استصحاب کلی نوع چهارم و جلوه‌های فقهی و حقوقی آن

نوع مقاله : پژوهشی (داوری سریع)

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد؛ رایانامه: abazar.afshar@mail.um.ac.ir

2 استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه پردیس فارابی قم دانشگاه تهران(نویسنده مسئول)؛ قم- ایران

3 دانش‌آموختة دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران؛ تهران ـ ایران

چکیده

اصولیان معاصر، نوع چهارمی برای استصحاب کلى ابداع کرده‌اند که بر سر آن مناقشۀ جدی درگرفته و معرکۀ آرا شده‌است. در ادبیات اصولی، کلیِ نوع چهارم به استصحابی اطلاق می‌شود که حدوث فردْ متیقن است و علم دومی به حدوث عنوانی وجود دارد که انطباقش بر فرد مذکور احتمال دارد. بنابراین همان‌طور که احتمال انطباق آن عنوان بر فرد دیگر مطرح است، فرد اول مرتفع می‌شود. حال اگر عنوان مذکور بر آن فرد منطبق باشد، قهراً با ارتفاعِ فرد زائل می‌شود و اگر منطبق بر آن نباشد، هنوز قابلیت بقا دارد. از این جهت، بقای آن مشکوک است. با تحقق ارکان استصحاب، استصحاب کلیِ نوع چهارم در مقام ثبوتْ صحت و اعتبار می‌یابد، ولی برخی از اصولیان، حجیت آن را مطلقاً انکار کرده‌اند. ‌ازاین‌رو هدف اصلی مقالۀ پیش‌رو بررسی موضوعی و حکمیِ استصحاب کلی نوع چهارم و تبیین مصادیق و جلوه‌های آن در فقه و حقوق با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی است. طبق یافته‌های پژوهش، اشکال مخالفان اعتبار استصحاب کلی قسم چهارم، به مثال شرعی آن وارد است نه به اصل استصحاب. بنابراین نباید اشکالی که به مثال وارد است به قاعده تعمیم یابد. با اثبات اعتبار استصحاب کلی نوع چهارم، جلوه‌ها و تطبیقات فقهی و حقوقی این موضوع در استصحاب کلیِ بقای روز عید، استصحاب کلیِ جواز تصرف در عقود اجاره و وکالت و وقف منقطع و استصحاب کلی کفر درموردِ شخص مرتد و نیز استصحاب کلی عدم عدالت در جرح و تعدیل شهادتِ شهود بحث و بررسی شده‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Subjectology and Validity of General Istiṣhāb of the Fourth Type and its Jurisprudential and Legal Manifestations

نویسندگان [English]

  • Abazar Afshar 1
  • Mohammad Rasool Ahangaran 2
  • Mahdi Movahhedinia 3
1 PhD jurisprudence and the basics of Islamic law, ferdowsi University of mashhad, mashhad, Iran; abazar.afshar@mail.um.ac.ir
2 Porfosoor Faculty of Theology, University of Tehran. (Corresponding Author); Farabi Campus, Qom, Iran
3 PhD jurisprudence and the basics of Islamic law, Faculty of Theology, University of Tehran. Tehran-Iran.
چکیده [English]

Contemporary Uṣūlī scholars have developed a fourth type for general istiṣhāb (presumption of continuity), which has been the subject of serious controversy. In Uṣūlī literature, the fourth type of general istiṣhāb refers to the istiṣhāb that the occurrence of the object is certain, and there is a secondary knowledge for the occurrence of a title that is likely to accommodate with the said subject; when there is a possibility that the title will accommodate with another subject, the first subject will be removed, if that title accommodates with that subject, it will forcibly remove the subject, and if it does not accommodate with it, it still has the ability to exist. Therefore, its existence is doubtful. With the realization of the pillars of istiṣhāb, the general istiṣhāb of the fourth type finds validity and authenticity in terms of confirmation, but some Uṣūlīs have absolutely denied its validity. Therefore, the main purpose of the present article is to review the subject and the rule of the general istiṣhāb of the fourth type and to explain its examples and manifestations in jurisprudence and law with an analytical-descriptive approach. According to the findings of this research, the objections of the opponents of the validity of the general istiṣhāb of the fourth type raised against sharʿī example, not to the principle of istiṣhāb. Thus, objections to the example should not be generalized to the rule. By proving the validity of the general istiṣhāb of the fourth type, the jurisprudential and legal manifestations and accommodations of this issue were discussed in the following cases: general istiṣhāb of the continuity of ʿĪd, general istiṣhāb of getting permission to make alterations in leases, mandated and interrupted endowment contracts, general istiṣhāb of kufr regarding apostates, and injustice in narrator-authentication of the testimony of witnesses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The general istiṣhāb of the fourth type
  • general and individual
  • practical principles
  • the general rule of getting permission to make alterations

عنوان مقاله [العربیة]

موضوع وحجیة القسم الرابع من الاستصحاب الکلی وتطبیقاته الفقهیة والقانونیة

چکیده [العربیة]

أبدع الأصولیون المعاصرون قسما رابعا للاستصحاب الکلی، وقد شهد هذا النوع مناقشات حادة واختلفت حوله الآراء بین مؤید ومعارض، والقسم الرابع من الاستصحاب الکلی یکون عندما نحرز وجود فرد معین، ویکون هناک علم ثان بحدوث عنوان یحتمل انطباقه على الفرد المذکور، وعندما یکون هناک احتمال لانطباق ذلک العنوان على فرد آخر یرتفع الفرد الأول، فإذا کان العنوان المذکور منطبقا على هذا الفرد فهو یزول قطعا بارتفاع ذلک الفرد، وإذا لم یکن منطبقا علیه فهو محتمل البقاء، ومن هذه الجهة یکون الشک فی بقائه.



مع توفر أرکان الاستصحاب یکون القسم الرابع من الاستصحاب الکلی معتبرا وصحیحا فی مقام الثبوت، ولکنّ بعض الأصولیین أنکروا حجیته مطلقا، وعلیه فإنّ هدف هذا البحث هو دراسة موضوع وحکم القسم الربع من الاستصحاب الکلی، وتبیین مصادیقه وتطبیقاته فی الفقه والحقوق وفق المنهج الوصفی التحلیلی. وفقا لما توصل إلیه البحث فإنّ إشکالات معارضی اعتبار وحجیة القسم الرابع من الاستصحاب الکلی ترجع إلى أمثلته ومصادیقه الشرعیة ولیس إلى أصل الاستصحاب، وعلیه ینبغی عدم تعمیم إشکالات الأمثلة على أصل القاعدة. وبعد إثبات اعتبار هذا القسم من الاستصحاب عمدنا إلى دراسة وتحلیل عدد من الأمثلة الفقهیة والحقوقیة؛ ومنها تطبیق الاستصحاب الکلی فی الحالات التالیة: بقاء یوم العید، جواز التصرف فی عقود الإجارة والوکالة والوقف المنقطع، کفر المرتد، عدم العدالة فی جرح وتعدیل الشهود.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • القسم الرابع من الاستصحاب الکلی
  • الکلی والفرد
  • الأصول العملیة
  • جواز التصرف

در حال آماده سازی است...

  1. آخوند خراسانی، ملا محمدکاظم. (1427ق). کفایة الأصول. قم: مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث.
  2. انصاری، مرتضی. (1428ق). فرائد الأصول. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  3. ایروانی، باقر. (1422ق). الأصول فی علم الأصول. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
  4. تبریزی، جواد. (1387). دروس فی مسائل علم الأصول. چاپ دوم. قم: دارالصدیقة الشهیدةh.
  5. جمعی از محققان. (1389). فرهنگ‌نامۀ اصول فقه، قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم.
  6. حرعاملی، محمدبن ‌حسن. (1409ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسة آل‌البیتb لاحیاء التراث.
  7. حسینی‌روحانی، محمد. (1425ق). منتقی الأصول. تقریر عبدالصاحب حکیم. قم: دفتر آیت‌الله سید محمد حسینی روحانی.
  8. خمینى، روح‌الله. (1381). الإستصحاب. تهران: موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  9. خمینى، روح‌الله. (1420ق). التهذیب فی علم الأصول، تهران: موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  10. خمینى، روح‌الله. (1377). تنقیح الأصول، تهران: چاپ و نشر عروج.
  11. خمینى، روح‌الله. (1408ق). چاپ چهارم. مصباح الأصول. قم: الغدیر.
  12. خمینى، روح‌الله. (1418ق). موسوعة الإمام الخویی. قم: مؤسسة إحیاء آثار الامام الخویی.
  13. سبحانی ‌تبریزى، جعفر. (1418ق). المحصول فی علم الأصول، تقریر محمود جلالی ‌مازندرانى. قم: اعتماد.
  14. جزائری، موسی. (1391). «درس خارج فقه»، سایت مدرسه فقاهت،

https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/jazayeri/osool/90/910225/

  1. شهیدی، محمدتقی. (1395). خارج اصول: قاعدة الإستصحاب. وبگاه مدرسۀ فقاهت. بازیابی شده در 30 آذر 1400، از

https://www.eshia.ir/Feqh/Archive/shahidi/osool/95#lesson_951013

  1. صدر، محمدباقر. (1400ق). الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی. شرح باقر ایروانی. تهران: قلم.
  2. صدر، محمدباقر. (١٤٠٦ق). بحوث فی علم الأصول. تقریر محمود هاشمی ‌شاهرودی. قم: موسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامی.
  3. صدر، محمدباقر. (1408ق). مباحث الاصول. تقریر کاظم حسینى حائرى. قم: مکتب الإعلام الإسلامى.
  4. طباطبایی حکیم، محمدسعید. (1426ق). المحکم فی اصول الفقه. قم: موسسة المنار.
  5. طباطبایی ‌قمی، تقی. (١٣٧١). آراؤنا فی اصول الفقه. قم: محلاتی.
  6. فاضل ‌لنکرانی، محمد. (1379). سیری کامل در اصول فقه. تهیه و تنظیم محمد دادستان. قم: فیضیه.
  7. فاضل ‌لنکرانی، محمد. (1381). اصول فقه شیعه. قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهارb.
  8. عراقى، آقاضیاءالدین. (1417ق). نهایة الأفکار. چاپ سوم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  9. عراقى، آقا ضیاءالدین. (1420ق). مقالات الأصول.، قم: مجمع الفکر الاسلامی‏.
  10. محمدی ‌قائینی، محمد. (1396). خارج اصول استصحاب کلی قسم رابع. بازیابی شده در 30 آذر 1400، از

https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/ghaeeni/osool/95/960121/

  1. مروجی، علی. (1427ق). تمهید الوسائل فی شرح الرسائل. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  2. مکارم ‌شیرازی، ناصر. (1382). انوار الأصول. تقریر احمد قدسی. قم: مدرسة الامام علی‌بن ابی‌طالب ع.
  3. مطهری، مرتضی. (بی‌تا). درس‌های الهیات شفا. تهران: صدار.
  4. موسوی ‌بجنوردی، میرزاحسن. (بی‌تا). منتهی الأصول. قم: مکتبة بصیرتی.
  5. همدانی، رضابن‌ هادی. (1376). مصباح الفقیه (کتاب الطهارة). تحقیق محمد باقری. قم: موسسة جعفریة لاحیاء التراث.
  6. نائینی، محمدحسین. (1376). فوائد الأصول. تقریر محمدعلى کاظمى‌خراسانى.، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  7. یزدی، محمدکاظم. (1388). العروة الوثقی و التعلیقات علیها. قم: مؤسسة السبطین العالمیة.