ماهیت شناسی عزیمت و رخصت در دانش اصول

عباسی, وحید; نقیبی, سید ابوالقاسم; شاکری, بلال

doi:10.22034/jrj.2020.57105.2014

ماهیت شناسی عزیمت و رخصت در دانش اصول

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، تهران، ایران.

² دانشیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه شهید مطهری تهران- ایران

³ دانش آموخته سطح سه حوزه علمیه مشهد و دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد- ایران

10.22034/jrj.2020.57105.2014

چکیده

ماهیت‌شناسیِ انواع حکم شرعی ازجمله مسائل مهم در علم اصول است که درحالِ حاضر مورد توجه ویژۀ اصولیان قرار گرفته‌است. ازجمله مواردی که ذیل ماهیت احکام شرعی مطرح می‌شود، ماهیت‌شناسی عزیمت و رخصت است. دربارۀ ماهیت عزیمت و رخصت بین اندیشوران اصولیِ شیعه و اهل تسنن دیدگاه‌های مختلفی از دیرباز مطرح شده‌است. در نوشتار پیش‌رو پس از مراجعه به منابع مکتوب، به توصیف دیدگاه‌های مطرح دراین‌‌باره پرداخته شده‌است و پس از تحلیل و بررسی دیدگاه‌ها و نقد و بررسی ادله این نتیجه به‌دست آمده‌است که عزیمت و رخصت از احکام تکلیفی ثانویه هستند، بنابراین درمیانِ احکام تکلیفی معروف نگنجیده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Exploring the Nature of ʿAzīmah and Rukhṣah in the Principles of ‎Jurisprudence

نویسندگان [English]

Vahid Abbasi ¹
Sayyed Abolghasem Naghibi ²
Belal Shakeri ³

¹ PhD Student in Theology and Islamic Studies, Majoring in Jurisprudence and the Principles of Islamic Law.

² Associate Professor at Shahid Motahari University.

³ Graduate studnet at Mashhad Hawza Ilmiyya and PhD Student at Ferdowsi University of Mashhad.

چکیده [English]

Exploring the nature of the types of legal precepts (ḥukm al-sharʿī) is ‎one of the most important issues in Uṣūl al-Fiqh (the Principles of Jurisprudence) which is ‎currently of special interest to Uṣūlī scholars. Exploring the nature of ‎ʿazīmah (obligation) and rukhṣah (concession) is one of the issues that is discussed under the ‎nature of legal precepts. A variety of opinions have long been ‎expressed about the nature of ʿazīmah and rukhṣah by Shīʿī and ‎Sunnī Uṣūlī scholars. In the present article, after referring to the written sources, the views expressed in this regard have been described and after analyzing the views and criticizing and examining the arguments, it has been concluded that ʿazīmah and rukhṣah are secondary obligatory rulings. Thus they are included among the famous obligatory precepts.

کلیدواژه‌ها [English]

ʿAzīmah
Rukhṣah
Ibāḥah (Permissibility)
Obligatory ‎Precept
Situational Precept
Verbal Iṣṭīyād.‎

عنوان مقاله [العربیة]

ماهیة العزیمة والرخصة فی علم الأصول

چکیده [العربیة]

تعد طبیعة أنواع الحکم الشرعی من القضایا المهمة فی علم الأصول التی تُولى حالیاً اهتماماً خاصاً عند علماء الأصول.

ومن جملة القضایا التی تُناقش تحت بند ماهیة الأحکام الشرعیة هی معرفة ماهیة العزیمة والرخصة، وهناک وجهات نظر مختلفة منذ زمن قدیم بین أصولیی الشیعة والسنة حول طبیعة العزیمة والرخصة.

فی هذا المقال وبعد الرجوع إلى المصادر المکتوبة، تم توصیف وجهات النظر الواردة فی هذا الصدد، وبعد تحلیل ودراسة الأدلة ونقدها وصلنا إلى نتیجة مفادها أن العزیمة والرخصة من الأحکام التکلیفیة الثانویة، لذلک لم یُدرجا فی مجموعة الأحکام التکلیفیة المعروفة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

العزیمة
الرخصة – الإباحة – الحکم التکلیفی – الحکم الوضعی
الاصطیاد اللفظی

اصل مقاله

در دست اقدام...

مراجع

قرآن کریم

آخوند خراسانی، محمدکاظم. (1425ق). کفایة الأصول. چاپ نهم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.

آسنوی شافعی، عبدالرحیم‌بن الحسن. (1343ق). نهایة السُول فی شرح منهاج الأصول. قاهره: عالم الکتب.

ابن‌حاجب، عثمان ابن‌عمر. (1427ق). مختصر منتهی السُّول و الاَمَل فی علمی الأصول و الجدل. بیروت: دار ابن‌حزم.

ابن‌حجاج‌، مسلم. (1412ق). صحیح مسلم.‌ تصحیح عبدالباقى، محمد فؤاد. قاهره: دار الحدیث‌.

ابن‌حنبل، احمد‌بن محمد. (ق1416). مسند الإمام احمد‌بن حنبل‌، بیروت: مؤسسة الرسالة.

ابن‌سُبْکی، عبدالوهاب. (1402ق). جمع الجوامع، حاشیۀ علامه بنانی. بی‌چا. بیروت: دار الفکر.

ابن‌فارس، احمد. (1404ق). معجم مقائیس‌ اللغة. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.

ابن‌منظور، محمد‌بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. چاپ سوم. بیروت: دار الفکر.

ابن‌نجیم حنفی، زین‌الدین‌بن ابراهیم. (1355ق). فتح الغفار بشرح المنار (المعروف بمشکاة الأنوار فی أصول المنار). قاهره: مطبعة مصطفی البابی الحلبی.

اشرفی شاهرودی، مصطفی (1389). درس خارج اصول (آیا عزیمت و رخصت جزء احکام وضعیة مجعوله‌اند)، مدرسۀ فقاهت. بازیابی شده در 1 خرداد 1400، از

https://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/ashrafi/osool/89/891007/

اصفهانی، فتح الله. (1361ق). نخبة الازهار فی احکام الخیار. قم: المطبعة العلمیة.

آمِدی، علیی‌بن محمد. (1422ق). الإحکام فی أصول الأحکام. ریاض: دار الصمیعی.

انصاری، مرتضی. (1383). مطارح الأنظار. تحقیق ابوالقاسم کلانتری نوری. چاپ دوم‌. قم: مجمع الفکر الاسلامی. ‌

انصاری، مرتضی. (1428ق). فرائد الأصول. چاپ نهم. قم: مجمع الفکر الاسلامی.

بجنوردی، حسن. (بی‌تا). منتهی الأصول. چاپ دوم. قم: کتابفروشی بصیرتی.

جوهری، اسماعیل‌بن حماد. (1410ق). الصحاح، تاج اللغة و صحاح ‌العربیة. بیروت: دار العلم للملایین.

حسینى شیرازى، سید صادق‌. (1427ق). بیان الأصول. ‌چاپ دوم، قم‌: دار الانصار.

حکیم، سید محمدتقی. (1418ق). الأصول العامة فی الفقه المقارن. چاپ دوم. قم: مجمع جهانی اهل بیت8.

خادمی‌کوشا، محمدعلی. (1391). مفهوم‌شناسی احکام امتنانی. فصلنامۀ فقه، 19 (74)، 107-131.

خلاف، عبدالوهاب. (1361ق). علم اصول الفقه. چاپ هفتم. قاهره: مکتبة الدعوة الاسلامیة.

خویی، سید ابوالقاسم. (1417ق). الهدایة فی الأصول. تقریرات حسن صافی اصفهانی. قم: مؤسسة صاحب الامرf.

خویی، سید ابوالقاسم. (1417ق). مصباح الأصول. تقریرات سید محمدسُرور واعظ حسینی بهسودی. چاپ پنچم. قم: مکتبة الداوری.

رشاد، علی اکبر. (1395). درس خارج اصول (الرخصة والعزیمة). مدرسه فقاهت، بازیابی شده در 28 خرداد 1400، از https://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/rashad/osool/95/951013

زحیلی، وهبه. (1406ق). اصول الفقه الاسلامی. دمشق: دار الفکر.

زیدان، عبدالکریم. (1396ق). الوجیز فی اصول الفقه. چاپ ششم. بغداد: مؤسسة قُرطبة.

سبحانی تبریزی، جعفر. (۱۳89). درس خارج اصول (کیفیت جعل در احکام وضعیه). مدرسه فقاهت، بازیابی شده در 27 خرداد 1400، از https://www.eshia.ir/feqh/archive

سیستانی، سید علی. (1414ق). الرافد فی علم الأصول. تقریرات سید منیر قطیفی. قم: لیتوگرافی حمید.

شاطبی، ابراهیم‌بن موسی. (1425ق). الموافقات فی اصول الشریعة. بیروت: دار الکتب العلمیة.

شاکری، بلال. (1396). حقیقت حکم شرعی در اصول فقه. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

شهید ثانی، زین‌ الدین‌بن علی. (1416ق). تمهید القواعد الأصولیة و العربیة. قم: مکتب الإعلام الإسلامی.

صدر، سید محمدباقر. (1418ق). دروس فی علم الأصول (الحلقة الاولی). چاپ پنجم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.

طباطبایى حکیم، سید محمدسعید. (1414ق). المحکم فی أصول الفقه. قم: مؤسسة المنار.

طریحی، فخرالدین. (1416ق). مجمع البحرین. چاپ سوم. تهران: کتاب فروشی مرتضوی.

عراقی، ضیاءالدین. (1417ق). نهایة الأفکار. تقریرات محمدتقی بروجردی نجفی. چاپ سوم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.

غزالی، محمد‌بن محمد. (بی‌تا). المستصفی من علم الأصول. بی‌چا. بیروت: دار صادر.

فخررازی، محمد. (بی‌تا). المحصول فی علم الأصول. بی‌چا. بیروت: مؤسسة الرسالة ناشرون.

فراهیدی، خلیل‌بن احمد. (1410ق). کتاب العین. چاپ دوم. قم: نشر هجرت.

فیومی، احمد‌بن محمد. (بی‌تا). المصباح المنیر. قم: منشورات دار الرضی.

لطفی، اسداله. (1392). تحلیل حکم فقهی رخصت و عزیمت. فصلنامه فقه و اصول. 45 (92)، 77-99.

محلاوی، محمد‌بن عبدالرحمن. (1428ق). تسهیل الوصول الی علم الأصول. مکه: المکتبة المکیة.

محلی شافعی، محمد‌بن احمد. (1426ق). البدر الطالع فی حل جمع الجوامع. بیروت: مؤسسة الرسالة ناشرون.

مغنیه، محمدجواد. (1975م). علم أصول الفقه فی ثوبه الجدید. بیروت: دار العلم للملایین‌.

مکى عاملى، حسین‌یوسف. (1391). ‌قواعد استنباط الأحکام‌. قم‌: بی‌نا.

مکارم شیرازی، ناصر. (1428ق). انوار ‌الأصول‌. تقریرات احمد قدسی. چاپ دوم. قم: مدرسة الامام علی‌بن ابی‌طالب8.

مهذب، علی. (1355). تحقیقی در حکم و اقسام آن در حقوق اسلامی. مجلۀ مقالات و بررسی‌ها، بهار 1356 (28 و 29)، 14-31.

نائینی، محمدحسین. (1352). أجود التقریرات. تقریرات ابوالقاسم خویی. قم: مطبعة العرفان.

نائینی، محمدحسین. (1376). فوائد الأصول‌. تقریرات محمدعلی کاظمى خراسانى. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة ‌.

نملة، عبدالکریم. (1414ق). الواجب الموسع عند الأصولیین. ریاض: مکتبة الرشد.

نورمفیدی، سید مجتبی. (1388). درس خارج اصول (کیفیت جعل بعضی از مصادیق حکم وضعی). پایگاه اطلاع‌رسانی استاد سید مجتبی نورمفیدی، بازیابی‌شده در 29 خرداد 1400، از https://b2n.ir/s56491