ادله فقهی حفظ مکان‌خاطره ها در شهر

نوع مقاله : مقالات فراخوان فقه شهر

نویسندگان

1 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم؛ قم – ایران. (نویسنده مسئول) رایانامه: omidifard.f@gmail.com

2 دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم / طلبه سطح چهار حوزه علمیه قم

چکیده

مباحث فقه شهر و شهرنشینی از مباحث جدید و چالشی در ساحت فقه به‌حساب می‌آید. شهرها و جوامع از یک‌سو، و سطح کمی و کیفی زندگی شهرنشینان از سوی دیگر، رشد روزافزون داشته‌اند. این پیشرفت‌ها و گسترش‌ها و مواجهه با مباحث جدیدی که با زندگی شهرنشینی آمیخته شده‌است، ساحت فقه را بر این می‌دارد تا به فراخور مسائل و نیازهای جدید شهرنشینان، درصددِ پاسخگویی به سؤالات و مباحث شهرنشینی در ساحت فقه و شریعت باشد. ازجمله مباحث شهری، جایگاه مکان‌خاطره‌ها در جامعۀ شهری از نگاه هویتی و اقتصادی و نقش مؤثر آن‌ها در این زمینه است. از سوی دیگر، حفظ و مراقبت و نگهداری از این مکان‌ها مسلتزم وضع قوانینی است که گاهی با ساحت فقهی و فردی شهروندان در تعارض قرار می‌گیرد. همچنین هزینه‌کرد از بیت‌المال برای حفظ و نگهداری این مکان‌ها که در برخی از اوقات متعلق به دوره‌های تاریخی و تمدنی غیراسلامی می‌شود، خودْ سوال‌برانگیز است که آیا این هزینه‌کرد امری مشروع است یا خیر؟ نگاه فقهی به این مسأله در جامعۀ شهری اسلامی بسیار حائز اهمیت است و تحلیل درست مبانی فقهی می‌تواند راهگشا و پاسخگوی بسیاری از چالش‌ها، تعارضات و سؤالات در این زمینه باشد.
این نوشتار با نگاه فقهی ازمنظرِ ادلۀ شرعی، درصددِ اثبات لزوم حفظ و جلوگیری از ازبین رفتن مکان‌خاطره‌ها و نیز لزوم وضع قوانین اجرایی درجهتِ جلوگیری از تخریب این مکان‌ها توسط دیگران است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Maintaining the Place of Memories in the City from the Perspective of Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Abdollah Omidifard 1
  • Sayyed Mahdi Hashemi 2
1 Associate Professor and Faculty Member, Department of Jurisprudence Qom University; Qom- Iran
2 PhD student in Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Qom University; Level 4 student of International Institute of Islamic Studies, Qom Seminary; Qom - Iran
چکیده [English]

The issues of urban and urbanization jurisprudence are new and challenging in the field of jurisprudence. The rapid development of cities and urban communities, the growth of the quantitative and qualitative level of urban life, and consequently facing new topics that are intertwined with urban life advocates jurisprudence in order to respond to the questions and issues of urbanization in accordance with the new issues and needs of urban dwellers in the construction of jurisprudence and sharīʻah. The place of memories in urban society in terms of identity and economy and their effective role is one of the urban issues that can be addressed. On the other hand, taking care of these places requires the enactment of laws that sometimes conflict with the individual jurisprudence of the citizens. Also, spending money from the public treasury to maintain these places, which are sometimes related to non-Islamic historical and civilizational periods, is itself questionable regarding the issue of whether it is legitimate to spend public funds to maintain these places or not. The jurisprudential view of this issue is very important in the Islamic urban society and the correct analysis of the jurisprudential principles can be the solution and response to many challenges, conflicts and questions in this field. This study uses a jurisprudential analysis from the perspective of evidence to prove the need to maintain the place of memories in urban communities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jurisprudential Arguments of ‘Lā Ḍarar’ Maxim
  • Interest
  • Right
  • Place of Memories
  • Urban Society

عنوان مقاله [العربیة]

دراسة الأدلة الفقهیة لصیانة مکان الذکریات فی المدینة

چکیده [العربیة]

تعتبر مباحث فقه المدینة والتحضر من المباحث الحدیثة والشائکة فی الساحة الفقهیة.


بالنظر إلى النمو المتزاید للمدن والمجتمعات من جهة ونمو المستوى الکمی والنوعی لحیاة سکان المدن من جهة أخرى، وتماشیاً مع هذه التطورات والتوسعات ومواجهة قضایا جدیدة متداخلة مع الحیاة الحضریة، کلّ یوجب على ساحة الفقه أن تسعى للإجابة عن أسئلة وقضایا التحضر وفقا للمسائل والاحتیاجات الجدیدة لسکان المدن.


من بین مسائل المدینة یمکن البحث فی مکانة أماکن الذکریات فی المجتمع الحضری من منظور الهویة والاقتصاد ودورهما الفعال فی هذا المجال.


من ناحیة أخرى، تتطلب رعایة هذه الأماکن وحفظها سن قوانین تتعارض أحیانًا مع الإطار الفقهی الفردی للمواطنین، کما أنّ إنفاق الأموال من الخزانة لصیانة هذه الأماکن وحفظها والتی ترجع فی بعض الأحیان إلى فترات تاریخیة وحضاریة غیر إسلامیة، أمرّ یُشَک فی شرعیته وجوازه، ویجب أن نعلم هل من المشروع إنفاق من بیت المال على صیانة هذه الأماکن أم لا؟


إنّ النظرة الفقهیة لهذه القضیة مهمة للغایة فی المجتمع الحضری الإسلامی، ویمکن أن یکون التحلیل الصحیح للمبانی الفقهیة هو الحل، وتکون فیه الإجابة عن العدید من الأسئلة والتحدیات فی هذا المجال.


تسعى هذه المقالة إلى إجراء تحلیل فقهی من منظور الأدلة لإثبات لزوم الحفاظ على أمکنة الذکریات فی المجتمعات الحضریة و سن القوانین التنفیذیة لمنع تدمیر هذه الأمکنة من قِبل الآخرین.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الأدلة الفقهیة
  • لاضرر
  • المصلحة
  • الحق
  • النفع
  • أماکن الذکریات – المجتمع الحضری

در حال آماده سازی است

  1. قرآن کریم
  2. نهج البلاغه
  3. انصاری، مرتضی‌بن محمد امین. (1414ق). رسائل فقهیه. قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  4. انصاری، مرتضی‌بن محمد امین. (1428ق). فرائد الأصول. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  5. آقابابایی، احسان؛ ژیان‌پور، مهدی. (1395). گلزار شهدا به‌مثابۀ مکان-خاطره. فصلنامۀ مطالعات ملی، 17 (3)،
     68-53.
  6. آقابخشی، علی؛ افشاری راد، مینو. (1383). فرهنگ علوم سیاسی. چاپ ششم. تهران: نشر چاپار.
  7. باقری، مهسا، گلرخ، شمین. (1397). خلق مکان‌خاطره یا بازسازی تاریخ؛ فهم تجربهی جوانان اصفهان از بازسازی میدان امام علی (ع). پنجمین کنفرانس ملی دستاوردهای اخیر در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی. بازیابی‌شده از:
  8.  https://civilica.com/doc/912689/.
  9. بجنوردی، سید حسن. (1419ق). القواعد الفقهیة. قم: نشر الهادی.
  10. بهرامی، زهرا؛ قاسمی، وحید؛ ربیعی، کامران. (1396). هویت و فضای شهری: مکان‌خاطره و بازتولید هویت جمعی در اصفهان. (هفتمین کنفرانس بین المللی توسعه پایدار و عمران شهری، اصفهان) بازیابی شده از:
  11. https://civilica.com/doc/701636
  12. جوادی آملی، عبدالله. (1379). ولایت فقیه. قم: مرکز نشر إسراء.
  13. حبیبی، سید محسن؛ سید برنجی، سیده کهربا. (1395). رابطۀ بین خاطره‌انگیزی و مشارکت اجتماعی در بازآفرینی هویت شهری، نمونۀ موردی: میدان شهرداری رشت. نشریۀ معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، (17)، 342-327.
  14. حسینی حائری، سید کاظم. (1426ق). مباحث الأصول (تقریرات درس شهید صدر). قم: دارالبشیر.
  15. حسینی شیرازی، سید محمد. (1428ق). من فقه الزهراء علیها السلام. قم: رشید.
  16. حسینی گرگانی، سید میرتقی. (1393). نبراس الأذهان فی أصول الفقه المقارن. قم: مرکزالمصطفی العالمی للترجمه والنشر.
  17. حسینی‌ سیستانی، سید محمدرضا. (1414ق). لا ضرر و لا ضرار (تقریرات درس آیت الله سیستانی). قم: دفتر آیت‌الله سیستانی.
  18. خراسانی، محمدکاظم. (1409ق). کفایة الأصول. قم: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.
  19. دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامۀ دهخدا. تهران: موسسهٔ لغت‌نامهٔ دهخدا. بازیابی‌شده از:
  20.  https://dehkhoda.ut.ac.ir/fa.
  21. رمضانی، علی. (1390). معنای «حق» در نگاه اندیشمندان اسلامی. فصلنامۀ مطالعات حقوقی، 1 (2)، 111-89.
  22. زینلی قطب‌آبادی، امینه. (1394). شناسایی نقش مولفه‌های طبیعی در ایجاد هویت شهری (نمونۀ موردی: شهر بابک). دوفصلنامۀ پژوهش‌های منظر شهر، 2 (4)، 18-7.
  23. سبحانی تبریزی، جعفر. (1423ق). تهذیب الأصول (تقریرات درس اصول سید روح‌الله موسوی خمینی). 3. تهران: موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (;).
  24. سکوتی، رضا؛ شمالی، نگار. (1390). جایگاه عدم النفع در نظام حقوقی ایران. نشریۀ فقه و حقوق اسلامی، 1 (2-1)، 79-98.
  25. سلیمانیه، مهدی؛ طباطبایی یزدی، لیلا. (1400). پرنده و آتش شناخت اجتماعی"انتشارات امام" (مشهد). اصفهان: آرما.
  26. سیدی فرخد، سید مهدی. (1392). نگاهی به جغرافیای تاریخی شهر مشهد. مشهد: انتشارات مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد.
  27. شیخ الشریعه اصفهانی، فتح‌الله‌بن محمدجواد. (1410ق). قاعدة لا ضرر. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
  28. عزیزی، حسین؛ فلاح‌زاده، علی‌محمد. (1400). مصلحت اجتماعی در فقه امامیه؛ از مفهوم تا ضابطه. فصلنامۀ دانش حقوق عمومی، 10 (32)، 104-85
  29. عمید، حسن. (1389). فرهنگ فارسی عمید. تدوین توسط فرهاد قربان زاده. تهران: اشجع.
  30. غراب، ناصرالدین. (1390). هویت شهری. تهران: راه دان، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
  31. فتاحی، سیدمحسن. (1394). میراث فرهنگی بررسی فقهی حقوقی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  32. قمی، ابولقاسم. (1430ق). القوانین المحکمة فی الأصول. قم: إحیاء الکتب الإسلامیة.
  33. کلانتری، عبدالحسین؛ برزو، سپیده. (1394). خاطرۀ جمعی در شهر تهران (تحلیل فضای گورستان: هتراتوپیا و مکان‌خاطره). نخستین همایش ملی جامعه، معماری و شهر، بازیابی شده از:
  34. https://civilica.com/doc/590498
  35. مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. تدوین توسط سید ابراهیم میانجی و محمدباقر بهبودی. بیروت: دار إحیاء التراث.
  36. محقق داماد، سید مصطفی. (1391ش). قواعد فقه: بخش مدنی (مالکیت/مسئولیت). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
  37. معین، محمد. (1381). فرهنگ معین. تهران: اَدِنا.
  38. مکارم شیرازی، ناصر. (1370). القواعد الفقهیة. قم: انتشارات مدرسة الإمام علی‌بن أبی‌طالبA.
  39. موسوی خمینی، سید روح‌الله. (1415ق). بدائع الدّرر فی قاعدة نفی الضرر. بی‌جا: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره).
  40. وحدت، سلمان؛ کریمی مشاور، مهراد؛ بخشی بالکانلو، عادل. 1396. تحلیل فضایی مکانی عوامل مؤثر در ایجاد معنای مکان از دیدگاه کاربران و شهرسازان نمونه موردی: شهر ارومیه. فصلنامۀ آمایش جغرافیایی فضا،7 (26)، 143-129.
  41. هاشمی شاهرودی، سید علی. (1419ق). دراسات فی علم الأصول (تقریرات درس آیت‌الله خوئی). قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامی.
  42. هاشمی شاهرودی، سید محمود. (1433ق). بحوث فی علم الأصول (تقریرات درس شهید صدر). قم: مؤسسۀ فقه و معارف اهل بیت ع
دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 26
مقالات علمی پژوهشی
با مشارکت اولین همایش ملی الهیات شهر
خرداد 1401
صفحه 125-151
  • تاریخ دریافت: 01 بهمن 1400
  • تاریخ بازنگری: 01 اسفند 1401
  • تاریخ پذیرش: 05 اسفند 1401