مقایسۀ رویکرد «جرم محور» فقه جزایی با رویکرد «بزهکار محور» و «بزه‌دیده محور» در حقوق کیفری

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسنده

استادیار گروه حقوق، دانشگاه پیام نور تهران؛ رایانامه: behroozyeh@yahoo.com

چکیده

همواره با تغییر نوع نگاه جامعه و به پیروی از آن، تحول نگرش اندیشمندان هر عصر به «پدیدهٔ جنایی»، قواعد و مقررات حقوق کیفری نیز تغییر کرده‌است و در همین راستا، حقوق کیفری تاکنون سه مرحلهٔ «جرم محوری» و «بزهکار محوری» و «بزه‌دیده محوری» را پشت سر گذاشته است. آنچه در کفهٔ ترازوی عدالت ملاک تعیین مجازات یا واکنش مناسب نسبت‌به پدیدهٔ مجرمانه است، در آغاز، تعیین «وزن جرم ارتکابی» و سپس «سطح حالت خطرناک بزهکار» و بعد از آن «حقوق و نیازهای بزه‌دیدگان» بوده‌است. به‌نظر می‌رسد که بسیاری از پاسخ‌های فقه جزایی ما به‌دلیل امضایی و عرفی بودن، هم‌چنان مبتنی بر دیدگاه جرم محورِ عرف در عصر تشریع است و درکنار مجازات کردن، به لزوم فردی کردن این مجازات‌ها، متناسب با انواع حالات خطرناک بزهکاران و نیز به انواع حقوق و نیازهای بزه‌دیدگان توجه کافی نمی‌شود. این مقاله با نمایان کردنِ غلبۀ نگاه جرم محور فقه جزایی، لزوم توجه بیشتر به مقتضیات زمان و مکان و اندیشه‌های تخصصی حقوق کیفری، در راستای ترسیم سیاست کیفری سنجیده‌تر برای فقه جزایی نوین را گوشزد می‌کند، زیرا به‌نظر می‌رسد برخی از تحولات عرفی در حقوق کیفری از چنان مقبولیت و عمومیتی برخوردار شده‌است که ایستادگی دربرابرِ آن موجب بروز آسیب به مقبولیت و اعتبار فقه جزایی خواهد بود. باید به سیرۀ عملی معصومینb در زمینۀ اصلاح و بازپروری بزهکاران و اهمیت دادن به حقوق و نیازهای قربانیان جرم توجه کرد و از ظرفیت بالای واکنش تعزیری برای تکمیل مجازات کنونیِ جنایات عمدی استفاده نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Comparison between ‘Crime-Centeredness’ Approach of Criminal Jurisprudence and ‘Felon-Centeredness’ and ‘Victimized-Centeredness’ Approach in Criminal Law

نویسنده [English]

  • Mohammad Behrouziyeh
Assistant Professor in Department of Private Law at Tehran Payame Noor University, Tehran - Iran; behroozyeh@yahoo.com
چکیده [English]

Following the changing of society’s attitudes,   the alteration of thinkers’ attitudes of every age toward ‘criminal phenomenon’, regulations and, rules of criminal law has always been changed. Thereby, criminal law has so far passed three stages of ‘crime-centeredness’, ‘felon-centeredness’ and ‘victimized-centeredness’. Determining the ‘scale of Crime committed’, ‘measurement of felon's dangerousness’ and ‘rights and needs of victimized persons’ are respectively the criteria of determining the punishments or responding appropriately toward criminal phenomena in scales of justice. Due to being conventional many of the answers of our criminal jurisprudence, it seems that they are also based on ‘crime-centeredness’ approach of the customary practice in the age of divine legislation. Moreover, in addition to punishing, there is not enough attention paid to the need of individualizing these punishments commensurate with the variety of felon's dangerous situations and the kinds of rights and needs of Victimized. By highlighting the domination of crime-centeredness’ approach of criminal jurisprudence, this article reminds you to pay more attention to time and place demands and specialized thoughts of criminal law in respect to making more measured criminal policy for modern criminal jurisprudence. Because it seems that some conventional developments in criminal law have gained such acceptance and generality that resisting these developments will cause damage to the acceptability and validity of criminal jurisprudence. The Infallibles practical way of life about the correction and recovery of felons and their attention to the rights and needs of victims should be received much attention and the high capacity of discretionary punishment must be used in order to complete the current punishment for intentional crimes.
Key Words: Dynamic Jurisprudence, Criminal Jurisprudence, Crime-Centeredness, Felon-Centeredness, Intentional Crimes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dynamic Jurisprudence
  • Criminal Jurisprudence
  • Crime-Centeredness
  • Felon-Centeredness
  • Intentional Crimes

عنوان مقاله [العربیة]

مقارنة منهج "محوریة الجرم" فی الفقه الجنائی مع منهج "محوریة المجرم" و"محوریة الضحیة" فی القانون الجنائی

چکیده [العربیة]

لقد تغیرت قواعد وأنظمة الحقوق الجنائیة على الدوام مع تغیّر نوع نظرة المجتمع وبتبعها تغیّر نظرة العلماء والمفکرین فی کلّ عصر لـ "الظاهرة الجنائیة"، وفی هذا الإطار قطعت الحقوق الجنائیة إلى الیوم ثلاثة مراحل، وهی "محوریة الجرم"، و"محوریة المجرم"، و"محوریة الضحیّة".
ولقد کان المعیار فی میزان العدالة فی تعیین العقوبة أو ردة الفعل المناسبة فیما یتعلق بالظاهرة الإجرامیة هو "وزن الجرم المُرتَکَب"، ومن ثمّ "مستوى خطورة الجانی"، ویلیه "حقوق ومتطلبات الضحیة".
ویبدو أنّ کثیرا من أجوبتنا فی الفقه الجنائی وبسبب کونها عرفیة وإمضائیة ما زالت مبنیّة على منهج ونظرة محوریة الجرم بنظر العرف فی عصر التشریع، وإلى جانب العقوبة لا یوجد اهتمام بضرورة إضفاء الفردیة على هذه العقوبة بما یتناسب مع أنواع الحالات الخطیرة للجانحین والمجرمین، وکذلک بالنظر أیضا إلى أنواع حقوق ومتطلبات الضحایا.
ومع کشفها عن غلبة منهج ونظرة "محوریة الجرم" فی القانون الجنائی تنبّه هذه الدراسة إلى ضرورة الاهتمام أکثر بمقتضیات الزمان والمکان والأفکار التخصصیة فی القانون الجنائی، وذلک فی إطار وضع سیاسات جنائیة أکثر دقة وعمقا للفقه الجنائی الحدیث، لأنّه یبدو أنّ بعض التغیرات العرفیة فی القانون الجنائی باتت تتمتع بمستوى کبیر من المقبولیة العامة؛ بحیث سیکون الوقوف فی مواجهتها سببا فی الإضرار بمقبولیة واعتبار الفقه الجنائی.
یجب الاهتمام بالسیرة العملیة للمعصومین فی مجال الإصلاح وإعادة التأهیل لأصحاب الجنح، ویجب الاهتمام بحقوق ومتطلبات ضحایا الجرائم، وینبغی الاستفادة من الإمکانیات الکبیرة للعقوبات التعزیریة لتکمیل العقوبات الحالیة للجرائم العمدیة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الفقه الحرکی
  • الفقه الجنائی
  • محوریة الجرم
  • محوریة المجرم
  • الجرائم العمدیة

در دست اقدام ....

  1. آنسل، مارک، (1375). دفاع اجتماعی. ترجمۀ علی حسین نجفی ابرندآبادی و محمد آشوری. چاپ سوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.اردبیلی، محمدعلی. (1358). حقوق جزای عمومی. تهران: نشر میزان.
  2. احمد ادریس، عوض. (1377). دیه. ترجمۀ علیرضا فیض. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  3. بکاریا، سزار، (1380). رسالهٔ جرائم و مجازات‌ها. ترجمۀ محمدعلی اردبیلی. تهران: میزان.
  4. توجهی، عبدالعلی. (1383). اندیشهٔ حمایت از بزه‌دیدگان و جایگاه آن در گسترهٔ جهانی و سیاست جنایی تقنینی ایران در علوم جنایی (مجموعه مقالات در تجلیل از استاد دکتر محمد آشوری). تهران: سمت.
  5. حر عاملی. (1414ق). وسایل الشیعه. چاپ دوم. قم: مؤسسه آل البیتb لإحیاء التراث.
  6. حلبی، ابوصلاح. (1403ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: مکتبة امیرالمومنینj.
  7. حلی، حسن‌بن یوسف. (1415ق). مختلف الشیعه. قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین.
  8. خمینی، روح‌الله. (1409ق). تحریر الوسیله. قم: دار الکتب الاسلامیة.
  9. خویی، ابوالقاسم. (1396ق). مبانی تکملة المنهاج. قم: دارالهادی.
  10. راب وایت؛ فیونا هینز. (1392). جرم و جرم شناسی. ترجمۀ علی سلیمی. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
  11. رایجیان اصلی، مهرداد. (1381ق). بزه‌دیده در فرایند کیفری. تهران: خط سوم.
  12. رایجیان اصلی، مهرداد. (1384). بزه‌دیده‌شناسی حمایتی. تهران: دادگستر.
  13. زمخشری، محمودبن عمر. (١٤١٧ق). الفایق فی غریب الحدیث. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  14. زِهر هُوارد. (1383). کتاب کوچک عدالت ترمیمی. ترجمۀ حسین غلامی. تهران: مجد.
  15. ژان پرادل. (1381). تاریخ اندیشه‌های کیفری. ترجمۀ علی‌حسین نجفی ابرندآبادی. تهران: سمت.
  16. ژرار لپز، ژینا فیلیزولا. (1379). کتاب کوچک عدالت ترمیمی. ترجمهٔ روح‌الدین کرد علی‌وند، احمد محمدی. تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
  17. سماواتی پیروز، امیر. (1385). عدالت ترمیمی «تعدیل تدریجی عدالت کیفری یا تغییر آن». تهران:نگاه بینه.
  18. شهید اول. (بی‌تا). القواعد و الفوائد. قم: مکتبة المفید.
  19. شهید ثانی. (بی‌تا). الروضة البهیة. بیروت: دار العالم الاسلامی.
  20. شهید ثانی. (1416 ق). مسالک الافهام. قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه.
  21. طوسی، محمدبن حسن. (1387ق). المبسوط فی فقه الامامیة. (بی‌جا): المکتبة المرتضویة.
  22. صادقی، محمدهادی. (1387). جرایم علیه اشخاص. تهران: بنیاد حقوقی میزان.
  23. صانعی، پرویز. (1381). حقوق و اجتماع. تهران: طرح نو.
  24. عباسی، مصطفی. (1382). افق‌های نوین عدالت ترمیمی: میانجی‌گری کیفری. تهران: دانشور.
  25. فلچر، جورج پی. (1384). مفاهیم بنیادین حقوق کیفری. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
  26. قاضی، ابن‌ البراج. (1411ق). جواهر الفقه. قم: جامعة المدرسین.
  27. قاضی، ابن‌ البراج. (1406ق). المهذب. قم: جامعة المدرسین.
  28. مارتین رایت و دیگران. (1383). عدالت ترمیمی: ارتقابخشیدن رویکرد بزه‌دیده محوری (مجموعه مقالات). ترجمۀ امیر سماواتی پیروز. تهران: خلیلیان.
  29. مجلسی. (١٤٠٣ق). بحار الانوار. ‌بیروت: مؤسسة الوفاء.
  30. میری دلماس، مارتی. (1381). نظام‌های بزرگ سیاست جنایی. تهران: میزان.
  31. میرمحمد صادقی، حسین. (1392). جرایم علیه اشخاص. تهران: بنیاد حقوقی میزان.
  32. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین؛ ژرار لپز؛ ژینا فیلیزولا. (1379). بزه‌دیده و بزه‌دیده‌شناسی. ترجمهٔ روح الدین کرد علی‌وند؛ احمد محمدی. تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
  33. نجفی، حسن. (1367).جواهر الکلام. بیروت: دار الکتب الاسلامی.
  34. یوبو بروما. (1383). تردیدها درمورد صعود نقش بزه‌دیده در حقوق کیفری. مقاله در: جرم بزه‌دیدگان و عدالت. ترجمۀ پیروز امیرسماواتی. تهران: خلیلیان.
  35. karmen Andrew. (1996).Crime victims, An introduction to Victimology. john jay college of criminal justice. third edition.
  36. Howard zehr and Harry mika.(1998). fundamental concepts of restorative justice, in Declan Roche (Editor). Restorative Justice. UK: London school of economics and political science.