واکاوی قاعده تبعیض در حجیت

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 مدرس سطوح عالی حوزه علمیه مشهد و دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی. مشهد. ایران.

2 استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد.

چکیده

قاعده تبعیض در حجیت خبر از جمله قواعد مطرح در کلمات فقهاست که جوانب مختلف آن به ­خوبی تبیین نشده است. در نوشتار پیش‌رو، دیدگاه‌های مختلف درباره قاعده در دو مقام ثبوت و اثبات بررسی شده است. در نوشتار حاضر روشن شده است که قاعده تبعیض در حجیت مشکل ثبوتی ندارد و در مقام اثبات، ادله هفت‌گانه بر اعتبار آن وجود دارد. قاعده نسبت به روایاتی که دلالت تضمنی غیر تحلیلی دارند و فقرات آن مستقل و دارای احکام مستقل باشند، جاری است، اما اگر دلالت تضمّنی تحلیلی باشد یا غیر تحلیلی پیوسته و دارای حکم واحد باشد، قاعده جاری نیست یا لااقل مشکوک است. با توجه به لبّی بودن دلیل سیره که نقش پررنگی در اثبات قاعده و تعیین محدوده آن دارد، نمی‌توان در موارد مشکوک، قاعده را جاری ساخت. این تفصیل با ادله هفت گانه حجیت قاعده نیز سازگار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The principle of “Tab’id dar hujjiyyat”

نویسندگان [English]

  • Belal Shakeri 1
  • Mohammadtaghi Fakhlaei 2
1 ph.d. student of juresprudence and basis of low ferdowsi university ph.d. student of seminary of khorasan
چکیده [English]

The principle of “Tab’id dar hujjiyyat” is one of the principles which its various aspects are not well explained in jurisprudence works. This article, with descriptive and analytical method will examine different views concerning this principle in both states of existence and proof. The findings of research are as follow: this principle has no problem in the state of certainty and in the state of proof has seven proofs of validity. Regarding its framework, the principle is accepted in narrations which have non-analytic implicit implication and independent parts with independent rulings. But if narrations have analytic implicit implication or non-analytic but with one ruling implication the principle does not work or at least its work is in doubt. As the “sira” (tradition), which has an important role in proving this principle and its framework, has no text and it is “lobbi” it is not possible to use the principle in issues that are doubtful. This division between two area is also compatible with those seven proofs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • authenticity of al-khabar al-wahid
  • Tab'id dar hujjiyyat
  • the following of implicit implication of explicit implication
  • analytic and non-analytic implicit implication

عنوان مقاله [العربیة]

تحلیل قاعدة التبعیض فی الحجیة

چکیده [العربیة]

تعدّ قاعدة «التبعیض فی حجیة الخبر» واحدة من القواعد الهامة فی کلمات الفقهاء التی لم یتم شرحها بالشکل المطلوب، ویتناول بحثنا دراسة مختلف الآراء حول هذه القاعدة فی مقامی الثبوت والإثبات، وقد خلص هذا البحث إلى أنّ قاعدة التبعیض فی الحجیة خالیة من الإشکال ثبوتاً؛ أمّا فی مقام الإثبات فهناک سبعة أدلة على اعتبارها. تجری هذه القاعدة فی الروایات ذات الدلالة التضمنیة غیر التحلیلیة والتی تکون فقراتها مستقلة عن بعضها الآخر ولها أحکام مستقلة أیضا، ولکن لا تجری القاعدة إذا ما کانت الدلالة تضمنیة تحلیلیة أو غیر تحلیلیة مرتبطة وذات حکم واحد أو بالحد الأدنى یکون جریانها مشکوکا فیه، وبالنظر إلى کون دلیل السیرة دلیلا لبّیا وأنهّ هو الدلیل المعوّل علیه فی إثبات القاعدة وتحدید سعة دائرتها ونطاقها بالتالی لا یمکن تطبیق هذه القاعدة فی حالات الشک، وهذا التفصیل یتناغم مع الأدلة السبعة لحجیة القاعدة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • حجیة خبر الواحد
  • التبعیض فی الحجیة
  • تبعیة الدلالة التضمنیة للدلالة المطابقیة
  • الدلالة التضمنیة الانحلالیة وغیر الانحلالیة
  1. آخوندخراسانى، محمدکاظم، (1409ق). کفایة الأصول، قم: موسسة آل البیت(:).
  2. آملى، میرزا محمدتقى، (1380ق). ‌مصباح الهدى فی شرح العروة الوثقى‌، تهران: مؤلف‌.‌
  3. آملی، هاشم، (1395ق). مجمع الأفکار و مطرح الأنظار، مقرر: محمدعلى اسماعیل‌پور قمشه‌اى‌، قم: المطبعۀ العلمیۀ.
  4. آملی، هاشم، (1406ق). المعالم المأثورة‌، مقرر: محمدعلى اسماعیل‌پور قمشه‌اى‌، قم: مؤلف الکتاب‌.‌
  5. ‌ابن­بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی. (1413ق). من لایحضره الفقیه، مصحح: علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  6. اراکى، محمدعلى. (1375). أصول الفقه‏، قم: موسسه در راه حق.
  7. اصفهانی، محمدتقی. (1429ق). هدایۀ المسترشدین، قم: مؤسسۀ النشر الإسلامی.
  8. انصارى، مرتضى. (1416ق). فرائد الاُصول‏، قم: موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم‏.
  9. بروجردی، سیدحسین طباطبایی. (1416ق). البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر‌، مقرر: حسین على منتظرى‌، قم: دفتر حضرت آیة الله‌.‌
  10. جزایرى، محمدجعفر. (1415ق). منتهى الدرایة فی توضیح الکفایة، قم: موسسه دار الکتاب‏.
  11. جمعى از پژوهشگران. (1423ق). موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت :، زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودى، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت :.
  12. حسینی­روحانی، سیدمحمد. (1413ق). منتقى الأصول‏، مقرر: عبدالصاحب حکیم، قم‏: دفتر آیت الله سید محمد حسینی روحانی.‏
  13. حسینى­شیرازى، سیدصادق. (1426ق). بیان الفقه فی شرح العروۀ الوثقی: الإجتهاد و التقلید، قم: دار الانصار.
  14. حسینى­شیرازى، سیدصادق. (1427ق). بیان الأصول‏، قم: دار الانصار.‏
  15. حسینى­میلانى، سیدعلی. (1428ق). تحقیق الأصول‏، قم: الحقائق.‏
  16. حکیم، سیدمحمدسعید طباطبایى. (1414ق). المحکم فی أصول الفقه، ‏ قم: موسسة المنار.‏
  17. حکیم، سیدمحمدسعید طباطبایى. (1425ق). مصباح المنهاج: کتاب الصوم‌، قم: دار الهلال‌.
  18. حکیم، سیدمحمدسعید طباطبایى. (1431ق). التنقیح‏، بیروت: موسسه الحکمه الثقافه الاسلامیه‏.
  19. حکیم، سیدمحمدسعید طباطبایى. (بی‌تا). مصباح المنهاج: کتاب الطهارة‌، قم: مؤسسة المنار‌.
  20. حکیم، سیدمحسن طباطبایى‌. (1416ق‌). مستمسک العروة الوثقى‌، قم: مؤسسة دار التفسیر‌.
  21. حلی (محقق حلی)، جعفر بن حسن. (1423ق). معارج الأصول، لندن: مؤسسۀ إمام علی علیه السلام.
  22. حلى، حسین. (1432ق). أصول الفقه‏، قم: مکتبه الفقه و الاصول المختصه.‏
  23. خرازى، محسن. (1422ق). عمدة الأصول‏، قم: موسسه در راه حق.‏
  24. خمینى، سیدروح‌اللّه موسوی. (1421ق‌). کتاب الطهارة، تهران:مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى1
  25. خمینى، سیدمصطفى. (1418ق‌). الخلل فی الصلاة‌، مصحح: گروه پژوهش مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى 1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى 1
  26. خمینى، سیدمصطفى. (1418ق). تحریرات فی الأصول‏، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی1
  27. خویی، سیدابوالقاسم موسوی. (1428ق). غایة المأمول‏، مقرر: محمدتقى جواهرى، قم: مجمع الفکر الاسلامی‏.
  28. خویی، سیدابوالقاسم موسوی، (1422ق). مصباح الأصول، مقرر: محمد سرور واعظ حسینى بهسودى، قم: موسسه احیاء آثار الامام الخوئی;‏.
  29. شیخ صدوق، محمد بن علی. (1378ق). عیون أخبار الرضا علیه السلام، مصحح: مهدی لاجوردی، تهران: نشر جهان.
  30. صالحى مازندرانى، اسماعیل. (1424ق). مفتاح الأصول‏، قم: صالحان‏.
  31. صدر، سیدمحمدباقر. (1408ق). مباحث الأصول‏، مقرر: کاظم حسینى حائرى، قم: مطبعة مرکز النشر- مکتب الإعلام الإسلامى‏.‏
  32. صدر، سیدمحمدباقر. (1417ق). بحوث فی علم الأصول‏، مقرر: حسن عبد الساتر، بیروت: الدار الاسلامیه‏.
  33. صدر، سیدمحمدباقر. (1417‍ق‌). بحوث فی علم الأصول‏، مقرر: سیدمحمود هاشمى شاهرودى، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت:.
  34. صرامی، سیف‌الله. «استناد به ادله ظنی در اصول فقه»، کاوشی نو در فقه، 1392، سال 20، شماره 1، بهار، صص 4-20.
  35. صنقور، محمد. (1428ق). المعجم الأصولى‏، بی‌جا: منشورات الطیار.‏
  36. عاملى (شهید اول)، محمد بن مکى. (1414ق). ‌غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد‌، محقق: رضا مختارى‌، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم‌.‌
  37. عراقی، ضیاءالدین. (1411ق). منهاج الأصول، مقرر: محمدابراهیم کرباسى، بیروت: دار البلاغة‏.
  38. فاضل لنکرانی، محمد. (1430 ق). دراساتفیالأصول‏، مقرر: صمدعلى موسوى، قم: مرکز فقه الائمه الاطهار :.
  39. قمی (میرزای قمی)، ابوالقاسم. (1430ق). القوانین المحکمۀ فی الأصول، قم: إحیاء الکتب الإسلامیۀ.
  40. مجدد شیرازی، محمدحسن. (1409ق). تقریرات آیة الله المجدد الشیرازی‏، مقرر: مولى على روزدرى، قم: موسسة آل البیت : لإحیاء التراث.‏
  41. محقق­داماد، سیدمحمد. (1382). المحاضرات (مباحث اصول الفقه)، مقرر: سید جلال الدین طاهرى اصفهانى،  اصفهان: مبارک.
  42. محمدی، علی. (1387). شرح رسائل، قم: دار الفکر.
  43. مختارى، رضا و صادقى، محسن. (1426ق‌). ‌رؤیت هلال، ‌ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم‌.
  44. مصطفوى، محمدکاظم. (1426ق). القواعد الفقهیة، قم: مرکز العالمی للدارسات الاسلامیه‏.
  45. مکارم­شیرازی، ناصر. (1428ق). انوار الأصول، مقرر:‏ احمد قدسى، قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب 7.
  46. منتظرى، حسین‌على. (1428ق). ‌کتاب الصوم، قم: انتشارات ارغوان دانش‌.‌
  47. منتظرى، حسین‌على. (بی‌تا). کتاب الحدود‌، قم: دار الفکر‌.
  48. نورمفیدی، سیدمجتبی. (1384). درس خارج: جلسه 22، به آدرس:http://www.m-noormofidi.com/print2.asp?id=2854     
  49. هاشمی ى­شاهرودى،  سیدمحمود. (1408‍ق‌). بحوث فی شرح العروة الوثقى، قم: مجمع الشهید آیة الله الصدر العلمی‌.
  50. همدانى، رضا. (1377ق). الفوائد الرضویة على الفرائد المرتضویة، تهران: کتاب فروشی جعفری تبریزی‏.