نقش سؤال راوی در ابهام‌زدایی و ابهام‌افزایی احادیث فقهی

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد و مدرس خارج حوزه علمیه مشهد (نویسنده مسئول) رایانامه: delbari@razavi.ac.ir

2 دانش پژوه سطح چهار حوزه خراسان و مدرس سطوح عالی حوزه مشهد

چکیده

از عوامل مهم و تأثیرگذار در فهم درست احادیث فقهی به‌خصوص نوع إفتایی آن، سؤال راوی است. بدون شک، صدور روایات معصومانb براساس عرف اهل محاوره بوده‌است، ازاین‌رو گاهی حدیث بدون ملاحظۀ پرسش راوی به‌کلی نا‌مفهوم است یا در فهم آن تردید وجود دارد. مطالعۀ سؤال‌های راویان در رفع این‌گونه ابهامات کمک شایانی می‌کند. در مواردی پرسش راوی خود مانعی بر سر راه استنباط بوده‌است. از دیرباز فقیهان شیعه راهکارهایی جهت رفع برخی ابهامات ناشی از سؤال راوی ارائه داده‌اند.
این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی می‌کوشد تا براساسِ واکنشی که فقها در مواجهه با پرسش راوی داشته‌اند، نقش برجستۀ سؤال راوی در ابهام‌زدایی و احیاناً ابهام‌افزایی را به‌دقت مورد مطالعه قرار دهد.
ملاحظۀ مثال‌های مذکور در سؤال راوی، توجه به نوع پرسش‌های یک باب و دقت در برخی کلید‌واژه‌ها که در ضمن سؤال راوی آمده‌است، از مهم‌ترین روش‌های به‌کار‌گیری پرسش راوی در رفع ابهام بوده‌است و تکرار سؤال و تعدد سؤال و ذکر سبب به همراه سؤال از موارد ابهام‌افزایی سؤال راوی به‌شمار می‌آید.
مقارنه بین احادیث هم‌مضمون، ملاحظۀ دسته‌بندی اصحاب حدیث و التفات به شخصیت و موقعیت راوی از مهم‌ترین راهکارهایی است که به‌کمک آن می‌توان ابهامات نشأت‌گرفته از سؤال راوی را رفع کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The role of the narrator in questioning the ambiguity and ambiguity of jurisprudential hadiths

نویسندگان [English]

  • Sayyed Ali Delbari 1
  • Muhammad Zendehdel 2
1 Assistant professor, Islamic jurisprudence and fundamentals of Islamic law, Faculty of Islamic Sciences and Researches, Imam Khomeini International University (IKIU), Qazvin. Iran; (Corresponding Author); delbari@razavi.ac.ir
2 Student of the fourth level of Khorasan seminary and teacher of higher courses in Mashhad seminary
چکیده [English]

One of the important and influential factors in understanding the jurisprudential hadiths is the question of the narrator and it is considered as the strongest analogy in removing the ambiguity of the jurisprudential hadiths. The issuance of narrations by the infallibles is based on the custom of the colloquialists and without considering the question of the narrator, it is either completely incomprehensible or there is doubt in understanding it. Studying the narrators' question helps to dispel such ambiguities. In some cases, the narrator's question has been an obstacle to inference. Shiite jurists have long offered solutions to some ambiguities arising from the narrator's question.
This article uses a descriptive-analytical method to carefully study the prominent role of the narrator's question in disambiguation and possibly ambiguity based on the reaction of jurists in the face of the narrator's question.
The question of the narrator is the best analogy in removing the ambiguity of the jurisprudential hadiths, so that if the narrations are considered without asking the narrator, most of the hadiths will be excluded from the circle of jurisprudence and jurisprudence. The narrator's question plays an important role in interpreting the sentences, explaining the contents, identifying the gender and type of sentence, and recognizing the restrictions in the religious hadiths. In some cases, the complexity of the question, incomplete quotation or omission of the question has caused the transmission of ambiguity to the words of the innocent. Comparison between similar hadiths, considering the classification of hadith companions and paying attention to the personality and position of the narrator is one of the most important solutions that can be used to resolve the ambiguities arising from the narrator's question.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Question of the narrator
  • jurisprudential hadiths
  • disambiguation of hadith
  • ambiguity of hadith

عنوان مقاله [العربیة]

دور سؤال الراوی فی إیضاح الأحادیث الفقهیة وفی زیادة غموضها

چکیده [العربیة]

یعدّ سؤال الراوی من العوامل المهمة والمؤثرة فی الفهم الصحیح للأحادیث الفقهیة ولا سیما الفتوائیة منها، ولا شکّ فی أنّ صدور روایات المعصومین کان وفق عرف المخاطبین، وعلیه فإنّ بعض الأحادیث تکون غیر مفهومة على الإطلاق أو یدخل التردید والشک فی فهمها إذا لم نلاحظ إلى جانبها سؤال الراوی، وتقدم دراسة أسئلة الرواة مساعدة مهمة للغایة فی رفع مثل هکذا غموض، وفی بعض الحالات یکون سؤال الراوی نفسه عقبة فی طریق الاستنباط، وقد قدم فقهاء الشیعة ومنذ أمد بعید طرقا وحلولا لرفع أوجه الغموض الناشئة عن سؤال الراوی.
یحاول هذا البحث المعد وفق المنهج الوصفی التحلیلی تقدیم دراسة دقیقة لدور سؤال الراوی فی إزالة الغموض واللبس عن الأحادیث الفقهیة وإیضاحها، ولدوره کذلک فی زیادة غموص هذه الأحادیث فی بعض الأحیان، وذلک بناء على تعامل الفقهاء مع أسئلة الرواة.
ومن أهم أسالیب الاستناد إلى سؤال الراوی فی إزالة غموض الأحادیث هی: ملاحظة الأمثلة المذکورة فی سؤال الراوی، والتدقیق فی نوع الأسئلة فی کل باب، وملاحظة بعض الکلمات المفتاحیة الواردة فی سؤال الراوی، ومن حالات زیادة غموض الأحادیث بسبب سؤال الراوی: تکرار السؤال، وتعدد السؤال، وذکر السبب مع السؤال.
ومن أهم الطرق التی تساعد فی رفع الإبهام الناشئ عن سؤال الراوی هی: المقارنة بین الأحادیث ذات المضمون الواحد، وملاحظة تصنیف وترتیب أصحاب الحدیث، والاهتمام بمکانة وشخصیة الراوی.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • سؤال الراوی
  • الأحادیث الفقهیة
  • إزالة غموض الحدیث
  • زیادة غموض الحدیث
  • الأحادیث الفتوائیة

در حال آماده سازی ...

  1. ابن‌براج، عبد‌العزیز. (1406ق). المهذب. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  2. اراکی، محمدعلی. (1413ق). کتاب الطهارة. قم: مؤسسۀ در راه حق.
  3. اردبیلی، احمد. (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  4. استر آبادی، محمدباقر. (1397ق). حاشیة علی مختلف الشیعة. تهران: سید جمال‌الدین میرداماد.
  5. اشتهاردی، علی. (1417ق). مدرک‌العروة. تهران: دار الاسوة للطباعة و النشر.
  6. ‌اصفهانى، محمدحسین. (1404ق). الفصول ‌الغرویة. قم: دار احیاء العلوم الاسلامیة.
  7. اعرافی، مجتبی. (1427ق). الفجر فی اللیالی المقمرة. مجلة فقه أهل‌البیت، 11 (42)، 109-130.
  8. انصاری، مرتضی. (1415ق). کتاب ‌الصلاة. قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  9. انصاری، مرتضی. (1415ق). کتاب ‌الطهارة. قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  10. انصاری، مرتضی. (1415ق). کتاب ‌المکاسب. قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  11. آخوند‌خراسانی، محمد‌کاظم. (1428ق). کفایة الاصول. چاپ‌دوم، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  12. بحرانی، محمدسند. (1413ق). سند‌العروه الوثقی (صلاه‌المسافر). قم: انتشارات ‌صحفی.
  13. بحرانی، محمدسند. (1415ق). سند العروة الوثقی (کتاب الطهارة). قم: انتشارات صحفی.
  14. بروجردى، حسین. (1380ق). زبدة ‌المقال. قم: چاپخانۀ ‌علمیه.
  15. بیارجمندی، یوسف. (بی‌تا). مدارک العروة. نجف: مطبعة النعمان.
  16. تبریزى، موسی، أوثق الوسائل. (1369ق). قم: بی‌نا.
  17. تبریزی، میرزا جواد. (1427ق). دروس فی علم الاصول. چاپ دوم. قم: دار الصدیقة الشهیدة..
  18. حر عاملی، محمد‌بن حسن. (1409ق). وسائل‌ الشیعه. قم: مؤسسة آلالبیتb لإحیاء التراث.
  19. حسینی حائری، کاظم. (1408ق). مباحث ‌الاصول. قم: مطبعه مرکز ‌النشر.
  20. ‌حکیم، محمدسعید. (1425ق). مصباح‌ المنهاج. قم: دار‌الهلال.
  21. حلی، حسن‌بن یوسف. (1413ق). مختلف‌ الشیعه، چاپ دوم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  22. حلی، نجم‌الدین. (1407ق). المعتبر فی شرح المختصر. قم: مؤسسه سید الشهداءb.
  23. حمیری، عبدالله‌بن جعفر. (1413ق). قرب الاسناد. قم: مؤسسة آلالبیتb لإحیاء التراث.
  24. خمینی، روح‌الله. (1422ق). کتاب الطهارة. تهران: موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  25. خمینی، روح‌الله. (1410ق). الرسائل. قم: مؤسسۀ ‌اسماعیلیان.
  26. خوئی، ابوالقاسم. (1418ق). التنقیح. قم: تحت اشراف آقای لطفی.
  27. دارابی، محمدبن محمد. (1418ق). مقامات‌ السالکین. قم: نشر ‌مرصاد.
  28. رشتی، حبیب‌الله. (1407ق). فقه الامامیه. (قسم الخیارات). قم: کتابفروشی داوری.
  29. روحانی، صادق. (1412ق). فقه ‌الصادق. قم: دار الکتاب.
  30. سبحانی، جعفر. (1390). درس خارج فقه (شرایط قصاص)، وبگاه فقاهت. بازیابی‌شده در 1 آبان 1400، از

https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/sobhani/feqh/90/900710/

  1. سبحانى، جعفر. (1420ق). الخمس فی ‌الشریعة ‌الإسلامیة. قم: مؤسسة امام صادق8.
  2. سبحانی، جعفر. (1388). الوسیط فی اصول الفقه. چاپ چهارم. قم: مؤسسة امام صادق8.
  3. سبزواری، محمد باقر. (1247ق). ذخیرة المعاد. قم: مؤسسة آلالبیتb لإحیاء التراث.    
  4. سیستانی، علی. (1396ق). اختلاف الحدیث. بی‌جا: بی‌نا.
  5. سیستانی، علی. (1414ق). قاعدۀ لا ضرر. قم: دفتر مرجع.
  6. شیرازى، میرزا محمدتقى. (1412ق). حاشیة ‌المکاسب. قم: منشورات الشریف‌ الرضی.
  7. صدر، رضا. (1415ق). الاجتهاد و التقلید. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
  8. صدر، محمد باقر. (1408ق). بحوث فی شرح عروة‌الوثقی، چاپ دوم، قم: مجمع الشهید الصدر.
  9. صدر، محمدباقر. (1417ق). بحوث فی علم ‌الأصول. چاپ سوم، قم: مؤسسه دائرة ‌المعارف الفقه‌ الاسلامی.
  10. صدوق، محمد‌بن علی. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة..
  11. طباطبایی، علی. (1418ق). ریاض‌المسائل. قم: مؤسسة آلالبیتb لإحیاء التراث.
  12. طبسی، نجم الدین. (بی‌تا). النفی و التغریب فی مصادر التشریع الاسلامی. قم: بی‌نا.
  13. طوسی، محمدبن حسن. (1387ق). المبسوط. چاپ سوم. تهران: المکتبه ‌المرتضویه.
  14. طوسی، محمد‌بن حسن. (1391ق). الاستبصار. تهران: دار ‌الکتب ‌الاسلامیة.
  15. طوسی، محمد‌بن حسن. (1400ق). النهایة. چاپ‌دوم. بیروت، دار الکتاب ‌العربی.
  16. طوسی، محمد‌بن حسن. (1411ق). الغیبة. قم: دار المعارف ‌الاسلامیة.
  17. طوسی، محمد‌بن حسن. (1413ق). التهذیب. چاپ‌ چهارم. تهران: دار‌ الکتب ‌الاسلامیه.
  18. عاملی، زین‌الدین. (1421ق). رسائل الشهید الثانی. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
  19. عراقی، ضیاءالدین. (1414ق). شرح تبصرة المتعلمین. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  20. عراقى، ضیاءالدین. (1417ق). نهایة الأفکار، چاپ سوم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  21. عریضی، علی‌بن جعفر. (1409ق). مسائل علی‌بن جعفر. قم. مؤسسة آلالبیتb لإحیاء التراث.
  22. فاضل هندی، محمد‌بن حسن. (1416ق). کشف اللثام. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  23. فیاض، محمد اسحاق. (بی‌تا). تعالیق ‌مبسوطة على العروة. قم: انتشارات محلاتی.
  24. قزوینی، علی. (1424ق). ینابیع الاحکام. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  25. قمى، ابوالقاسم. (1333ق). قوانین الأصول، چاپ دوم، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیه.
  26. کلینی، محمد‌بن یعقوب. (1413ق). الکافی. چاپ چهارم، تهران: دار الکتب‌ الاسلامیة.
  27. کاشانى، رضا. (1411ق). براهین الحج للفقهاء و الحجج. چاپ ‌سوم. کاشان، مدرسۀ آیت‌الله مدنی‌کاشانی.
  28. لنکرانى، محمد. (1423ق). تفصیل الشریعة. قم: مؤلف.
  29. مجاهد، محمد. (1296ق). مفاتیح الاصول. قم: مؤسسة آلالبیتb لإحیاء التراث.
  30. مجلسی، محمد باقر. (1403ق). بحار الانوار، چاپ ‌دوم. بیروت: دار احیاء ‌التراث‌ العربی.
  31. محقق ‌داماد، سید محمد. (1418ق). کتاب الخمس. قم: دار الاسراء للنشر.
  32. محمدی قائینی، محمد. (1397). درس‌خارج اصول، تقدیم استصحاب بر قرعه. وبگاه فقاهت. بازیابی‌شده در 1 آبان 1400، از

https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/ghaeeni/osool/97/971009/

  1. مظفر، محمد‌رضا. (1331ش). اصول الفقه، چاپ پنجم. قم: دار التفسیر.
  2. مفید، محمد‌بن نعمان. (1413ق). المقنعة. قم: کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ ‌مفید.
  3. موسوى قزوینى، ابراهیم. (1371ق). ضوابط الأصول. قم: مؤلف.
  4. نجفى، محمد‌حسن. (1404ق). جواهر الکلام. چاپ‌ هفتم. بیروت: دار احیاء ‌التراث‌ العربی.
  5. نراقى، احمد، عوائد الأیام. (1417ق). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
  6. نوری، شیخ ‌حسین. (1408ق). مستدرک الوسائل. قم: مؤسسة آلالبیتb لإحیاء التراث.
  7. همدانی، رضا. (1416ق). مصباح الفقیه. قم: المکتبة الجعفریة لإحیاء التراث.
  8. یزدی، مرتضی حائری. (1418ق). کتاب الخمس. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  9. یزدى، مرتضى حائری. (1426ق). شرح العروة الوثقى. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.