عیب تراضی (عدم مطابقت ایجاب و قبول)

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسنده

استادیار حقوق خصوصی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران: akhoundi@ut.ac.ir

چکیده

یکی از شرایط انعقاد قراردادها در فقه امامیه و حقوق ایران مانند سایر نظام­های حقوقی، لزوم تطابق ایجاب و قبول است. عدم مطابقت این دو انشا، درخصوص موضوع یا شرایط اصلی هر قرارداد، از موجبات بطلان محسوب می‌شود. هرچند مهم‌ترین و بلکه تنها عامل عدم تطابق ایجاب و قبول، مسئله «اشتباه» است و به­رغم اهمیت هر دو موضوع، یعنی «تطابق ایجاب و قبول» و «اشتباه»، در فقه معاملات و قواعد عمومی قراردادها، تاکنون بحث مستقل، جدی و دامنه­داری درخصوص ارتباط این‌دو با هم چه در فقه و چه در حقوق نداریم. این پژوهش با تکیه بر تبیین دقیق این‌دو موضوع و کنکاش در زوایای حقوقی مختلف آن‌ها و با هدف ارائه تبیینی نوین از این مفاهیم، تأکید دارد که اشتباه نه‌فقط یکی از مهم‌ترین عیوب اراده، اعم از عیب مانع قصد و عیب مانع کمال رضا است؛ بلکه تنها عیب تراضی و عدم تطابق ایجاب و قبول در حقوق ایران است. این تبیین متفاوت و نوین از اشتباه به­عنوان عیب تراضی، دارای دستاوردهای متعددی است؛ ازجمله نظام‌دادن به نظریه اشتباه و توسیع دامنه آن؛ قاعده­مندکردن احکام لزوم تطابق ایجاب و قبول؛ یافتن مبنایی جدید برای توجیه و تعلیل بسیاری از تفاوت­های موجود میان سه نظام حقوقی ایران، فرانسه و انگلستان.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Vice of Agreement (Mismatch between Offer and Acceptance)

نویسنده [English]

  • Rohoallah Akhoundi
Assistant Professor of Private Law at Payame Noor University of Tehran, Iran.
چکیده [English]

One of the conditions for concluding contracts in Shia jurisprudence and Iranian law, like other legal systems, is the necessity of coincidence between offer and acceptance. The non-conformity of these two wills, as to the subject or the main conditions of each contract, is a cause of invalidity. "Mistake" is not only the most important cause but also the only cause of mismatch between offer and acceptance. In spite of this and importance of both issues that is "Coincidence between offer and acceptance" and "mistake, so far we do not have independent and serious discussions about the relationship between them, neither in jurisprudence nor in the law and in general rules of contracts. This research, relying on the precise explanation of these two issues and exploring them in different legal angles and with the aim of providing a new explanation of these concepts, emphasizes that »mistake is not only one of the most important defects of will, but also only vice of agreement and only cause of mismatch of two wills (offer and acceptance) in Iranian law«. This new and different explanation of mistake as a »Vice of Agreement« has several achievements. Systemizing the »theory of Mistake« and expanding its scope, regulating the rulings of the necessity of coincidence between offer and acceptance, finding a new basis for justifying many differences between the three legal systems of Iran, France and the United Kingdom as to these issues, are of achievements of this research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Coincidence between Offer and Acceptance
  • Vice of Agreement
  • Vice of Will
  • Mistake
  • Nullity and Revocation

عنوان مقاله [العربیة]

عیب التراضی (عدم التطابق بین الإیجاب والقبول)

چکیده [العربیة]

من شروط العقود فی الفقه الإمامی وفی القانون الإیرانی کما فی غیرها من الأنظمة الحقوقیة لزوم التطابق بین الإیجاب والقبول، وإنّ عدم التطابق بین هذین الإنشاءین فیما یتعلق بموضوع العقد أو شروطه الأساسیة یکون موجبا لبطلان ذلک العقد.




مع أنّ أهم عامل فی عدم التطابق بین الإیجاب والقبول بل العامل الوحید هو "الخطأ"، ومع أهمیة کلا الموضوعین أی "تطابق الإیجاب والقبول" و "الخطأ" فی فقه المعاملات والقواعد العامة للعقود إلا أنّه لا یتوفر لدینا سواء فی الفقه أو فی الحقوق دراسة جادة وواسعة ومستقلة حول العلاقة بین الموضوعین.




تهدف هذه الدراسة انطلاقا من التبیین الصحیح لهذین الموضوعین والبحث الدقیق فی مختلف زوایاهما القانونیة إلى تقدیم شرح جدید لهذه المفاهیم وتؤکدّ أنّ "الخطأ" لیس فقط واحدا من أهم عیوب الإرادة، سواء العیب المانع للقصد أو العیب المانع لکمال الرضا بل هو العیب الوحید للتراضی وعدم التطابق بین الإیجاب والقبول فی القانون الإیرانی، هذا التقدیم الجدید والمتمایز لـ "الخطأ" کعیب من عیوب التراضی یستتبع نتائج متعددة ومنها تنظیم نظریة "الخطأ" وتوسیع نطاقها، وتنظیم أحکام لزوم التطابق بین الإیجاب والقبول، وإیجاد أسس جدیدة لتبریر وتعلیل الکثیر من الاختلافات الموجودة بین الأنظمة الحقوقیة فی کلّ من إیران وفرنسا وبریطانیا.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • التطابق بین الإیجاب والقبول
  • عیب التراضی
  • عیب الإرادة
  • الخطأ
  • البطلان
  • الخیار

در دست اقدام

  1. منابع فارسی

    1. آخوندی، روح ­الله. (1391). عیوب اراده. ارج­نامه دکتر الماسی. یکم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
    2. امامی، سید حسن. (1377). حقوق مدنی. ج1. نوزدهم. تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
    3. ـــــ، (1377). حقوق مدنی. ج4. نوزدهم. تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
    4. شهیدی، مهدی. (1377). تشکیل قراردادها و تعهدات. ج1. یکم. تهران: نشر حقوق­دان.
    5. صفایی، سید حسین. 1382. دوره مقدماتی حقوق مدنی؛ قواعد عمومی قراردادها. ج2. یکم. تهران: نشر میزان.
    6. عدل، مصطفی. (1373). حقوق مدنی. به کوشش محمدرضا بندرچی. یکم. قزوین: انتشارات بحرالعلوم.
    7. کاتوزیان، ناصر. (1376). قواعد عمومی قراردادها. ج1. چهارم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
    8. محسنی، سعید. (1386). «اشتباه در شخص طرف قرارداد با مطالعه تطبیقی در فقه اسلامی، حقوق ایران و فرانسه». رساله دکتری. استاد راهنما: سید حسین صفایی. دانشگاه امام صادق(7).

    منابع عربی

    1. آخوندخراسانی، محمدکاظم. (1406ق). حاشیه المکاسب. تحقیق السید مهدی شمس‌الدین. الطبعه الاولی، تهران: وزارۀ الارشاد الاسلامی.
    2. انصاری، شیخ مرتضی. (1418ق). المکاسب. ج3. الاولی. لجنه التحقیق. المطبعه مؤسسه الهادی.
    3. بجنوردی، سید حسن. (1419ق). القواعد الفقهیه. ج6. الاولی. قم: نشر الهادی.
    4. حائری، سیدکاظم. (1423ق). فقه العقود. ج1. الثانیه. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
    5. حسینی‌مراغی، سید میرعبدالفتاح. (1417ق). العناوین الفقهیه. ج2. الاولی. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
    6. حکیم، سید محسن. (بی‌تا). نهج الفقاهه. قم: انتشارات 22 بهمن.
    7. حلّی، حسن‌بن یوسف. (1413ق). قواعد الاحکام. ج2. الاولی. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
    8. ـــــــ . (1413ق)، مختلف الشیعه، ج5، الاولی. قم: لجنه التحقیق، مؤسسه النشر الاسلامی.
    9. خمینی، سید روح‌الله. (1410ق). البیع. ج4، الرابعه. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    10. خمینی، سید مصطفی. (1418ق). الخیارات. ج2، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی.
    11. خوئی، سید ابوالقاسم. (1410ق). کتاب الطهاره. ج2. الثالثه. قم: دار الهادی.
    12. ـــــــ . (1366ش). مصباح الفقاهه. ج3. الاولی. قم: ناشر حاجیانی.
    13. ـــــــ . (1407ق). النکاح. ج2. قم: الناشر لطفی و دار الهادی.
    14. روحانی، سید محمدصادق. (1412ق). فقه الصادق(7). ج15، الثالثه. قم: مؤسسه دار الکتاب.
    15. ـــــــ . (1418ق). منهاج الفقاهه. ج6. الرابعه. العلمیه.
    16. طباطبایی‌حکیم، سید محسن. (1404ق). مستمسک العروه. ج12. مکتبه السید المرعشی.
    17. طباطبایی‌یزدی. سید محمدکاظم. (1378ق). حاشیه المکاسب. ج1 و 2. اسماعیلیان.
    18. ـــــــ . (1409ق)، العروۀ الوثقی. ج2. الثانیه. مؤسسه الاعلمی.
    19. طهوری، شیخ صادق. (1420ق). محصل المطالب فی تعلیقات المکاسب. الاولی. الناشر کلیدر.
    20. فخرُالمحققین (ابن‌العلامه)، محمدبن حسن‌بن یوسف. (1378ق). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. ج1. تحقیق الکرمانی، الاشتهاردی والبروجردی. الاولی. قم: المطبعه العلمیه.
    21. فیاض، شیخ محمداسحاق. (1410ق). تقریرات السید الخوئی؛ محاضرت فی اصول الفقه. ج3 و ج5. الثالثه. قم: دار الهادی للمطبوعات.
    22. قره‌داغی، علی­محی­الدین علی. (1423ق). مبداء الرضا فی العقود. ج1. الثانیه. بیروت: دار البشائر الاسلامیه.
    23. غروی‌اصفهانی، محمدحسین. (1418ق). حاشیه المکاسب. ج1، الاولی. المحقق.
    24. ـــــــ . (1418ق). حاشیه المکاسب. ج5. الاولی. ذوی­القربی.
    25. کاشف‌الغطاء، محمدحسین. (1359ق). تحریر المجله. ج2 (مجلد 1). نجف: مکتبه النجاح و مکتبه فیروزآبادی.
    26. کرکی، علی‌بن حسین. (1411ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. ج10. الاولی. قم: مؤسسه آل‌البیت(ع).
    27. نجفی‌خوانساری، شیخ موسی. (1418ق). منیة الطالب، تقریرات نائینی. ج1. الاولی. مؤسسه النشر الاسلامی.

    منابع لاتین

    1)                            Atiyah, P. S; Adams, John and Macqueen, Hector, 2001, The sale of goods, 10th Edition, Dorest, Dorchester; Dorest Presses.

    2)                           Beatson, J, 1998, Anson’s law of contract, 27 th Edition, Oxford.

    3)                           Carbonnier, Jean, Janvier 2000, Droit civil Les obligations, t. 4, 22e édition, Paris, Presses universitaires de France.

    4)                           Cheshire, Fifoot and Furmston, 1991, Law of contract, 12th edition, London, Butterworths.

    5)                           Chitty, 2004, Chitty on contract, 29 th Edition, London, Sweet and Maaxwell.

    6)                           Ghestin, Jacques, 1971, La notion d’erreur dans le droit positif actuel, Paris, Libr Droit des obligations suisse.

    7)                           Encyclopédie Juridique, 1972, Tome, 2 Edition, Dalloz.

    8)                           Flour, Jacques ; Aubert, Jean-Luc et Savaux, Éric, 2002, Les obligations (L΄acte juridique), 2e édition, Armand Colin, Delta.

    9)                           airie générale de droit et de jurisprudence.

    10)                         Savatier, René, 1974, La théorie des obligations, 3e édition, Dalloz.

    11)                         Upex, Robert, 2004, Davies on contract, Ninth edition, LondonT Sweet and Maxwell.