بررسی تحلیلی تاریخچه نظریه انقلاب نسبت

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری رشته فقه و مبانی حقوق دانشگاه فردوسی ومدرس سطوح عالی حوزه علمیه مشهد

2 استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد- مشهد- ایران

3 استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد؛ مشهد- ایران

چکیده

پیشینه‌شناسی مسائل و نظریه‌های مطرح در علوم، از اهمیت به­سزایی برخوردار است. در جستار حاضر، پیشینه نظریه انقلاب نسبت به‌عنوان یک نظریه اصولی موردبررسی قرار گرفته است. با مراجعه به منابع مکتوب فقهی و اصولی از قدمای فقهی و اصولی تا دوران ملااحمد نراقی، کسی که از وی به‌عنوان مبدع نظریه انقلاب نسبت یاد می­شود، و تحلیل برخی فتاوای فقهی و شیوه استدلال و نقد دیدگاه‌های مطرح درباره آن فرع فقهی، این نتیجه به­دست آمده است: شیوه بررسی و حل ادله متعارض در مواردی که اطراف تعارض بیش از دو دلیل است، در نظر برخی فقها همچون شیخ طوسی، محقق حلی، علامه حلی، فخرالمحققین، مقدس اردبیلی، محقق سبزواری و دیگران، همان روش مرسوم به انقلاب نسبت است. بنابراین هرچند این نظریه به اقرار اندیشه‌وران اصولی منسوب به ملااحمد نراقی است که برای اولین بار توسط ایشان به‌صراحت تبیین و تنقیح اولیه شده است، اما ریشه‌هایی از جریان این روش در کلمات گذشتگان دو علم فقه و اصول نیز، به‌صورت پراکنده و در برخی فروع فقهی، مشاهده می‌شود. لذا این نظریه را می‌توان دارای پشتوانه‌ای نسبتاً مناسب و قوی در میان فقها و اصولیان دانست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analytical Study of the History of the Theory of Inqilāb-e Nisbat

نویسندگان [English]

  • Belal Shakeri 1
  • Mohammadtaghi Fakhlaei 2
  • Mohammad Hassan Haeri 3
1 Department of Islamic Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University of Mashhad (FUM)
3 Department of Jurisprudence, Faculty of Theology, Ferdowsi University Of Mashhad (FUM)
چکیده [English]

Knowing the history of issues and theories which is proposed in sciences is very important. The present study has examined and investigated the history of the theory of inqilāb-e nisbat as an uṣūlī theory. By referring to the written fiqhī and uṣūlī sources from the earlier scholars to the era of Mullā Aḥmad Narāqī, who is known as the innovator of the theory of inqilāb-e nisbat, and analyzing some fiqhī fatwās, the way of reasoning, and criticizing the proposed views about that fiqhī branch, this result has been achieved that, based on some jurists such as Shaykh al-Ṭūsī, Muḥaqqiq al-Ḥillī, ʻAllāmah al-Ḥillī, Fakhr al-Muḥaqiqqīn, Muqaddas al-Ardabīlī, Muḥaqqiq Sabzawārī and others, the method of study and resolving conflicting evidence in cases where there are more than two evidences surrounding the conflict, is the same method titled to inqilāb-e nisbat. Therefore, although according to the confession of uṣūlī scholars, this theory is attributed to Mullā Aḥmad Narāqī, which it was clearly explained and refined by him for the first time, the roots of this method can be found in the words of the predecessor scholars of fiqh and uṣūl and, sporadically, in some fiqhī branches. Thus, this theory can be considered as a theory that has a relatively suitable and strong support among scholars of fiqh and uṣūl.

کلیدواژه‌ها [English]

  • inqilāb-e nisbat
  • conflict of more than two reasons
  • measuring the proportion of conflicting evidence

عنوان مقاله [العربیة]

تاریخ نظریة انقلاب النسبة؛ دراسة تحلیلیة

چکیده [العربیة]

تُعتبر معرفة تاریخ الآراء والنظریات البارزة فی العلوم أمراً ضروریاً وله أهمیة فائقة. تناولت المقالة هذه دراسة تاریخ نظریة انقلاب النسبة وبحثها کنظریة أصولیة .

عند الرجوع إلى مصادر الفقه والأصول المکتوبة منذ زمن الفقهاء والأصولیین المتقدمین إلى عهد الملا أحمد النراقی المعروف بأنه هو مبدع نظریة انقلاب النسبة، وتحلیل بعض الفتاوى الفقهیة ونهج الاستدلال ونقد الآراء التی أثیرت فی هذا الفرع الفقهی، نصل إلى النتیجة التالیة:

-إن طریقة دراسة وحل الأدلة المتعارضة فی المسائل التی یکون فیها التعارض بین أکثر من دلیلین، عند بعض الفقهاء مثل الشیخ الطوسی، والمحقق الحلی، والعلامة الحلی، وفخر المحققین، والمقدس الأردبیلی والمحقق السبزواری وآخرون، هی نفس الطریقة التقلیدیة المتعلقة بانقلاب النسبة.

لذلک ورغم أن هذه النظریة منسوبة إلى الملا أحمد النراقی، حسب اعتراف علماء الأصول، فهو الذی شرحها ونقّحها بوضوح لأول مرة، لکن جذور هذه الطریقة تتجلى فی الأقوال المبعثرة لعلماء الفقه والأصول المتقدمین وفی بعض الفروع الفقهیة، لذلک، یمکن اعتبار هذه النظریة ذات خلفیة مناسبة نسبیًا وقویًة بین الفقهاء والأصولیین.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • انقلاب النسبة
  • التعارض بین أکثر من دلیلین
  • النسبة بین الأدلة المتعارضة

در دست اقدام

PDF را ملاحظه کنید

  1. آشتیانى، محمدحسن بن جعفر. 1388. بحر الفوائد فى شرح الفرائد. ‏قم: ذوی القربی.
  2. اردبیلی، احمد (محقق اردبیلی/مقدس اردبیلی). 1403ق. مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  3. اعتمادى، مصطفی. 1387. شرح الرسائل‏. چاپ دوم، قم: شفق.
  4. بحرانى، حسین بن محمد. بی‌تا. ‌الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع (للفیض). مصحح: محسن آل عصفور‌، قم: مجمع البحوث العلمیة‌.
  5. تبریزى، موسى. 1369ق. أوثق الوسائل فی شرح الرسائل. قم: ‏کتبی نجفی، قم.
  6. تنکابنى، محمد. 1385ق. إیضاح الفرائد. تهران: مطبعه الاسلامیه (اخوان کتابچی). ‏
  7. حائرى طباطبایی، سید على. 1418. ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل. مصحح: محمد بهره‌مند و محسن قدیرى و کریم انصارى و على مروارید‌، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌.
  8. حلّى، فخر المحققین. 1387ق. إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد‌. مصحح: سید حسین موسوى کرمانى و على‌پناه اشتهاردى و عبدالرحیم بروجردى‌، قم: ‌مؤسسه اسماعیلیان‌.
  9. روزدرى، مولى على. 1409 ق‏. تقریرات آیة الله المجدد الشیرازی‏ (شیرازى، میرزا محمدحسن). قم: موسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
  10. سبزوارى، محمد باقر. 1423 ق‌. کفایة الأحکام‌، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
  11. شاکری، بلال و فخلعی و حائری. «ماهیت انقلاب نسبت (نگاهی نو به روش‌شناسی ملااحمد نراقی در حل تعارضات)». پژوهش‌های اصولی. 1399(شماره 24): صص 33-64
  12. شاکری، بلال و فخلعی و حائری. «نگاهی نو به انقلاب نسبت به مثابه نظریه‌ای اصولی». مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب. 1400(شماره 7): صص 217-234.
  13. شاکری، بلال. «بازخوانی مبانی مؤثر در نظریه انقلاب نسبت». فقه و اصول. 1397 (شماره 115): صص 59-73.
  14. شاکری، بلال. «ضابطه‌مندسازی نظریه انقلاب نسبت». جستارهای فقهی و اصولی. 1396(شماره 6): صص 29-44.
  15. شیخ انصارى، مرتضى. 1428ق. فرائد الأصول‏. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  16. شیخ طوسى، محمد بن الحسن‏. 1390 ق. الإستبصار فیما اختلف من الأخبار. مصحح: خرسان و حسن الموسوى،  تهران:‏ دار الکتب الإسلامیة.
  17. شیخ طوسى، محمد بن الحسن‏. 1407 ق. تهذیب الأحکام. محقق: حسن موسوی خراسانی، چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الإسلامیۀ.
  18. شیخ طوسى، محمد بن الحسن‏. 1417 ق. العدۀ فی أصول الفقه. قم: محمدتقی علاقبندیان.
  19. عاملی کرکی، علی بن حسین (محقق کرکی/محقق ثانی). 1414 ق. جامع المقاصد فی شرح القواعد. محقق: گروه پژوهشی مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ دوم، قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام.
  20. عاملى، زین الدین بن على‌ (شهید ثانی). 1413 ق‌. مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام‌. مصحح: گروه پژوهش مؤسسه معارف اسلامى‌، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة‌.
  21. عاملى، سید جواد. 1419 ق. ‌مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة. مصحح: محمد باقر خالصى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
  22. علامه حلی، حسن بن یوسف. 1380. تهذیب الوصول إلی علم الأصول. لندن: مؤسسۀ الإمام علی علیه‌السلام.
  23. علامه حلی، حسن بن یوسف. 1412ق. منتهی المطلب فی تحقیق المذهب. مصحح: بخش فقه در جامعه پژوهش­های اسلامی، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیۀ.
  24. علامه حلی، حسن بن یوسف. 1413ق. مختلف الشیعۀ فی أحکام الشریعۀ. مصحح: گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  25. قمّى، ابو القاسم. 1413 ق. ‌جامع الشتات فی أجوبة السؤالات‌. مصحح: مرتضى رضوى، تهران: مؤسسه کیهان‌.
  26. کلینی، محمد بن یعقوب. 1407 ق. الکافی. محقق: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیۀ.
  27. ‏محقق حلی، نجم­الدین. 1407 ق. المعتبر فی شرح المختصر. مصحح: محمدعلی حیدری و دیگران، قم: مؤسسه سیدالشهداء علیه­السلام.
  28. نراقى، احمد بن محمد مهدى. 1375. عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام‏. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  29. یزدى، سیدمحمدکاظم (طباطبایی). 1426 ق. التعارض‏. قم: مؤسسه انتشارات مدین.