نوآوری های علامه شهید صدر در علم اصول به مثابه نظریه استنباط

نوع مقاله : پژوهشی (داوری سریع)

نویسندگان

1 استادیار مرکز تخصصی آخوند خراسانی و عضو هیئت علمی گروه فقه و مبانی اجتهاد اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی- مشهد-ایران

2 دانشیار دانشگاه مذاهب اسلامی قم- ایران

3 مدرّس خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد، استادیار مرکز تخصصی آخوند خراسانی ره، رییس میز تخصصی توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی (قم)

چکیده

روش‌شناسی فقهی از قبیل مسائل مربوط به فلسفۀ فقه است. این عرصه، نحوۀ شکل‌گیری مسائل فقهی را هویدا می‌سازد. شهید صدر روش فقه را در دو مرحله «نظریه» و «تطبیق» سامان داده است. مراد از نظریه، تأثیر عناصر مشترک و از تطبیق تأثیر عناصر خاص بر عملیات استنباط است. خلاقیت و ابداعات وی در زمینه عناصر مشترک، افق‌های جدید و متفاوتی را در مقابل فقه‌پژوهان می‌گشاید. از این رو ارائه تحلیلی از روش فقهی شهید صدر در مرحله نظریه ضروری می‌نماید. هدف از نگارش این اثر بازکاوی زاویه‌ای از اندیشۀ شهید صدر است که در فهم ابعاد، اضلاع و آثار مدرسۀ فقهی وی تأثیر به سزایی دارد. ایشان جهت تعیین جایگاه عناصر مشترک در استنباط فقهی به ارائه ساختار متفاوت شکلی پرداخته و در همین راستا نظام محتوائی بدیعی را مطرح ساخته است. در بعد محتوائی به عناصری مانند: حقیقت و مراتب حکم، تزاحم حفظی، نسبت تحلیلی در معنای حرفی، مواقف عقلائی، حساب احتمالات، حق الطاعه، و غیره اشاره کرده است. این نوشتار در مرحلۀ پردازش از روش توصیفی و تحلیلی و در مرحلۀ گردآوری اطلاعات، از شیوۀ کتابخانه‌ای برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

ʻAllāmah Martyr Ṣadr’s Innovations in the Science of Uṣūl as a Theory of Inference

نویسندگان [English]

  • Ali Rahmani 1
  • Ahmad Mobaleghi 2
  • Mojtaba Elahi Khorasani 3
1 Department of Jurisprudence, Akhund Khorasani Specialty Center of Islamic Propagation Office of Qom Seminary, Khorasan Razavi Branch
2 University of Islamic Denominations
3 Department of Jurisprudence, Akhund Khorasani Specialty Center of Islamic Propagation Office of Qom Seminary, Khorasan Razavi Branch
چکیده [English]

Jurisprudential methodology is one of the issues of fiqh philosophy and also a description of the process of obtaining jurisprudential knowledge. Studying the jurisprudential works of Martyr al-Ṣadr from a methodological point of view shows that he organized the method of jurisprudence in two stages; theory and comparison (taṭbīq). “Theory” means the common elements and “comparison” means the specific elements in inference processes. His creativity and innovations in the issue of common elements have opened new and different horizons in the analysis of jurisprudence issues. Providing an explanation of these innovations in the theory stage leads to the re-examination of the dimensions and sides of his methodological point of view. In order to determine the position of common elements in jurisprudential inference, Shahīd al-Ṣadr has provided an innovative structure and also provided a new content system. In terms of content, she has mentioned the truth and levels of rule (ḥukm), Tazāḥum-e Ḥifẓī, analytical relation in the literal meaning, the rational attitude (sirah al-ʻuqalāyī), ḥisāb al-iḥtimālāt, ḥaqq al-ṭāʻah, etc. How these elements influence the emergence of different jurisprudential results is considered a clear press. The descriptive-analytical method in the processing stage and the library method in the information gathering stage have been used in the present study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jurisprudential methodology
  • Shahīd al-Ṣadr’s jurisprudential method
  • ḥisāb al-iḥtimālāt
  • inquiry (istinṭāq)
  • theory
  • common elements

عنوان مقاله [العربیة]

إبداعات العلامة الشهید الصدر فی علم الأصول کنظریة فی الاستنباط

چکیده [العربیة]

تعتبر المنهجیة الفقهیة من مسائل فلسفة الفقه، وکذلک وصفا لعملیة الوصول إلى المعرفة الفقهیة. تبین الدراسة المنهجیة لمؤلفات الشهید الصدر الفقهیة أنه "ره" رتّب المنهج الفقهی على مرحلتین: "النظریة" و"التطبیق"، وتعنی النظریة؛ العناصر المشترکة، والتطبیق العناصر الخاصة فی عملیة الاستنباط؛ فقد فتحت إبداعاته وابتکاراته فی مجال العناصر المشترکة آفاقًا جدیدة ومختلفة فی تحلیل المسائل الفقهیة.

یؤدی تقدیم شرح لهذه الابداعات فی مرحلة النظریة إلى إعادة فحص أبعاد وجوانب وجهة نظره المنهجیة، فقد قدم الشهید الصدر "ره" هیکلًا مبتکرًا ونظام محتوى جدیدًا وذلک من أجل تحدید موقع العناصر المشترکة فی الاستدلال الفقهی.

فقد أشار فی بعد المحتوى والمضمون إلى حقیقة الحکم ومراتبه، والتزاحم الحفظی، والنسبة التحلیلیة فی المعنی الحرفی، والسیرة العقلائیة، وحساب الاحتمالات، وحق الطاعة وغیر ذلک... وتعتبر طریقة تأثیر هذه العناصر فی ظهور نتائج فقهیة مختلفة حصیلة منهجیة.

استخدم هذا المقال المنهج الوصفی التحلیلی فی مرحلة المعالجة، والمنهج المکتبی فی مرحلة جمع المعلومات.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • المنهجیة الفقهیة
  • المنهج الفقهی للشهید الصدر "قدس سره"
  • حساب الاحتمالات
  • الاستنطاق
  • النظریة
  • العناصر المشترکة

در دست اقدام  ... ..

  1. قرآن کریم

    1. اصفهانی، محمدحسین. (1429ق). نهایة الدرایة فی شرح الکفایة. چاپ دوم. قم: مؤسسة آل البیت ع لإحیاء التراث.
    2. بجنوردی، السید حسن. (بی‌تا). منتهی الاصول. چاپ دوم. قم: کتابفروشی بصیرتی.
    3. بدوی، عبدالرحمن. (1977م). مناهج البحث العلمی. چاپ دوم. الکویت: وکالة المطبوعات.
    4. پارسانیا، حمید. (1383). ‌‌روش‌شناسی اندیشه سیاسی. فصلنامۀ علوم سیاسی، دانشگاه باقر العلوم
    5. حسین‌زاده، محمد. (1396). روش تحقیق و ‌‌روش‌شناسی پژوهش در معرفت ­شناسی. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).  
    6. حقی، علی. (1381). «گذر از ‌‌روش‌شناسی علم به روش ستیزی علم». نشریۀ دانشکده الهیات مشهد. شمارۀ 56، 62-23.
    7. حکیم، السید محمدباقر. (1428ق). الامام الشهید الصدر. کویت: القدس للطباعة و النشر.
    8. خراسانی، محمدکاظم. (1410ق). دررالفوائد فی الحاشیة علی الفرائد. تهران: مؤسسة الطبع و النشر التابعة لوزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی.
    9. خراسانی، محمدکاظم. (1407ق). فوائد الاصول. تهران: مؤسسة الطبع و النشر التابعة لوزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی.
    10. خراسانی، محمدکاظم. (1425ق). کفایة الاصول. چاپ نهم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    11. خسرو پناه، عبدالحسین. (1385). فلسفه‌های مضاف. تهران: انتشارات فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    12. خمینی، السید روح‌الله. (1382). تهذیب الاصول، تقریر جعفر سبحانی. قم: دارالفکر.
    13. خمینی، السید روح‌الله. (1415ق). مناهج الوصول الی علم الاصول. قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    14. خمینی، السید مصطفی. (1418ق). تحریرات فی الاصول. قم: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی 
    15. خوئی، السید ابوالقاسم. (1417ق). محاضرات فی اصول الفقه. چاپ چهارم. قم: نشر الهادی.
    16. خوئی، السید ابوالقاسم. (1422ق). مصباح الاصول، تقریر محمدسرور واعظ حسینی بهسودی. قم: مکتبة الداوری.
    17. سبزواری، السید عبدالاعلی. (بی‌تا). تهذیب الاصول. چاپ دوم. قم: مؤسسة المنار.
    18. صدر، السید محمدباقر. (1434ق). بحوث اسلامیة و مواضیع اخری. چاپ چهارم. بی‌جا: دارالکتاب الاسلامیة.
    19. صدر، السید محمدباقر. (1391). بحوث فی شرح العروة الوثقی. نجف: مطبعة الآداب.
    20. صدر، السید محمدباقر. (1433ق). بحوث فی علم الاصول، تقریر السید محمود الهاشمی. قم: مؤسسة الفقه و معارف اهل‌البیت ع.
    21. صدر، السید محمدباقر. (1417ق). بحوث فی علم الاصول. تقریر عبدالساتر حسن. بیروت: الدار الاسلامیة.
    22. صدر، السید محمدباقر. (1417ق). دروس فی علم الاصول. چاپ چهارم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    23. صدر، السید محمدباقر. (1428ق). مباحث الاصول. تقریر السید محمد کاظم الحائری. قم: دار البشیر.
    24. صدر، السید محمدباقر. (1421ق). المعالم الجدیدة للاصول. قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصیصیة للشهید الصدر.
    25. صدر، السید محمدباقر. (1421ق). المعالم الجدیدة للاصول. قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصیصیة للشهید الصدر.
    26. صدر، السید محمد باقر.(1434ق). المدرسۀ القرآنیۀ، قم: دارالکتاب الاسلامی.
    27. عراقی،ضیاء الدین. (1370). بدایع الافکار فی الاصول، تقریر میرزا هاشم الآملی. نجف: المطبعة العلمیة.
    28. فضلی، عبدالهادی. (1412ق). اصول البحث. بیروت: دارالمؤرخ العربی.
    29. نائینی، محمدحسین. (1352). اجود التقریرات. تقریر السید ابوالقاسم الخوئی. قم: مطبعة العرفان.
    30. نائینی، محمدحسین. (1438ق ). فوائد الاصول. تقریر محمدعلی الکاظمی. چاپ دوم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    31. نعمانی، محمدرضا. (1421ق). شهید الأمة و شاهدها. قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصیصیة للشهید الصدر.