قصد انشاء مجنون ادواری در زمان مشکوک (مطالعۀ تطبیقی در فقه امامیه و فقه اهل‌سنت)

نوع مقاله : پژوهشی (داوری سریع)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه شیخ مفید قم؛ قم- ایران؛ (نویسنده مسئول)

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه شیخ مفید قم

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه شیخ مفید قم؛ moosavian@mofidu.ac.ir

چکیده

بی‌گمان همۀ فقهای مذاهب اسلامی اعمال حقوقی و تصرفات مجنون ادواری را در حالت جنون بی‌اثر و در حالت افاقه صحیح می‌دانند، اما گاهی از مجنون ادواری عمل حقوقی سر‌می‌زند و مشخص نیست آن عمل در زمان افاقه سر‌زده‌است یا در زمان جنون بوده‌است. فقیهان مذاهب مختلف و همچنین حقوق‌دانان در تعیین حکم این فرع فقهی دچار اختلاف شده‌اند. با توجه به این‌که در ادلۀ لفظی اشارۀ صریحی به این فرع فقهی نشده‌است، برخی از اصولیان که تمسک به عام در شبهۀ مصداقیه را جایز می‌دانند، به عموم و اطلاق «أوفوا بالعقود» یا «أحل الله البیع» تمسک کرده‌اند و عقد را نافذ دانسته‌اند. اما از آن‌جا که مطابق نظر مشهورِ اصولیان تمسک به عام در شبهات مصداقیه جایز نیست، برخی با تمسک به «اصل استصحاب» و «اصل برائت» معامله را باطل دانسته‌اند و گروهی با استناد به «اصل صحت» به صحت این معامله حکم کرده‌اند. نویسندگان در این نوشتار پس از نقل اقوال و نقد ادلۀ هریک از اقوال، با توجه به اتقان ادلۀ فقهایی که این معامله را صحیح دانسته‌اند، به صحت چنین معامله‌ای باورمند هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Effect of Insanity on Inshāʼ Intention of the Periodically Insane at Suspicious Times (A Comparative Study on Shīʿī and Sunnī Jurisprudence)

نویسندگان [English]

  • Asad Mahdieoun Harab 1
  • Seyyed Mahdi Narimani Zaman Abadi 2
  • Abolfazl Mousavian 3
1 Assistant professor Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Faculty of Theology, Sheikh Mofid University of Qom; (Corresponding Author); asad_mahdi313@yahoo.com
2 Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Faculty of Theology, University of Sheikh Mofid Qom
3 Islamic jurisprudence and Islamic law principles
چکیده [English]

Undoubtedly, all jurists of the Islamic sects consider legal actions and property ownership of periodic insane to be ineffective in the state of insanity and correct in the state of mental health. Sometimes he engaged in a legal action and is not clear whether he did it when he was healthy or when he was insane. The jurists of different sects, as well as the legal experts, disagree in determining the ruling of this jurisprudential branch. Given that there is no explicit reference to this jurisprudential branch, some Uṣūlīs who consider it permissible to rely on the ʻāmm in shubhat al-miṣdāqīyyah, have adhered to ʻumūm and iṭlāq (generality and absoluteness)of the two verses, namely (ʻufū bi al-ʻuqūd) and (aḥalla allāh al-bayʾ) and considered the contract valid. Since, according to well-known Uṣūlīs, reliance on the ʻāmm(general) reason is not permissible in the shubahāt al-miṣdāqīyyah, some of them have invalidated the transaction by relying on the maxims of istiṣḥāb (presumption of continuity) and birāʾat (exemption), and some others validated the transaction by relying on the maximof ṣiḥat (soundness). After expressing the opinions and criticizing the evidence of each of them, the writers of this article, considering the certainty of the evidence of the jurists that have validated this transaction, believe in the validity of such a transaction.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Legal Action
  • Periodic Insane
  • Suspicious Time
  • Reliance on the ʻāmm in the Shubahāt al-Miṣdāqīyyah
  • ṢiḥatPrinciple

عنوان مقاله [العربیة]

تأثیر الجنون على قصد إنشاء المجنون الأدواری فی الوقت المشکوک(بحث مقارن بین فقه الإمامیة وفقه أهل السنة)

چکیده [العربیة]

لا خلاف بین فقهاء المذاهب الإسلامیة فی عدم ترتیب الأثر على الإجراءات الحقوقیة وعلى تصرفات المجنون الأدواری فی حالة الجنون وفی صحتها حین الإفاقة، ولکن قد یحدث أحیانا أن یصدر عمل حقوقی عن المجنون الأدواری دون التیقن هل أنّ هذا العمل کان فی زمن الجنون أم فی زمن الإفاقة، وقد وقع الاختلاف بین فقهاء مختلف المذاهب وبین الحقوقیین أیضا حول حکم هذا الفرع الفقهی.

بالنظر إلى خلو الأدلة اللفظیة عن إشارة صریحة إلى هذا الفرع الفقهی فإنّ الأصولیین القائلین بجواز التمسک بالعام فی الشبهة المصداقیة اختاروا الأخذ بعموم وإطلاق "أوفوا بالعقود" أو "أحلّ الله البیع"، وقالوا بنفاذ العقد، ولکن بناء على أنّ رأی مشهور الأصولیین هو عدم جواز التمسک بالعام فی الشبهات المصداقیة فقد ذهب البعض للقول ببطلان المعاملة متمسکین "بأصل الاستصحاب" و"أصل البراءة"، وبعض آخر اختار القول بصحة ذلک النوع من المعاملات مستندین إلى أصل "الصحة".

بعد نقلنا الأقوال فی المسألة، ونقد کلّ واحد منها، اخترنا القول بصحة مثل هذه المعاملات بناء على اتقان أدلة الفقهاء الذین قالوا بصحتها.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الإجراءات القانونیة
  • المجنون الأدواری
  • الوقت المشکوک
  • التمسک بالعام فی الشبهة المصداقیة
  • أصالة الصحة

PDF را ملاحظه فرمایید.

  1. آخوند خراسانی، شیخ محمد. (1409ق). کفایة الاصول. قم: مؤسسه آل البیت: لإحیاء التراث.
  2. ابن‌عابدین، محمد. (1412ق). الدار المختار و حاشیه ابن‌عابدین. چاپ دوم. بیروت: دارالفکر.
  3. ابن‌فرحون. (1406ق). تبصرة الاحکام فی أصول الأقضیة و مناهج الاحکام. بیروت: نشر مکتبة الکلیات الزهریة.
  4. ابن‌قدامة المقدسی، ابومحمد. (1414ق). کافی فی فقه الامام احمد. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  5. ابن‌قدامة المقدسی، ابومحمد. (1968م). المغنی. قاهره: نشر مکتبة القاهرة.
  6. ابن‌مفلح، برهان‌الدین. (1418ق). المبدع فی شرح المقنع. چاپ دوم. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  7. ابن‌منظور، محمد (1414ق). لسان العرب. چاپ سوم. بیروت: دار صادر.
  8. ابن‌نجیم، زین‌الدین‌بن ابراهیم. (بی‌تا). البحر الرائق شرح کنز الدقائق. چاپ دوم. قم: نشر دار الکتاب الاسلامی.
  9. اصفهانی، محمدحسین. (1374). نهایة الدرایه فی شرح الکفایة. قم: مؤسسۀ سیدالشهداء8.
  10. امام خمینى، روح‌الله. (1415). مناهج الوصول الی علم الاصول. قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى(;).
  11. امامى، سید حسن (1383). حقوق مدنى. تهران: اسلامیه.
  12. انصارى، مرتضى. (1419ق). فرائد الاُصول. قم: مجمع ‌الفکر الاسلامی.
  13. آخوند خراسانی، شیخ محمد. (1409ق). کفایة الاصول. قم: مؤسسه آل البیتb لإحیاء التراث.
  14. البجیرمی، سلیمان‌بن محمد. (1950م). حاشیة البجیرمی علی شرح المنهج. قاهره: مطبعة الجلی.
  15. البهوتی، منصور. (1414ق). شرح منتهی الارادات. قاهره: عالم الکتب.
  16. تسترى، اسدالله کاظمى. (بی‌تا). مقابس الأنوار و نفائس الأسرار. قم: مؤسسه آل البیتb لإحیاء التراث.
  17. جزیری، عبدالرحمن. (1424ق). الفقه علی المذاهب الاربعة. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  18. حائری شاهباغ، سید علی. (1372). شرح قانون مدنی. تهران: انتشارات گنج دانش.
  19. خدابخشی، عبدالله. (1394). جدال جنون و افاقه در قرارداد مجنون ادواری. فصلنامۀ فقه اهل‌بیت، حوزۀ علمیه، 21 (84)، 75-43.
  20. خویی، سید ابوالقاسم. (1422ق). مصباح الاصول. قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخویی.
  21. رافعی، عبدالکریم. (بی‌تا). فتح العزیز للرافعی، تهران: نشر دار الفکر.
  22. شهید اول، محمدبن مکى. (1414ق). غایة المراد. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
  23. شهید ثانى، زین‌الدین. (1414ق). حاشیة الإرشاد. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
  24. شیرازی، ابواسحاق. (بی‌تا). المهذب فی الفقه الامام الشافعی. بیروت: نشر دار الکتب العلمیة.
  25. صدر، محمدباقر. (1417ق). بحوث فی علم الأصول. چاپ سوم. قم: مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامی‏.
  26. صدر، محمدباقر. (1418ق). دروس فی علم الأصول. چاپ پنجم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  27. صفائی، سید حسین، قاسم‌زاده، مرتضی. (1388). حقوق مدنی اشخاص و محجورین. تهران: انتشارات سمت.
  28. طباطبائی حکیم، سید محسن. (1404ق).مستمسک العروة الوثقی. قم: انتشارات کتابخانۀ آیة الله مرعشى نجفى(;).
  29. طباطبائی یزدی. سید محمدکاظم. (1419ق). العروة الوثقی فیما تعم به البلوی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  30. طوسی، محمدبن حسن. (1387ق). المبسوط فی فقه الامامیه. تهران: منشورات المکتبة المرتضویة للاحیاء الآثار الجعفریة.
  31. طوسى، محمدبن حسن. (1407ق). الخلاف. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  32. عاملى، سید جواد. (1419ق). مفتاح الکرامة. قم: منشورات المکتبة المرتضویة للاحیاء الآثار الجعفریة.
  33. عراقى، ضیاءالدین. (1417ق). نهایة الأفکار. چاپ سوم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.‏
  34. علامه حلی، حسن‌بن یوسف. (1410ق). إرشاد الأذهان. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  35. علامه حلی، حسن‌بن یوسف. (1414ق). تذکرة الفقهاء. قم: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.
  36. علامه حلى، حسن‌بن یوسف. (1413ق). قواعد الأحکام. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  37. فخر المحققین، محمدبن حسن. (1387). إیضاح الفوائد. قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
  38. القاضی أبویعلى، محمدبن الحسین. (1410ق). العدة فی أصول الفقه. چاپ دوم. ریاض: بی‌نا.
  39. قائدامینی اسدآبادی، مصطفی. (1390). بررسی تطبیقی اثر جنون، صغر و مستی بر قرارداد در حقوق ایران و انگلیس. پایان‌نامۀ منتشرنشده کارشناسی ارشد دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، مؤسسۀ آموزش عالی غیردولتی و غیرانتفاعی کار.
  40. کاتوزیان، ناصر. (1371). حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  41. کلینی، محمدبن یعقوب. (367ش). الکافی. چاپ سوم. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  42. محقق داماد، سید مصطفى؛ قنواتی، جلیل؛ وحدتی شبیری، سید حسن؛ و عبدی‌پور فرد، ابراهیم. (1391). حقوق قراردادها در فقه امامیه. تهران: انتشارات سمت.
  43. محقق کرکى، على‌بن حسین. (1414ق). جامع المقاصد. چاپ دوم. قم: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.
  44. مظفر، محمدرضا. (1430ق). أصول الفقه. چاپ پنجم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  45. مغنیه، شیخ محمدجواد. (1421ق). الفقه علی المذاهب الخمسة. بیروت: نشر دار التیار الجدید دار الجواد.
  46. مقدس اردبیلى، احمد. (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  47. المقدسی، عبدالرحمن. (بی‌تا). الشرح الکبیر علی متن المقنع. دار الکتاب العربی.
  48. موسوی خمینى، مصطفی. ‏(1418ق). تحریرات فی الأصول‏. قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
  49. موسوی خویی، سید ابوالقاسم.(1428ق). موسوعة الامام الخویی. قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخویی.
  50. میرزاى قمى، ابوالقاسم. (1413ق). جامع الشتات فی أجوبة السؤالات. تهران: مؤسسۀ کیهان.
  51. نائینی، محمدحسین. (1376). فوائد الاُصول. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
  52. نائینى، محمدحسین. (1352). أجود التقریرات. قم: مطبعة العرفان‏.
  53. نجفی، محمدحسن. (1404ق). جواهر الکلام. چاپ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  54. النووی، ابوزکریا. (1412ق). روضة الطالبین و عمدة المفتین. چاپ سوم. بیروت: المکتب الاسلامی.
  55. نهاوندی، علی‌بن فتح‌الله. (1320). تشریح الاصول. تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی شرق.