ماهیت عمق وفضای محاذی زمین از حیث «عینیت»، «حق» و «منفعت»

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 استاد دانشگاه تهران، پردیس فارابی قم- ایران (نویسنده مسئول)

2 پژوهشگر حوزه علمیه قم - ایران؛ رایانامه: l.0912707218357@gmail.com

چکیده

فراهم‌شدن شرایط برای قدرت بهره‌برداری بیشتر در عمق و فضای محاذی زمین، زمینه را برای طرح سؤالاتی در مورد مالکیت شرعی فراهم کرده است. از جملۀ مهم‌ترین این سؤالات، این است که آیا می‌توان در قالب عقود یا ایقاعات، عمق و فضای محاذیِ زمین را مستقل از سطح آن، به غیر انتقال داد یا خیر؟ پژوهش حاضر، تلاش می‌کند پاسخی بیابد که در چارچوب موازین فقهی، چگونگی انتقال را در قالب اعمال حقوقی­ای که عین‌بودن، شرط معوّض در آنها است، مشخص نماید.
در این راستا، با توجه به اینکه غالب اعمال حقوقی به‌گونه‌ای است که عینیت‌داشتن، شرط معوّض در آنها است (مانند خریدوفروش و اجاره)، ماهیت عمق و فضای محاذی ‌زمین از حیث «عینیت»، «حق» و «منفعت» بررسی شده و درنهایت عین‌بودنِ آن پذیرفته شده و همچنین حق و منفعت‌بودنش ردّ شده است. درنتیجه عمق و فضای محاذی زمین می‌تواند به‌نحو مستقل در آن دسته از معاملاتی که بنابر موازین فقهی شرط مبیع، عین‌بودن است و عینیت در آن دخالت دارد (مانند بیع، اجاره و وقف) مورد نقل‌وانتقال قرار گیرد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Matter of Depth and Space around the Ground in terms of ‘Physical Goods’, ‘Right’ and ‘Benefit’

نویسندگان [English]

  • Mohammad Rasool Ahangaran 1
  • Loghman Rezanejjad 2
1 Professor at Tehran University, Farabi Campus, Qom; (Corresponding Author); ahangaran@ut.ac.ir
2 Researcher at Qom Seminary
چکیده [English]

Providing the Conditions for more utilization authority in the depth and space of the ground has provided the background for asking questions concerning legal ownership. One of the most important questions is that whether the depth and space of the ground, regardless of its surface, can be transferred to others in the form of contracts or unilateral obligations. The present study seeks to find an answer for determining how to transfer in from of legal actions which being physical goods (ʻAyn) is a non-gratuitous condition in them. In this regard, given the fact that most of the legal actions are such that being physical goods is a non-gratuitous condition in them such as transaction and renting, the matter of the depth and space around the ground has been examined in terms of ‘being physical goods’, ‘right’ and ‘benefit’, finally, being ‘physical goods’ of that accepted and also being ‘right’ and ‘benefit’ of that rejected. As a result, the depth and space around the ground can be transacted independently in those transactions that according to jurisprudential standards the condition of object of sale is to be physical goods and it has involved in it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Matter of Depth
  • The Space Around
  • Physical Goods
  • Right
  • Benefit
  • Ground

عنوان مقاله [العربیة]

ماهیة الباطن والفضاء المحاذیین للأرض من جهات «العین» و «الحق» و«المنفعة»

چکیده [العربیة]

إنّ توفر الظروف المواتیة لاستغلال أکبر للباطن والفضاء المحاذیین للأرض شکّل أرضیة لظهور أسئلة حول المالکیة الشرعیة، ومن أهم هذه الأسئلة أنّه هل یمکن فی إطار العقود أو الإیقاعات نقل الباطن والفضاء المحاذیین للأرض للغیر بشکل مستقل عن سطح الأرض؟ یحاول هذا البحث استنادا إلى المبانی الفقهیة بیان کیفیة الانتقال فی إطار المعاملات الحقوقیة والتی یشترط فیها أن یکون المعوَّض عینا.

وبالنظر إلى شرط اختصاص المعوّض بالعین فی أکثر المعاملات الحقوقیة (کالبیع والإجارة) عمدنا إلى دراسة ماهیة باطن الأرض وفضائها المحاذیین لها من حیث "العین" و"الحق"، و"المنفعة"، وکانت النتیجة قبول "العین" ونفی "الحق" و"المنفعة"، ومحصّل ذلک أنّه یمکن نقل باطن الأرض وفضائها المحاذیین لها فی المعاملات التی یشترط فیها حسب المعاییر الشرعیة أن یکون المبیع عینا والتی یکون لمسألة "العین" مدخلیة فیها (کالبیع والإجارة والوقف).

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • ماهیة باطن الأرض
  • الفضاء المحاذی
  • العین
  • الحق
  • المنفعة
  • الأرض

اصل مقاله

فایل PDF مراجعه کنید

مراجع

  1. منابع
  2. قرآن‌کریم.
  3. ابن‌ادریس حلّی، محمدبن منصور. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه.
  4. ابوصلاح حلبی، تقی‌الدین‌بن نجم‌الدین. (1403ق). الکافی فی الفقه. یکم. اصفهان: انتشارات کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین7.
  5. اردبیلی، احمدبن محمد. (1403ق). مجمع الفائده والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان. یکم. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه قم.
  6. اصفهانی، حسین‌بن محمد راغب. (1412ق). مفردات الفاظ قرآن. یکم. بیروت: انتشارات دارالقلم.
  7. اصفهانی، کمپانی، محمدحسین. (1362ش) الاجاره. دوم. قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
  8. اصفهانی، محمدحسین. (1409ق). رسالة فی تحقیق الحق والحکم. یکم. قم: انتشارات انوار الهدی.
  9. امامی، سید حسن. (بی‌تا)، حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسلامیه.
  10. انصاری، مرتضی. (1415ق). المکاسب. یکم. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  11. ایروانی، علی. (1406ق). حاشیة المکاسب. یکم. تهران: انتشارات اسلامیه.
  12. بحرالعلوم، محمدتقی. (1403ق). بلغة الفقیه. چهارم. تهران: انتشارات مکتبة الصادق7.
  13. جوهری، اسماعیل‌بن حماد. (1376ق). الصحاح. تحقیق احمد بن عبد الغفور عطار، یکم، بیروت: انتشارات دار العلم للملایین.
  14. حائری طباطبائی، محمد (بی‌تا). المناهل. قم: انتشارات موسسه آل‌البیت:.
  15. حائری طباطبائی، علی. (1418ق). الریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل. یکم. قم:  انتشارات موسسه آل‌البیت:.
  16. حسینی‌شیرازی، سید صادق. (1425ق). التعلیقات علی شرائع الاسلام، ششم. قم: انتشارات استقلال.
  17. حکیم‌طباطبائی، سید محسن. (1416ق). مستمسک العروة الوثقی. یکم. قم: انتشارات دار التفسیر.
  18. ــــــــ . (بی‌تا)، نهج الفقاهه، یکم، قم: انتشارات بیست‌دو بهمن.
  19. حلّی، جعفر بن حسن. (1408ق). شرائع الاسلام فی مسایل الحلال و الحرام. دوم. قم: انتشارات اسماعیلیان.
  20. حلّی، حسن، (1411ق). تبصرة المتعلمین فی احکام الدین. یکم. قم:  انتشارات اسماعیلیان.
  21. حلّی، جعفربن حسن، (1418ق). المختصر النافع فی فقه الامامیه. ششم. قم: انتشارات موسسه المطبوعات الدینیه.
  22. حلی، حسن بن یوسف. (1412ق). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب. یکم. مشهد: انتشارات مجمع البحوث الاسلامیه.
  23. ـــــــــ . (1413ق). القواعد الاحکام فی معرفة الحلال والحرام. یکم. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه.
  24. ـــــــــ. (1414ق). التذکرة الفقهاء. یکم. قم: انتشارات موسسه آل‌البیت:.
  25.  خراسانی، محمدکاظم، (1406ق). حاشیة المکاسب. تحقیق سید مهدی شمس‌الدین. یکم. قم: انتشارات اسماعیلیان.
  26. خمینی، سید روح‌الله. (بی‌تا). تحریر الوسیله. یکم. قم: انتشارات دار العلم.
  27. خوانساری، سید احمد. (1405ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. تحقیق علی‌اکبر غفاری. قم: موسسه اسماعیلیان.
  28. خوئی، سید ابوالقاسم. (1418ق). موسوعة الامام خوئی. قم: انتشارات موسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
  29. ـــــــ. (1410ق). منهاج الصالحین. بیست‌وهشتم، قم: مدینة العلم.
  30. ـــــــ. (بی‌تا). مصباح الفقاهة. انتشارات انصاریان، قم.
  31. روحانی، سید صادق. (1412ق). فقهالصادق. یکم، قم: انتشارات دارالکتب مدرسه امام صادق7.
  32. سبزواری، سیدعبدالأعلی. (1413ق). مهذب الاحکام. قم: انتشارات موسسه المنار.
  33. سجادی، سیدجعفر. (1379ش). فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
  34. صاحب، اسماعیل بن عباد. (1414ق)، المحیط فی اللغه، تحقیق محمدحسن آل‌یاسین، یکم، بیروت: انتشارات عالم الکتب.
  35. صدر، سید محمد. (1420ق). ماوراءالفقه. محقق و مصحح جعفر‌ هادی‌دجیلی. یکم. بیروت: انتشارات دارالأضواء للطباعة والنشر والتوزیع.
  36. طریحی، فخرالدین. (1375ش). مجمع البحرین. تحقیق احمد حسینی‌شکوری. سوم. تهران: انتشارات مرتضوی.
  37. طوسی، محمدبن حسن. (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیه. تحقیق سید محمدتقی کشفی. انتشارات المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه7.
  38. ـــــــ. (1407ق). الخلاف. تحقیق علی خراسانی و همکاران. یکم. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
  39. عاملی، زین‌الدین بن علی. (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه. تحقیق سیدمحمد کلانتر. قم: انتشارات داوری.
  40. ــــــــ. (1413ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام. قم: انتشارات موسسه المعارف الاسلامیه.
  41. عاملی، سید جوادبن محمد. (1419ق). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه. تصحیح و تحقیق محمدباقر خالصی. یکم. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  42. عاملی، محمدبن مکی. (1417ق). الدروس الشرعیة فی فقه الامامیه. دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  43. عبدالرحمان، محمود. (بی‌تا). معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیه. بی‌نا. بی‌جا.
  44. فراهیدی، خلیل‌بن احمد. (1409ق). العین. دوم. قم: انتشارات هجرت.
  45. فشارکی‌طباطبائی، سید محمدقاسم. (1413ق). الرسائل الفشارکیه. یکم. قم:دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  46. فیض‌کاشانی، محمد محسن. (بی‌تا). مفاتیح الشرائع. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی.
  47. فیومی، احمد بن محمد. (1414ق). المصباح المنیر. دوم. قم: انتشارات دارالهجره.
  48. قطب‌الدین کیدری، محمدبن حسین. (1416ق). اصباح الشیعة بمصباح الشریعه. یکم. قم: انتشارات موسسه امام صادق7.
  49. کاتوزیان، ناصر. (1385ش). دوره مقدماتی حقوق مدنی، انتشارات میزان، چاپ یازدهم، تهران.
  50. کاشف‌الغطاء‌نجفی، محمدحسین‌بن علی. (1359ق). تحریر المجله. نجف‌اشرف: انتشارات المکتبة المرتضویه.
  51. کرکی‌عاملی، علی‌بن حسین. (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. دوم. قم: انتشارات موسسه آل‌البیت:.
  52. مشکینی، میرزاعلی. (بی‌تا). مصطلحاتالفقه. بی­نا. بی‌جا.
  53. مکارم شیرازی، ناصر. (1427ق). دائرة‌المعارف فقه مقارن. تحقیق جمعی از اساتید و محققان حوزه.  یکم. قم: انتشارات مدرسه امام علی‌بن ابی‌طالب7.
  54. میلانی، سید محمدهادی. (1395ق). محاضرات فی فقه الامامیه - کتاب البیع. تحقیق فاضل حسینی‌میلانی. مشهد: انتشارات موسسه چاپ و نشر دانشگاه فردوسی.
  55. نائینی غروی، محمدحسین. (1373ق). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب (تقریرات خوانساری). یکم. تهران: انتشارات المکتبه المحمدیه.
  56. نائینی، محمدحسین غروی. (1411ق).کتابالصلاه. یکم. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه.
  57. نجفی، محمدحسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرائع الاسلام. هفتم. بیروت: انتشارات دار احیاء التراث العربی.
  58. نجفی، محمدحسن. (1421ق). جواهرالکلام فی ثوبه الجدید. تحقیق جمعی از پژوهشگران موسسه معارف فقه اسلامی. قم: انتشارات موسسه دایرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت:.
  59. هاشمی، سیدمحمود. (1417ق). معجم فقه الجواهر. یکم. بیروت: انتشارات الغدیر للطباعة والنشر والتوزیع.
  60. یزدی‌طباطبائی، سید محمدکاظم. (1409ق). العروة الوثقی فیما تعمّ به البلوی. دوم. بیروت: انتشارات موسسه الأعلمی للمطبوعات.
  61. یزدی‌طباطبائی، سید محمدکاظم. (1421ق). حاشیة المکاسب. قم: انتشارات موسسه اسماعیلیان.
جستارهای فقهی و اصولی
دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 22
مقالات علمی پژوهشی
خرداد 1400
صفحه 195-220

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار