قاعده تقدیم مصالح شهری بر مصالح شخصی

نوع مقاله : مقالات فراخوان فقه شهر

نویسنده

دانش آموخته حوزه علمیه مشهد و مدرس حوزه علمیه قم

چکیده

یکی از مسائل مهم در حل مسائل فقه شهر و شهرنشینی، تزاحم منافع شخصی افراد با منافع عمومی شهر است. این امر به‌قدری مصادیق متعدد دارد که می‌توان از آن به‌عنوان یک قاعدۀ فقهی یاد کرد. براساسِ این قاعده، در تزاحم بین مصالح شهری و منافع شخصیِ افراد همواره لازم است منافع شهر را مقدم کرد. برای اثبات این امر به ادلۀ متعددی ازجمله برخی آیات قرآن، سیرۀ عقلا، قاعدۀ حرمت اخلال نظام و ارتکاز شرعی تمسک شده‌است. نتیجه اما این است که نمی‌توان همواره حکم به تقدیم یکی از این دو بر دیگری کرد، بلکه تقدم هریک تابع اهم بودنِ آن نسبت‌به دیگری است. بنابراین هریک از مصالح شهری و مصالح فردی که اهم بود، بر دیگری مقدم می‌شود، اگرچه معمولاً این مصالح شهری است که اهم از مصالح فردی قرار می‌گیرد و مصالح فردی غالباً در جانب «مهم» قرار می‌گیرند.
کلید واژه­ها: قاعدۀ فقهی، مصالح شهری، مصالح شخصی، اهم و مهم، اِخلال نظام.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Maxim of the Precedence of Urban Interests over Personal Interests

نویسنده [English]

  • Mostafa Dorri
Professor of Advance levels of Qom seminary- Qom - Iran
چکیده [English]

One of the important conflicts in solving the problems of the jurisprudence of urban areas and urbanization is the conflict between the personal interests of individuals and the public interests of the city. There are many examples of this case that it can be mentioned as a jurisprudential maxim. According to this maxim, in the conflict between urban interests and the personal interests of individuals, it is always necessary to give priority to the interests of the city. To prove this, several arguments have been relied on, including some verses of the Holy Qurʼān, the Practice of the Commoners (sīrah al-ʿuqalā’), the maxim of the Sanctity of Disorder in the System (ḥurmat al-ikhtilāl al-niẓām), and the basis of the religious law  (sharīʿah). The result, however, is that one cannot always order to give priority to one over the other, but rather the precedence of each depends on how important it is to the other. Accordingly, each of the urban and the individual interests that were the most important take precedence over the other. However, it is usually urban interests that are the most important rather than individual interests and individual interests are often not on the “important” side.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jurisprudence Maxims
  • Urban Interests
  • Individual Interests
  • the most Important and Important
  • Disorder of the System

عنوان مقاله [العربیة]

قاعدة تقدیم المصالح العامة (المدنیة) على المصالح الشخصیة

چکیده [العربیة]

یُعد تعارض المصالح الشخصیة مع المصالح العامة أحد التعارضات الهامة فی حل قضایا فقه المدینة والتحضّر.
ولهذه المسألة مصادیق کثیرة جعلت ذکرها کقاعدة فقهیة. وفقاً لهذه القاعدة، یجب تقدیم المصالح العامة والمدینة على المصالح الشخصیة عند تعارضهما.
فقد تمسک قائلوا هذه المسألة لإثباته بأدلة متعددة منها الآیات القرآنیة والسیرة العقلائیة وقاعدة حرمة اختلال النظام والارتکازات الشرعیة.
لکن ما حصل أنه لا یمکن اعطاء الحکم بتقدیم إحداهما على الآخر، بل تقدم احداهما تُقید بأهمیتها بالنسبة للآخر.
لذلک تُقدّم کل من مصلحتی العامة والشخصیة الهامتین على الآخر. رغم أنه عادة المصالح العامة هی الأهم بالنسبة للمصالح الشخصیة والأخیرة توضع عادة فی الجانب "المهم".

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • القاعدة الفقهیة
  • المصالح العامة
  • المصالح الشخصیة
  • الأهم والمهم
  • اختلال النظام
قرآن کریم.
ابن‌حمزه، طوسی. (1408ق). الوسیلۀ إلی نیل الفضیل، تحقیق محمد حسون. قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
ابن‌منظور، محمد‌بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. تحقیق احمد فارس صاحب الجوائب. چاپ سوم. بیروت: دار صادر. ‌ ‌اصفهانى، حسین‌بن محمد راغب. (1412ق‌).‌ مفردات ألفاظ القرآن. تحقیق صفوان عدنان داوودی. لبنان – سوریه: دار العلم ـ الدار الشامیة.‌‌
انصاری، مرتضى. (بی‌تا). قاعدة لا ضرر و الید و الصحة و القرعة. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
بجنوردی، سید محمد موسوی. (1401ق). قواعد فقهیه. چاپ سوم. تهران: عروج.
بحرانى، آل عصفور، یوسف‌بن احمد. (1405ق‌). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. تحقیق محمدتقی ایروانی، سید عبدالرزاق مقرم. قم: ‌ مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة. ‌
مفید، محمد‌بن محمد‌بن نعمان.(1413ق).  المقنعه. قم: کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید.
جوهرى، اسماعیل‌بن حماد.‌ (1410ق). الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة. تحقیق احمد عبدالغفور عطار. بیروت: دارالعلم للملایین.‌
حائرى، سید على‌بن محمد طباطبایى. ‌(1418ق). ریاض المسائل. تحقیق محمد بهره‌مند، محسن قدیری، کریم انصاری و علی مروارید. قم: مؤسسه آل البیتb لإحیاء التراث.
حلبى، ابن‌زهره. (1417ق). غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع. قم: موسسة الإمام الصادقA.
حلی، ابن‌ادریس. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
حلى، حسن‌بن یوسف‌.‌ (1404ق). الاجتهاد و التقلید (مبادئ الوصول إلى علم الأصول). تحقیق عبدالحسین محمدعلی بقال. قم: المطبعة العلمیة.‌
حلى، حسن‌بن یوسف‌. (1411ق). تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین. تحقیق محمدهادی یوسفی غروی. تهران: مؤسسۀ چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
حلى، علامه، حسن‌بن یوسف‌. (1420ق).‌ تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة. تحقیق ابراهیم بهادری. قم: موسسة الإمام الصادقA.
حلى، نجم‌الدین، جعفر‌بن حسن‌. (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. تحقیق عبدالحسین محمدعلی بقال. چاپ دوم. قم: مؤسسۀ اسماعیلیان‌. ‌
خامنه‌اى، سید على. (1424).‌ أجوبة الاستفتاءات (فارسى). قم: دفتر معظم له در قم.
خمینى، روح‌الله. (1422ق).‌ استفتائات. چاپ پنجم. قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
خمینى، روح‌الله. (بی‌تا). تحریر الوسیلة. قم: مؤسسة مطبوعات دار العلم.‌
خوئى، سید ابوالقاسم. (1418ق). موسوعة الإمام الخوئی. تحقیق پژوهشگران مؤسسۀ احیاء آثار الامام الخویی. قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخویی.
دیلمى، سلاّر، حمزة‌بن عبدالعزیز. ‌(1404ق ). المراسم العلویة و الأحکام النبویة. تحقیق محمود بستانی. قم: منشورات الحرمین.
راوندى، قطب الدین (1417ق). فقه القرآن. چاپ دوم. قم: انتشارات کتابخانه آیة‌الله مرعشى نجفى.
طباطبائی، سید محمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ پنجم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
طریحى، فخرالدین. (1416ق). مجمع البحرین. تحقیق سید احمد حسینی. چاپ سوم. تهران: مرتضوی.
طوسی، محمد‌بن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. تحقیق احمد قصیر عاملی. بیروت: دار احیاء التراث العربی
طوسی، محمد‌بن حسن. (1407ق). تهذیب الاحکام. چاپ چهارم. تهران: دار الکتاب الاسلامیة.
طوسى، محمد‌بن حسن.‌ (1407ق). الخلاف. تحقیق علی خراسانی، سید جواد شهرستانی، مهدی طه نجف و مجتبی عراقی. مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
طوسى، محمد‌بن حسن‌. (1378ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. تحقیق سید محمدتقی کشفی. چاپ سوم. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة‌.
طوسی، محمد‌بن حسن. (1400ق). النهایۀ فی مجرد الفقه و الفتاوی. چاپ دوم: بیروت: دار الکتاب العربی.
طوسی، خواجه نصیرالدین. (1390ق). مجموعۀ رسائل خواجه نصیرالدین طوسی. تحقیق محمدتقی مدرس رضوی. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
عاملى، کرکى، على‌بن حسین‌. (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. تحقیقِ گروه پژوهش مؤسسۀ آل‌البیت (ع). چاپ دوم. قم: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.
فراهیدى، خلیل‌بن احمد‌. (1410ق). کتاب العین. تحقیق دکتر مهدی مخزومی، دکتر ابراهیم سامرائی. چاپ دوم. قم: نشر هجرت‌.
فیومى، احمد‌بن محمد. (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: منشورات دار الرضی.
قرشى، سید على‌اکبر. (1412ق).‌ قاموس قرآن. چاپ ششم. تهران: دار الکتب الإسلامیة‌.
صدوق، محمّد‌بن على.‌ (1413ق). من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
کلینی، محمد‌بن یعقوب. (1429ق). الکافی. قم: دار الحدیث للطباعة و النشر‌.
مجلسی، محمدباقر‌.‌ (1404ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول. تحقیق سید هاشم رسولی. چاپ دوم: تهران: دارالکتب الإسلامیة‌.
مکارم شیرازى، ناصر. (1427ق). استفتائات جدید. تحقیق ابوالقاسم علیان نژادی. چاپ دوم. قم: انتشارات مدرسۀ امام على‌بن ابى‌طالبb.
مکارم شیرازی، ناصر. (1374ق). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
نجفى، محمدحسن.‌ (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. تحقیق عباس قوچانی، علی آخوندی. چاپ هفتم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
یزدى، سید محمدکاظم طباطبایى. (1409ق).العروة الوثقى فیما تعم به البلوی. چاپ دوم. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 26
مقالات علمی پژوهشی
با مشارکت اولین همایش ملی الهیات شهر
خرداد 1401
صفحه 37-63
  • تاریخ دریافت: 03 بهمن 1400
  • تاریخ بازنگری: 02 اسفند 1400
  • تاریخ پذیرش: 05 اسفند 1400