حق محوری یا تکلیف مداری زبان فقه از دیدگاه فریقین با تأکید بر اندیشه های استاد جوادی آملی

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسنده

استادیار دانشگاه گنبد کاووس

چکیده

برخی معتقدند فقه اسلامی بیش از آنکه به حقوق انسانی توجه کند، انسان را به وظیفه­ مداری سوق داده، مکلف بار می‏آورد. آن­ها شبهاتی از قبیل مبتنی بودن فقه اسلامی بر تکلیف و ابتنای نظام فکری غرب بر حق و تعارض بایدها و نبایدهای دینی با حق­محوری را مطرح نموده ­اند. بر این اساس، در این پژوهش بر آن هستیم تا حق­ محوری یا تکلیف ­مداری فقه اسلامی را از دیدگاه علمای اهل تسنن و فقهای امامیه، به ­ویژه استاد جوادی آملی، به­ عنوان احیاگر فکر دینی مورد تحلیل و واکاوی قرار دهیم. نتایج تحقیق نشان می­ دهد که با درآمیختن افق دید عالمان دینی و بسط و تلفیق آرای آنان می­توان به اشتراکات مهمی دست یافت. آنان بر این نظر اتفاق دارند که زبان فقه نه تنها زبان تکلیف نیست، بلکه در مواقعی هم که فقه اسلامی به ظاهر زبان تکلیفی دارد، در راستای تأمین حقوق انسان سخن به ­میان آورده است. در واقع، بایدهای فقهی، راه­های حفظ و حمایت از حقوق و نبایدهای فقهی، نشان­ دهندۀ آسیب­های تأمین حقوق هستند؛ از این­رو، اگر با نگاهی دقیق به فقه اسلامی نگریسته شود، چیزی جز حق و مصلحت مشاهده نمی‌شود و با این نگرش می‌توان گفت همه وظایف به حقوق برمی‌گردند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Right-oriented or Task-oriented of the language of jurisprudence from the viewpoint of Faryqeyn with an emphasis on the ideas of Ayatullah Javadi Amoli

نویسنده [English]

  • Ebrahim Javanmard Farkhani
Assistant Professor of Gonbad Kavous University
چکیده [English]

Some believe that islamic jurisprudence before pay attention to human rights, Leads man toward task-oriented. They have raised the some misconceptions such as islamic jurisprudence is based on the task and dependence of Western legal system on the right and conflict religious should and shouldn't with the right-oriented. Accordingly, in this research we are going to analyze right-oriented or Task-oriented of the islamic jurisprudence from the perspective of Sunni scholars and Imams' jurists, especially Ayatullah Javadi Amoli as creator of religious though. The method of this paper is to analyze-description. The research data was collected by using the library. Research findings it shows that with combining the horizons of religious scholars and expanding and integrating their votes can be obtained to important subscriptions. They agree on the idea that that language of jurisprudence is not only the language of duties but at times the jurisprudence is to appear language of duty, is spoken in order to ensure human rights. In fact jurisprudential should ways to preserve and protect the rights and jurisprudential shouldn't shows security injury rights. Thus, if a careful look at islamic jurisprudence, don't see unless the rights and interests and with this attitude we can say all tasks will return to rights.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Orbital right
  • Orbital task
  • Language of religion
  • Javadi Amoli
  • Human Rights

عنوان مقاله [العربیة]

محوریة الحقوق أم التکالیف فی لغة الفقه عند الفریقین؛ مع التأکید على آراء الأستاذ جوادی آملی

چکیده [العربیة]

یعتقد البعض أنّ الفقه الإسلامی یسوق الإنسان إلى محوریة أداء الواجبات أکثر من اهتمامه بحقوق الإنسان؛ وبالتالی هو یرکز على جعل الإنسان موجودا مکلفا، وهذه واحدة من مجموعة شبهات تقول بأنّ أساس الفقه الإسلامی هو التکلیف فی حین أنّ النظام الفکری الغربی یرکز على الحقوق، وأنّ الواجبات والمحرمات الدینیة تتعارض مع محوریة حقوق الإنسان، وعلیه عمدنا فی هذا البحث إلى دراسة ما إذا کان الفقه الإسلامی یتمحور حول الحقوق أم التکالیف؛ وذلک فی آراء علماء أهل السنة وفقهاء الإمامیة؛ مع الترکیز على آراء الأستاذ جوادی آملی باعتباره من المبرزین فی إحیاء الفکر الدینی. وتظهر نتائج البحث أنّه عبر المزج بین آفاق الرؤیة عند علماء الدین وعبر توسعة آرائهم والجمع بینها یمکن الوصول إلى قواسم مشترکة مهمة، فعلماء الدین یُجمعون على أنّ لغة الدین لیست لغة تکلیف بل حتى أنّه فی الحالات التی یبدو الفقه الإسلامی ذا لسان تکلیفی ظاهرا یکون فی الحقیقة هادفا إلى تأمین حقوق الإنسان، تقع الواجبات الفقهیة فی الواقع فی إطار صون الحقوق، والمحرمات الفقهیة هی إشارات إلى مکامن الضعف فی تأمین تلک الحقوق، وبناء علیه مع النظرة الدقیقة إلى الفقه الإسلامی لن نجد سوى صون حقوق الناس ومصالحهم، ومع هذه النظرة یمکن القول أنّ هدف جمیع الواجبات هو تأمین الحقوق

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • محوریة الحقوق
  • محوریة التکلیف
  • لغة الفقه
  • جوادی آملی
  • حقوق الإنسان
  1. قرآن کریم
  2. احمد مفتی، محمد و سامی صالح الوکیل، (1413)، حقوق الإنسان فی الفکرالسیاسی الغربی والشرع الإسلامی، چ اول،  دمشق: دارالنهضـۀالإسلامیه.
  3. انصارى‌، مرتضى، (1428)، فرائد الأصول، چ اول،  قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  4. بوبوش، محمد، (1432)، «حقوق الإنسان فی الفکر الإسلامی»، مجله التفاهم (التسامح)، وزارۀ الأوقاف والشؤون الدینیه فی سلطنۀ عمان،العدد الثانی والثلاثون،
  5. جریسی، عبدالرحمن، (1434)، من قضایا حقوق الانسان، إعداد عبدالرحمن بن زید الزنیدی، المملکه العربیه السعودیه: وزاره التعلیم العالی جامعه الامام محمدبن سعود الاسلامیه،
  6. جمعى از پژوهشگران، زیر نظر سید محمود هاشمى شاهرودى، (1426)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام‌، چ اول، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى،
  7. جوادی آملی، عبدالله،  (1386)،  انتظار بشر از دین، چ چهارم،  قم: مرکز نشر اسراء،
  8. جوادی آملی، عبدالله،  (1383)،  تسنیم، چ اول،  قم: مرکز نشر اسراء،
  9. جوادی آملی، عبدالله،  (1389)،  جامعه در قرآن، چ اول،  قم: مرکز نشر اسراء،
  10. جوادی آملی، عبدالله،  (1388)،  حق و تکلیف در اسلام، چ سوم،  قم: مرکز نشر اسراء،
  11. جوادی آملی، عبدالله،  (1387)،  دین شناسی، چ پنجم،  قم: مرکز نشر اسراء،
  12. جوادی آملی، عبدالله، (1381)، صورت و سیرت انسان در قرآن، چ دوم، قم: مرکز نشر اسراء،
  13. جوادی آملی، عبدالله. (1375). فلسفه حقوق بشر، چ اول. قم: مرکز نشر اسراء،
  14. جوادی آملی، عبدالله، (1384)، وحی و نبوت در قرآن، چ دوم، قم: مرکز نشر اسراء،
  15. جودت الیوسف، مسلم محمد، (2011)، حقوق الإنسان بین التشریع الإسلامی والتصور الغربی، بیروت: الحمله العالمیه لمقاومه العدوان.
  16. حر عاملی، محمد بن حسن، (1409)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، چ اول، قم: مؤسسه آل‌البیت (:).
  17. حقیل،سلیمانبنعبدالرحمن، (1414)، حقوقالإنسانفیالإسلام، ریاض: مطابعالفرزدق،
  18. حماد، احمد جلال، (1408)، حریه الرأی فی المیدان السیاسی فی ظل مبدأ المشروعیه، بحث مقارن فی الدیمقراطیه الغربیه والإسلام، قاهره: دارالوفاء للطباعه والنشر والتوزیع،
  19. دیویس، تونى، (1378)، اومانیسم، ترجمه عباس مخبر، چ اول، تهران: نشر مرکز.
  20. زحیلی، محمدمصطفی، (1418)، حقوق الانسان فی الاسلام: دراسه مقارنه مع الاعلان العالمی و الاعلان الاسلامی لحقوق الانسان، بیروت: دارالکلم الطیب.
  21. زحیلی، محمدمصطفی، (1430)، موسوعه قضایا اسلامیه معاصره، چ اول، دمشق: دارالمکتبی للطباعه و النشر و التوزیع.
  22. زلمی، مصطفی ابراهیم، (1375)، خاستگاه­های اختلاف در فقه مذاهب، ترجمه حسین صابری، چ اول، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی،
  23. سارتر، ژان پل، (۱۳۸۰)، اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر، ترجمه مصطفی رحیمی، چ دهم، تهران: انتشارات نیلوفر،
  24. سبزوارى، سید عبد الأعلى‌، (1413)، مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام‌، چ چهارم، قم: مؤسسه المنار.
  25. سروش، عبدالکریم، (1374)، «معنا و مبنای سکولاریسم»، مجله کیان، سال پنجم، شماره 26.
  26. سروش، عبدالکریم، (1379)، آیین شهریاری و دینداری، چ اول، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
  27. سیوطی، جلال الدین، (1411)، الاشباه والنظائر فی قواعد وفروع فقه الشافعیه، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  28. شاطبی، ابراهیم بن موسی، (1417)، الموافقات، المملکه العربیه السعودیه: دار ابن­عفّان.
  29. شلبی، محمد مصطفى، (1947)، تعلیل الاحکام، قاهره: مطبعه الازهر.
  30. صدر، سید محمدباقر، (1392)، دروس فی علم الأصول: الجزء الثانی من الحلقه الثالثه، چ سوم، قم: انتشارات دارالعلم.
  31. صرامی، سیف­الله، (1385)، حق، حکم و تکلیف (گفتگو با جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه)، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی،
  32. عزِّالدین بن­عبدالسلام، ابومحمد، (1424)، شجره المعارف والاحوال و صالح الاقوال و الاعمال، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  33. علیدوست، ابوالقاسم، (1384)، فقه و مقاصد شریعت، مجله فقه اهل بیت، شماره 41،
  34. عماره، محمد، (1405)، الاسلام و حقوق الانسان ضرورات لا حقوق، کویت: المجلس الوطنی للثقافه و الفنون و الآداب.
  35. عوض عبده، احمد، (2010)، حقوق الإنسان بین الإسلام والغرب، قاهره: مرکز الکتاب للنشر.
  36. غزالی، محمد، (2005)، حقوق الإنسان بین تعالیم الإسلام واعلان الامم المتحده، چ اول، قاهره: نهضه مصر للطباعه و النشر و التوزیع.
  37. فتحی عثمان، محمد، (1402)، حقوق الانسان بین الشریعه الاسلامیه والفکر القانون الغربی، چ اول، بیروت: دارالشروق،
  38. فتحی عثمان، محمد، (1404)، مناصولالفکرالسیاسیالإسلامی،چ دوم، بیروت: موسسهالرساله،
  39. قرضاوی، یوسف، (1988)، خطب الشیخ القرضاوی، اعداد الشیخ خالد السعد، قاهره: مکتبه وهبه،
  40. کرم، یوسف، (1986)، تاریخ الفلسفه الحدیثه، قاهره: دار المعارف السلسله: مکتبه الدراسات الفلسفیه،
  41. گریس، چنگ، (1384)، مبانی نظری حقوق بشر، چ اول، قم: دانشگاه مفید،
  42. مبلغی، احمد، (1393)، تفاوت­های فقه و شریعت و رابطه خصائص الشریعه و فقه، قم: برنامه طلوع دانش رادیو معارف،
  43. مصباح­یزدی، محمدتقی، (1388)، نظریه حقوقی اسلام، چ سوم، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی(ره)،
  44. مطهری، مرتضی، (1373)، اسلام و مقتضیات زمان، چ شانزدهم، تهران: انتشارات صدرا،
  45. نعمان، شیماء، (1434)، مفهوم الإنسان بین التصور الغربی والإسلام، المملکه العربیه السعودیه: مرکز التأصیل للدراسات و البحوث.
  46. هارت، هربرت، (1389)، آزادی، اخلاق، قانون (درآمدی بر فلسفه حقوق کیفری و عمومی)، ترجمه محمد راسخ، چ دوم، تهران: انتشارات طرح نو.
  47. هایدگر، مارتین، (1381)، نامه­ای درباره اومانیسم، ترجمه عبدالکریم رشیدیان، چ دوم، تهران: نشر نی،
  48. هیک، جان، (1372)، فلسفه دین، ترجمه بهرام راد، چ اول، تهران: انتشارات بین‌المللى هدی.
  49. Abbagnano, N. (1972). Humanism in The Encyclopedia of Philosophy, NewYork: Macmillan and Free Press.
  50. Campbell, T. (2006). Right: A Critical Introduction, London: Rutledge, first published.
  51. Donnelly, J. (2003). Universal Human Rights in Theory and Practic, U.S.A: Cornell university Press.
  52. Hicks, J. (1989). An Interpretation of Religion: Human Responses to the Transcendent, London: Macmillan Press.
  53. Hobbes, T. (1990). The International Bill of Rights part II in philosophical Foundations  of Human Rights, Paris, France: Unesco.
  54. Kant, I. (1995). Metaphysiche Anfangsgrunde der Rechtslehre, Koln: Konemann.
  55. Kurtz , P. (1994). Toward a New Enlightenment: The Philosophy of Paul Kurtz, New Brunswick, NJ; London: Published by Transaction Publishers.
  56. Luik, J. (1998). Humanism in Routledge Encyclopedia of Philosophy, London and NewYork: Routledge Press.
  57. Tadros, V; Tierney, S. (2004). The Presumption of Innocence and The Human Rights Act, The Modern Law Review, Black Well Publishing.
  58. Webber, R. (1982). Secular Humanism, Threat and Challenge, U.S.A: Zondervan publishing House.