش بزرگداشت علامه مجلسی- مؤسسه الطباعه و النشر.
  50. محسنی­دهکلانی، محمد، علی اکبر ایزدی فرد و صالح منتظری، «عدم اشتراط ایمنی از ضرر در امربه‌معروف و نهی از منکر»، فقه و اصول، 1396، س چهل و نهم/ ش ۱/ ص ۸۷- ۱۰۹.
  51. محقق حلّی، نجم الدین، جعفر بن حسن، (1408ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام،چاپ دوم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  52. محقق کرکی، علی بن حسین، (1412ق)، نکت النهایة، چاپ اول، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
  53. محقق کرکی، علی بن حسین، (1414 ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپدوم، قم: مؤسسه آل البیت :
  54. مفید، محمّد بن محمد بن نعمان، (1413 ق)، المقنعة، چاپ اول، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید;
  55. موسوی بجنوردی، سید محمد بن حسن موسوی، (1401ق)، قواعد فقهیه، چاپ سوم، تهران: مؤسسه عروج.
  56. موسوی خمینی، سید روح اللّه، (1385)، الرسائل، چاپ اول، انتشارات اسماعیلیان.
  57. 56. موسوی خمینی، سید روح اللّه، (1424ق)، توضیح المسائل (محشّی)، چاپ هشتم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  58. موسوی خمینی، سید روح اللّه، (1425ق)، تحریر الوسیلة، مترجم: علی اسلامی، چاپ بیست و یکم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  59. موسوی خمینی، سید روح اللّه، (بی‌تا). صحیفه امام، چاپ اول، موسسه تنظیم نشر و آثار امام خمینی (;)، تهران.
  60. موسوی خویی، سید ابو القاسم، (1410ق)، منهاج الصالحین، چاپ اول، قم: نشر مدینة العلم.
  61. نجاشی، احمد بن علی، (بی‌تا)، رجال النجاشی، چاپ اول، قم: نرم افزار درایهْ النور.
  62. نجفی، محمد حسن، (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  63. نراقی، احمد بن محمد مهدی،(1417ق)، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، چاپ اول، قم:دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  64. نوری همدانی، حسین، (1371ش)، امربه‌معروف و نهی از منکر، مترجم: محمد مهدی اشتهاردی، چاپ دوم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 05 خرداد 1397
  • تاریخ بازنگری: 26 فروردین 1398
  • تاریخ پذیرش: 12 اردیبهشت 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار