چالش‌های بهره گیری از عمومات و مطلقات در حل مسائل مستحدثه

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

حجیت عمومات و مطلقات کتاب و سنت در استنباط مسائل فقهی ازجمله اصول مفروض در بین دانشوران فقه و اصول است. اما چنان‌که شاهدیم، استفاده از عمومات و مطلقات در مسائل مستحدثه دچار برخی چالش‌ها شده است؛ زیرا این الفاظ در صدر اسلام به کار رفته و امروزه موضوعاتی پدیدار شده‌اند که اساساً در آن روزگار وجود نداشته یا بسیار متفاوت‌اند. درنتیجه شمولِ آن الفاظ که در عرف آن روزگار صادر شده‌اند نسبت به مصادیق جدید امروزی که راویان و شنوندگان از وجود آن‌ها بی‌خبرند، مشکل و حتی گاهی انکار شده است، از این‌رو این مسئله، نیاز به بررسی روشمند براساس فقه و اصول است.
مقاله پیشِ رو به بررسی چالش‌ها و موانع بهره‌گیری از عمومات و مطلقات برای حلّ مسائل مستحدثه می‌پردازد. دستاورد این مقاله، ارائه و نقد چهارده نمونه از موانع موجود یا قابل‌طرح در استفاده از عمومات و مطلقات شرعی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Challenges of Applying Generalities and Absolutes to Resolving New Issues

نویسنده [English]

  • Mohammad ali Khademi kosha
Assistant Professor of Islamic Jurisprudential Sciences at Research Center Jurisprudence and Law, Islamic Science and Cultural Academy.
چکیده [English]

The fact that the generalities and absolutes of the Quran and Sunnah are the primary sources in inferencing jurisprudential matters is a unanimously agreed-upon principle among jurists.
However, resorting to generalities and absolutes in addressing the newly emerged issues faces some challenges, as they have been used in the early days of Islam when today’s topics were either very different or never existed at all. Therefore, as there is no agreement on whether those words that have been articulated in proportionate to the conventions of that time are inclusive of today’s problems or not, and taking into account the fact that their inclusiveness concerning contemporary examples has, in some cases, even been denied, the issue needs to be studied methodicallyaccording to Fiqh and Usul. This article, thus, set out to examine the challenges and obstacles of using generalities and absolutes for resolving new issues. Providing and analyzing fourteen examples of the existing or discussible obstacles in making use of legal generalities and absolutes is the achievement of this study.
Keywords: Generalities, Absolutes, New Issues, Absoluteness, Generality, Obstacles of inclusiveness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Generalities
  • Absolutes
  • New Issues
  • Absoluteness
  • Generality
  • Obstacles of inclusiveness

عنوان مقاله [العربیة]

تحدیات استخدام العمومات والمطلقات فی المسائل المستحدثة

چکیده [العربیة]

اتفقت کلمة علماء الفقه والأصول على حجیّة عمومات ومطلقات الکتاب والسنة فی عملیة الاستنباط الفقهی، ومع ذلک نجد أنّ الاستعانة بهذه العمومات والمطلقات فی المسائل المستحدثة قد واجهت بعض التحدیات؛ ذلک لأنّ تلک الألفاظ قد استخدمت فی فترة صدر الإسلام، والیوم ظهرت مسائل وموضوعات جدیدة لم تکن موجودة حینها بالمرّة، أو أنّها اختلفت کلیاً عمّا کانت علیه، وبالتالی یُشکل شمول تلک الألفاظ الصادرة فی ذلک الزمان للمصادیق الجدیدة فی هذا العصر التی لم یطّلع الرواة والمستمعون على وجودها، بل وهناک البعض ممن أنکر هذا الشمول، وعلیه یغدو من الضروری دراسة هذا الموضوع دراسة منهجیة بناء على علمی الفقه والأصول.




یتناول هذا البحث دراسة التحدیات والعوائق فی عملیة استخدام العمومات والمطلقات فی المسائل المستحدثة.




وکانت نتیجة البحث بیان ونقد أربعة عشر نموذجا من الموانع الموجودة أو المحتملة فی استخدام العمومات والمطلقات الشرعیة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • العمومات
  • المطلقات
  • المسائل المستحدثة
  • الإطلاق
  • العموم
  • موانع الشمول

در دست آماده سازی

  1. آخوندخراسانی، محمدکاظم بن حسین. (1409ق). کفایة الأصول. اول. قم: طبع آل‌البیت‌ع.
  2. آشتیانی، محمدحسن بن جعفر. (1429ق). بحر الفوائد فی شرح الفرائد. (طبع جدید). اول. بیروت.
  3. آملی، میرزا هاشم. (1405ق). تقریرات الأصول. اول. تهران.
  4. اصفهانی‌نجفی (ایوان کیفی)، محمدتقی‌بن عبدالرحیم. (بی‌تا). هدایة المسترشدین (طبع قدیم). اول. قم.
  5. اصفهانی، سید ابوالحسن. (1422ق). وسیلة الوصول الی حقائق الأصول. اول. قم.
  6. امام خمینی، روح‌الله. (1415ق). مناهج الوصول إلی علم الأصول. اول. قم.
  7. ــــــــــ . (1420ق). معتمد الأصول. اول. تهران.
  8. انصاری، شیخ مرتضی‌بن محمدامین. (1383ش). مطارح الأنظار (طبع جدید). دوم. قم.
  9. بجنوردی، حسن. (1380ش). منتهی الأصول (طبع جدید). اول. تهران.
  10.  ـــــــ . (بی‌تا). منتهیالأصول (طبع قدیم). دوم. قم.
  11. بحرانی، محمد سند. (1428ق). فقه المصارف والنقود. اول. قم: مکتبة فدک.
  12. بروجردی، حسین. (1415ق). نهایة الأصول. اول. تهران.
  13. بیارجمندی‌خراسانی، یوسف آرام‌حائری، مدارکالعروة (للبیارجمندی). اول. نجف: مطبعة النعمان.
  14. حائری‌اصفهانی. محمدحسین بن عبدالرحیم. (1404ق). الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیه. اول. قم.
  15. حب‌الله، حیدر. (۱۴۳۹ق). شمول الشریعه. بیروت: دار روافد.
  16. حسینی‌شاهرودی، محمود. (1385ش). نتائج الأفکار فی الأصول. اول. قم.
  17. خویی، سیدابوالقاسم. (1417ق). الهدایة فی الأصول. اول. قم.
  18. ــــــ . (1422ق). محاضرات فی اصول الفقه. اول. قم: طبع موسسة احیاء آثار السید الخوئی.
  19. ــــــ. . (1422ق). مصباح الأصول (مباحث الفاظ). اول. قم: مکتبة الداوری.
  20. روحانی، محمدصادق. (1382ش). زبدة الأصول. دوم. تهران.
  21. سبحانی‌تبریزی، جعفر. (1387ش). الموجز فی اصول الفقه. چهاردهم. قم.
  22. صالحی‌مازندرانی، اسماعیل. (1424ق). مفتاح الأصول. اول. قم.
  23. صدر، سید محمدباقر. (1420ق). قاعدة لا ضرر و لا ضرار (للشهید الصدر). اول. قم: دار الصادقین.
  24. ـــــــــــ . (1417ق). بحوث فی علم الأصول. سوم. قم.
  25. طباطبایی، محمدحسین. حاشیة الکفایة. اول. قم.
  26. طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن. (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیه. سوم. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریه.
  27. عاملی، حسن‌بن زین‌الدین شهیدثانی. (بی‌تا). معالم الدین و ملاذ المجتهدین. نهم. قم.
  28. علیدوست، ابوالقاسم. (1395). فقه و حقوق قراردادها (ادله قرآنی). اول. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  29. قائینی، محمد. (1424ق). المبسوط فی فقه المسائل المعاصره. قم: مرکز فقهی ائمه اطهارعلیهم‌السلام.
  30. قمی، میرزاابوالقاسم بن محمدحسن. (1430ق). القوانین المحکمة فی الأصول (طبع جدید). اول. قم.
  31. کلباسی، محمدبن محمدابراهیم. (1317ق). رسالة فی حجیة الظن.
  32. کلینی، ابوجعفر محمدبن یعقوب. (1407ق). الکافی (ط – الإسلامیه، 8 جلد). چهارم. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  33. مرعشی‌نجفی، سید شهاب‌الدین. (1415ق). القصاص علی ضوء القرآن والسنه. 3 جلد. اول. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی.
  34. مکارم‌شیرازی، ناصر. (1427ق). دائرة‌المعارف فقه مقارن. اول. قم: انتشارات مدرسه امام علی‌بن ابی‌طالب علیه‌السلام.
  35. ــــــــــ . (1422ق). بحوث فقهیة هامه (لمکارم). قم: انتشارات مدرسة الإمام علی‌بن ابی‌طالب علیه‌السلام.
  36. نائینی، محمدحسین. (1352ش). أجودالتقریرات. اول. قم.
  37. ـــــ. . (1376ش). فوائدالأصول. اول. قم.
  38. نجفی، بشیرحسین. (1427ق). بحوث فقهیة معاصره. در یک جلد. اول. نجف: دفتر حضرت آیت‌الله نجفی.
  39. نراقی، مولی احمدبن محمدمهدی. (1417ق). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام. اول. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  40. وحیدبهبهانی، محمدباقر بن محمد اکمل. (1419ق). الرسائلالفقهیه. اول. قم: مؤسسه علامه وحید بهبهانی.
  41. هاشمی‌شاهرودی، سیدمحمود. (1431ق). اضواء و آراء. تعلیقات علی کتابنا بحوث فی علم الأصول. اول. قم: بی­ نا.
  42. همدانی، آقارضا. (1416ق). مصباح الفقیه. 14 جلد. اول. قم: مؤسسة الجعفریة: لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی.