نظریۀ خطابات قانونی و نقش آن در فقه اجتماعی

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

چکیده

فقه شیعه تا قبل از سده اخیر به رغم ژرف­ نگری در حوزه­ های مختلف، در مقایسه با فقه عامه همواره به دور از مناصب اجتماعی بوده و در حاشیه زندگی سیاسی و اجتماعی جامعه رشد کرده است. این امر در صورتی که از حیث تأثیرات جامعه­ شناختی در ماهیت علوم مورد دقت قرار گیرد، مبین این واقعیت است که فقه شیعه ماهیتی اساساً فردی و جزءنگر دارد. علاوه بر جنبه­ های بیرونی موجِّه این نکته، دانش فقه در جنبه­ های درونی خود، مرحله شناخت حکم و موضوع و سپس تطبیق احکام بر موضوعات مبتنی بر منطق جزءنگری را شامل می­ شود که حاصل ریشه­ های اصولی و فلسفی این دانش مطابق منطق ارسطویی است. نگارندگان در این مقاله ضمن تبیین فردی­ انگاری فقهی مورد ادعا، معتقدند نظریۀ خطابات قانونی به هیچ­ یک از اشکالات وارده بر نظریه انحلالی خطابات گرفتار نیست و از این رهگذر می­ تواند مبنایی برای ارائه یک نظام فقهی در حوزه فقه اجتماعی باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Theory of Khiṭābāt-I Qānūnīyy-I (Legal Edicts) and its Role in Social Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Ali khalafkhani 1
  • Mohamadali raghebi 2
  • Yusuf Alavy vosoughi 2
1 PHD student of Fiqh and Law foundations at Qom University
2 Assistant Professor of the Department of Fiqh and Islamic Law Foundations at Qom University
چکیده [English]

Shiite jurisprudence despite the profoundness of various subjects and different spheres of human life, in comparison with Sunni jurisprudence, has always been far from social positions and has grown on the margins of the political and social life of the society. If this issue considered from its sociological effects aspect on the nature of sciences,  indicates the fact that Shiite jurisprudence is essentially individual and partial in nature In addition to the external supporting points, jurisprudence in its internal aspects, the stage of recognizing the creed and subject, and then, applying the creeds to the subjects based on partial logic, which are the result of the basic and philosophical roots of this knowledge based on Aristotelian logic.
In this article, we attempt to explain this methodology by analyzing this kind of methodological individualism in Shiite jurisprudence. In contrast, the authors argue that the theory of legal edict provides a capacity in the field of social and governmental jurisprudence, which can be said of social duties and obligations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Individual Jurisprudence
  • Social Jurisprudence
  • Legal Edicts
  • Systematization

عنوان مقاله [العربیة]

نظریة الخطابات القانونیة ودورها فی الفقه الاجتماعی

چکیده [العربیة]

کان الفقه الشیعی حتى القرن الماضی، على الرغم من عمقه فی مختلف المجالات، بعیداً دائماً عن المناصب الاجتماعیة مقارنة بفقه العامّة، و قد نما على هامش الحیاة السیاسیة والاجتماعیة للمجتمع. وإذا ما انتبهنا إلى الآثار الإجتماعیة على طبیعة العلوم، فإن هذا یشیر إلى حقیقة أنّ للفقه الشیعی طبیعة فردیة ونظرة جزئیة فی الأساس. بالإضافة إلى الأبعاد الخارجیة التی تبرر هذه النقطة، فإن علم الفقه فی جوانبه الداخلیة یشمل مرحلة معرفة الحکم والموضوع، ومن ثم تطبیق الأحکام على المواضیع بناءً على منطق النظرة الجزئیة، وهو نتیجة الجذور الأصولیة والفلسفیة لهذا العلم وفقاً لمنطق أرسطو.




یعتقد مؤلفوا هذه المقالة ضمن بیان الفردیة الفقهیة المفروضة، أنّ نظریة الخطابات القانونیة لا تعانی من الإشکالات الواردة على نظریة انحلال الخطابات، ومن خلالها یمکن أن تکون أساساً لتقدیم نظام فقهی فی مجال الفقه الاجتماعی.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الفقه الفردی
  • الفقه الحکومی
  • التنظیم
  • الخطابات الانحلالیة
  • الخطابات القانونیة
  • الإمام الخمینی "قدس سره"

به فایل Pdf مراجعه کنید.

قرآن کریم.
آمُدی، علی بن محمد. 1402. الأحکام فی اصول الأحکام. دمشق: نشر مکتب اسلامی.
اختری، عباسعلی. 1374. زمان و مکان و تحول موضوعات احکام(مجموعه مقالات کنگره نقش زمان و مکان). تهران: مؤسسه نشر آثار امام خمینی ره
اصفهانی، محمدحسین. 1374. نهایة الدرایة. قم: انتشارات سیدالشهداء ع
العاملی جبعی، زین‌الدین بن علی بن احمد عاملی. 1416ق. تمهید القواعد الأصولیة و العربیه. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
العاملی، محمد بن مکی (شهید اول). 1400ق. القواعد و الفوائد. قم: مکتبة المفید.
بجنوردی، سید محمد. 1401ق. قواعد فقهیه. سوم. تهران: مؤسسه عروج.
جمعی از نویسندگان. 1386. خطابات قانونیه. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره
حسنی، ابوالحسن. 1388. “تعلق خطابات شرعی سیاسی به مکلف سیاسی بر اساس نظریه امام خمینی.” مطالعات انقلاب اسلامی (نوزدهم): 25.
حکیم، سیدمحمدتقی. 1390ق. اصول العامة. بی جا: مؤسسه آل البیت.
حلی (علامه)، حسن بن یوسف. 1404ق. الإجتهاد و التقلید (مبادی الوصول إلی علم الأصول). قم: المطبعة العلمیة.
حلی (علامه)، حسن بن یوسف. 1371. الجوهر النضید. قم: انتشارات بیدار.
حلی(فخر المحققین)، محمد بن حسن. 1387ق. إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: مؤسسة اسماعیلیان.
خمینی، سیدمصطفی. 1418ق. تحریرات فی الأصول. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره.
سعدی، حسینعلی. 1395. “حجیت در اجتهاد نظام ساز، با تأکید بر آرای آیت الله سیدمحمدباقر صدر.” راهبرد فرهنگ (سی و ششم): 25.
سوزنچی، حسین. 1385. “اصالت فرد، جامعه یا هر دو (بررسی تطبیقی آرای استاد مطهری و استاد مصباح یزدی).” قبسات (پانزدهم): 25.
صدر، سید محمدباقر. 1431ق. دروس فی علم الأصول. قم: دارالصدر.
عراقی، ضیاءالدین. 1405ق. نهایة الأفکار. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
عرب صالحی، محمد. 1396. “تحلیل خطابات قانونیه، آثار، اشکالات و پاسخ آن،.” فقه و اصول (دانشگاه فردوسی) (110): 113-132.
غلامی، نجفعلی و منصور میراحمدی. 1393. “فقه فردی و فقه حکومتی بایسته ها و کاستی ها.” سیاست متعالیه 25.
فاضل لنکرانی، جواد. 1390. درس خارج فقه و اصول. قم: سایت ایشان. fazellankarani.com.
فخر رازی، محمد. 1412ق. المحصول. بیروت: مؤسسة الرسالة.
فیرحی، داوود. 1394. فقه و سیاست در ایران معاصر(تحول حکومت داری و فقه حکومت اسلامی). چهارم. نشر نی.
مرتضوی لنگرودی، سیدمحمدحسن. 1376. جواهر الأصول (تقریرات درس امام خمینی ره). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره.
مرتضوی ­نژاد، سیدمهدی و سیدمحمدمهدی میرباقری. 1396. “روش شناسی فقه حکومتی.” پژوهشنامه میان رشته ای فقهی 25.
مصباح یزدی، محمدتقی. 1368. جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مظفر، محمدرضا. 1379. المنطق. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
مقیمی، ابوالقاسم. بی تا. “نظریة الخطابات القانونیه.” فقه اهل البیت بالعربیه (42): 25.
مکارم شیرازی، ناصر. 1427ق. دایرة المعارف فقه مقارن. قم: انتشارات امام علی بن ابیطالب ع.
موسوی خمینی، روح الله. 1423ق. تهذیب الأصول. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره.
موسوی خمینی، سیدروح الله. 1367. تهذیب الأصول. تدوین توسط جعفر سبحانی. قم: قدس.
موسوی، سیدابراهیم. 1391. “چیستی معنایابی حکم شرعی در دانش فقه و اصول اسلامی.” کوثر معارف (بیست و سوم): 25.
مهدوی، اصغر آقا. 1389. جایگاه شناخت موضوع و روش های آن در فقه امامیه. تدوین توسط کامران ایزدی مبارکه. تهران: دانشگاه امام صادق علیه السلام.
مهریزی، مهدی. 1376. “فقه حکومتی.” نقد و نظر (پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم) (دوازدهم): 141-165.
نائینی، محمدحسین. 1404ق. فوائد الأصول. تدوین توسط محمدعلی کاظمی خراسانی. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
نوایی، علی اکبر. 1381. “موضوع شناسی فقهی و رابطه آن با علوم.” اندیشه حوزه (پژوهشهای اجتماعی اسلامی) (سی و چهارم): 104-131.