گستره قاعده لاتعاد به لحاظ حالات ادراکی با تأکید بر دیدگاه محقق حائری(ره)

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 استاددانشگاه پردیس فارابی قم دانشگاه تهران

2 دانشجوی کارشناسی حقوق، دانشگاه تهران، پردیس فارابی

چکیده

قاعده لا تعاد از مهم­ترین قواعد فقهی مبحث صلات بوده و مستند به روایات معتبر می­ باشد؛ قاعدۀ مزبور از چند جهت میان فقیهان مورد بررسی قرار گرفته­ که یکی از آن جهات، بررسی شمول این قاعده با توجه به حالات ادراکی علم و جهل و نسیان مکلف نسبت به حکم است. یکی از فقیهانی که در این مسئله به بحث و اظهار نظر پرداخته­، محقق حائری است، چنانچه در نهایت، شمول این قاعده را نسبت به سه حالت فوق الاشاره مورد انکار قرار داد، در حالیکه مشهور فقیهان شمول این قاعده را تنها نسبت به دو حالت اول نپذیرفته­ اند. برآیند اثر حاضر، پس از بررسی و نقد دلایل مطرح­ شده از سوی ایشان و دیگر فقیهان، این است که ملاک اصلی در شمول یا عدم شمول این قاعده، صدق عنوان عذر بوده و از آنجا که این امر در مورد دو حالت­ علم و جهل تقصیری نسبت به حکم منتفی می­ باشد، از این رو، دو حالت مزبور از شمول قاعده خارج است ولی حالت ­های جهل قصوری و نسیان حکم، داخل در گستره این قاعده خواهد بود. مقالۀ پیش­ رو به روش تحلیلی توصیفی و با استفاده از داده­ های کتابخانه­ ای نگارش یافت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Scope of the Principle of Lā Ta‘ād in Terms of Perceptual States with an Emphasis on Āyatollāh al-Hā’irī’s Point of View

نویسندگان [English]

  • Mohammad Rasool Ahangaran 1
  • Mohammad Hossein Ahangaran 2
1 Professor, University of Tehran, Campus Farabi, Tehran, Iran .ahangaran@ut.ac.ir
2 BA student of law; University of Tehran, Campus Farabi, Tehran, Iran
چکیده [English]

The principle of Lā Ta‘ād is one of the most important jurisprudential principles in the subject of ṣalāh (prayer) and it is supported by authentic narrations. The mentioned principle has been examined from several aspects among the jurists, one of which is the examination of the scope of this principle according to the perceptual states of knowledge, ignorance, and oblivion of mukallaf (the one charged with a duty) towards the ruling. One of the jurists who discussed and commented on this issue was Muḥaqqiq al-Hā’irī. He finally denied the inclusion of this principle in the three cases mentioned above, while the renowned majority of the jurists have not accepted the inclusion of this principle only for the first two states. The result of the present study, after examining and criticizing the reasons presented by him and other jurists, is that the main criterion for the inclusion or exclusion of this principle is holding the title of the excuse. Since this issue is excluded in the case of the two states of knowledge and ignorance of fault toward the ḥukm (ruling), therefore the two mentioned states are out of the scope of the principle. However, due to the cases of ignorance of fault and obliviousness, the ḥukm will be within the scope of this principle. The present study was written using the descriptive-analytical method and library information.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Lā Ta’ād
  • Trouble
  • ‘Ilm (Knowledge)
  • Jahl (Ignorance)
  • Nisyān (Obliviousness)
  • Components and Conditions of Ṣalāh (Prayer)

عنوان مقاله [العربیة]

شمول قاعدة لا تعاد من حیث الصور الإدراکیة مع الترکیز على رأی المحقق الحائری(ره)

چکیده [العربیة]

تعدّ قاعدة لا تعاد من أهم القواعد الفقهیة فی موضوع الصلاة، وهی قاعدة تستند إلى روایات معتبرة، وقد خضعت هذه القاعدة لتمحیص الفقهاء ودراستهم من عدة جوانب، ومنها دراسة شمول هذه القاعدة بالنظر إلى حالات المکلف الإدراکیة بالنسبة للحکم؛ وهی العلم والجهل والنسیان.

کان المحقق الحائری أحد الفقهاء الذین درسوا قاعدة لا تعاد من هذه الناحیة، حیث ذهب لإنکار شمول القاعدة للصور الثلاث المذکورة؛ فی حین أنّ مشهور الفقهاء ذهبوا بعدم شمول القاعدة للصورتین الأولى والثانیة فقط.

بعد دراسة ونقد رأی المحقق الحائری وآراء سائر الفقهاء وصلت الدراسة الحالیة لنتیجة مفادها أنّ المعیار الأساس فی شمول وعدم شمول هذه القاعدة هو صدق عنوان العذر، وباعتبار أنّ هذا الأمر غیر محقق فی صورتی العلم والجهل التقصیری بالحکم بالتالی تخرج هاتان الصورتان عن شمول القاعدة بینما تدخل فیها صورتا الجهل القصوری بالحکم ونسیانه، أُعد البحث الحالی وفق المنهج الوصفی التحلیلی استنادا إلى البیانات المکتبیة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • لا تعاد
  • الإخلال
  • العلم
  • الجهل
  • النسیان
  • الإجزاء
  • شروط الصلاة

به فایل PDF مراجعه نمایید

  1. * قرآن کریم

    1. ابن منظور،محمد. (1414ق)لسان العرب،چاپ سوم، بیروت: دارالفکر.
    2. اراکی،محمد علی. (1421ق)، کتاب الصلاه، قم: دفتر آیت الله اراکی.
    3. اسماعیل پور قمشه­ای،محمدعلی. (1395ق)مجمع الافکار و مطرح الانظار (تقریرات درس آیت الله میرزا هاشم آملی) قم: مطبعة العلمیه.
    4. ایروانی، محمد باقر. (1426ق)، دروس تمهیدیه فی القواعد الفقهیه، چاپ سوم، قم: دارالفقه.
    5. بروجردی، مرتضی. (1364)، مستند العروه الوثقی (تقریرات درس آیت الله خویی)، قم: مطبعه العلمیه
    6. جوهری،اسماعیل. (1410ق) الصحاح، بیروت: دارالعلم للملایین
    7. حائری، عبدالکریم. (1362)،کتاب الصلاه، قم:مرکز انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم.
    8. حائری، مرتضی. (1420ق) خلل الصلاة و احکامه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
    9. حلی(فخرالمحققین)، محمد. (1387ق)، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم: موسسه اسماعیلیان
    10. خراسانی، محمد کاظم. (1409ق)، کفایة الاصول، قم : آل البیت: لاحیاء التراث.
    11. خمینی (امام خمینی)، روح الله. (بی­تا)، الخلل فی الصلاه، قم: مهر
    12. روحانی،سید صادق. (1412ق)، فقه الصادق7، قم: دارالکتب.
    13. زبیدی، سید محمد مرتضی. (1414ق)، تاج العروس فی جواهر القاموس، بیروت: دارالفکر.
    14. سبزواری، سید عبدالاعلی. (1413ق)، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، چاپ چهارم، قم: مؤسسه المنار.
    15. صدوق، محمد ابن علی.(1362)، الخصال، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
    16. صدوق، محمد ابن علی. (1381ق)، من لا یحضره الفقیه، قم: مطبعه العلمیه
    17. صدوق، محمد ابن علی. (1410ق)، الهدایة بالخیر – جلد سوم کتاب سلسله الینابیع الفقهیه، بیروت: دارالتراث
    18. طوسی، ابوجعفر محمد. (1363)،تهذیب الاحکام، قم: مکتبه الفراهانی
    19. قزوینی، سید علی. (1427ق)، الاجتهاد والتقلید (جلد 7 تعلیقه علی معالم الاصول)، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
    20. کاظمی، محمد علی. (1411ق)،کتاب الصلاة(تقریرات درس میرزای نائینی)، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
    21. کلینی، محمد. (1407ق)، الکافی،چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    22. معرفت، محمد هادی. (1391ق)، نظره مستوعبه فی حدیث لا تعاد، نجف: بی­نا.
    23. مکارم شیرازی،ناصر. (1411ق)، القواعد الفقهیه، چاپ سوم، قم: مدرسه امام امیر المومنین (ع).
    24. موحدی(فاضل) لنکرانی، محمد. (1376ق)، نهایة التقریر، قم: دارالحکمه.
    25. موسوی بجنوردی،سید حسن. (1419ق)، القواعد الفقهیه، قم: نشر الهادی.
    26. نجفی، محمد حسن. (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    27. هاشمی (شاهرودی)، سیدمحمود. (1433ق)، قراءات فقهیه معاصره، قم: مرکز اهل البیت (:) للفقه و المعارف الاسلامیه.
    28. همدانی، رضا. (بی­تا)، مصباح الفقیه (کتاب الصلاة)، قم: مکتبة الداوری.
دوره 8، شماره 3 - شماره پیاپی 28
مقالات علمی پژوهشی
شماره ویژه کنگره یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم و نکوداشت آیت الله عبدالکریم حائری یزدی
آذر 1401
صفحه 159-186
  • تاریخ دریافت: 01 شهریور 1401
  • تاریخ بازنگری: 05 شهریور 1401
  • تاریخ پذیرش: 06 شهریور 1401