تعیین قاضی در فقه امامیه در مقایسه با نظام قضایی موجود

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 مدرس سطوح عالی حوزۀ علمیۀ خراسان و دانشجوی دکتری دانشگاه علوم اسلامی رضوی؛ مشهد- ایران.

2 استادیار گروه فلسفه دانشکدۀ الهیات دانشگاه فردوسی مشهد و مدرس سطوح عالی حوزۀ علمیه خراسان؛ مشهد-ایران

3 استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد و مدرس سطوح عالی حوزه علمیه خراسان؛ مشهد-ایران(نویسنده مسئول).

چکیده

براساسِ ادعای اجماع مطرح‌شده دربارۀ ولایت تعیین قاضی، اختیار این امر برعهدۀ مدعی قرار داده شده‌است، ولی درمقابل، علاوه‌بر اجرا نکردنِ این قول در نظام قضایی کنونی، برخی دیگر از فقها این مهم را در اختیار حاکم و حکومت قرار داده‌اند. اینک پرسشی که پژوهش حاضر به بررسی آن پرداخته تحلیل مسألۀ ولایت تعیین قاضی است، به این معنا که به‌عنوان حکم اولی و ثانوی و نیز در نظام قضایی کنونی، شخص مدعی عهده‌دار تعیین قاضی است یا حکومت قاضی را تعیین می‌کند؟
در پژوهشی که به روش کتابخانه‌ای و تحلیلی انجام گرفته‌است، قول مشهور به‌همراه سه دلیل تبیین شده‌است، ولی به‌جهت نقص در این دلایل و وجود دلایل قوی‌‌تر درمقابلِ آن مانند آیات و روایات، حکم اولی و ثانوی دربابِ ولایت تعیین قاضی برعهدۀ حکومت قرار داده شده‌است، ضمن آنکه برای قول کسانی که این ولایت را به‌دست مدعی سپرده‌اند توجیهات مختلفی نیز تبیین شده‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Determining of a Judge in Imāmīyah Jurisprudence Compared to the Existing Judicial System

نویسندگان [English]

  • Mostafa Amiri 1
  • Mohammdali Vatandoost 2
  • Reza Haghpanah 3
1 Instructor of Advaned Level Studies of Khurasan Seminary & Ph.D Student at Razavi University of Islamic Sciences. Mashhad - Iran.
2 Associate Professor of the Philosophy Department at Ferdowsi University of Mashhad & Instructor of Advaned Level Studies of Khurasan Seminary.
3 Assistant Professor at Razavi University of Islamic Sciences & Instructor of Advaned Level Studies of Khurasan Seminary, Mashhad - Iran. (Corresponding Author);
چکیده [English]

Based on the propounded consensus, the authority of determining a judge has been given to the claimant, but on the other hand, in addition to not implementing this view in the current judicial system, some other jurists have given this importance authority to the ruler and the government. Now, the question that the current study has addressed is the analysis of the issue of the authority of determining a judge, in the sense that as a Ḥukm Awwalī and Thānawī (primary and secondary ruling) and also in the current judicial system, Is the claimant responsible for determining the judge or the government? In a research that was carried out by a library and analytical method, the widely known viewpoint has been explained along with three reasons. But due to the deficiency in these reasons and the existence of stronger reasons against it such as verses of the Holy Qurʼān and traditions, the Ḥukm Awwalī and Thānawī has been given the responsibility of the authority of determining a judge to the government, while various justifications have also been explained for the opinion of those who claim this authority to the claimant.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Determining the Judge
  • Authority
  • Claimant
  • Judicial System
  • Primary Ruling
  • and Secondary Ruling

عنوان مقاله [العربیة]

تعیین القاضی فی فقه الإمامیة والنظام القضائی الوضعی.. دراسة مقارنة

چکیده [العربیة]

وفقاً لادعاء الإجماع حول ولایة تعیین القاضی، تم إعطاء اختیار هذا الأمر للمدعی، لکن فی المقابل إضافة إلى عدم قبول هذا القول فی النظام القضائی الحالی، فقد أعطى بعض الفقهاء هذه الولایة إلى الحاکم والحکومة.

السؤال الذی تناوله البحث الحالی هو تحلیل مسألة ولایة تعیین القاضی، بمعنى أنه کالحکم الأولی والثانوی وأیضًا فی النظام القضائی الحالی، هل المدّعی یعیّن القاضی أم الحکومة؟

فی الدراسة هذه التی اعتمدت المنهج الوصفی الوصفی والمکتبة لجمع المعلومات، تم تبیین قول المشهور بثلاثة أدلة، لکن بسبب عدم تمامیة هذه الأدلة ووجود أدلة أقوى ضدها، کالآیات والروایات، تم تکلیف الحکومة مسئولیة تعیین القاضی وذلک بالحکم الأولی والثانوی فی باب الولایة.

إضافة إلى ذلک، تم تقدیم أدلة مختلفة للقائلین بتعیین القاضی من قبل المدعی.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • تعیین القاضی
  • ‌ الولایة
  • المدّعی
  • النظام القضائی
  • الحکم الأولی
  • الحکم الثانوی

در دست اقدام ...

  1. قرآن کریم
  2. نهج البلاغه
    1. ابن‌اثیر جزرى، مبارک‌بن محمد. (بی‌تا). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. قم: مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان.
    2. اردبیلى، احمد‌بن محمد. (1404ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    3. اسماعیل‌پور قمشه‌اى، محمدعلى. (بی‌تا). البراهین الواضحات - دراسات فی القضاء. قم: بی‌نام.
    4. اصفهانى، محمد‌بن حسن. (1416ق).کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    5. امینی نجفی، عبدالحسین احمد. (1372). الغدیر فی الکتاب و السنّة و الأدب، چاپ دوم. تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپخانۀ حیدری.
    6. انصارى، مرتضی. (1415ق). القضاء و الشهادات‌. قم:کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
    7. تبریزى، جواد‌. (بی‌تا). أسس القضاء و الشهادة‌. قم: دفتر مؤلف.
    8. تبریزی، جواد. (1426ق). تنقیح مبانی العروة - کتاب الاجتهاد و التقلید‌. قم: دار الصدیقة الشهیدةB.
    9. جناتى شاهرودى، محمدابراهیم. (بی‌تا). منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامى، بی‌‌جا: بی‌‌نام.
    10. جمعى از پژوهشگران. (1417ق). معجم فقه الجواهر، بیروت: الغدیر للطباعة و النشر و التوزیع.
    11. جوهرى، اسماعیل‌بن حماد. (1410ق). الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة‌. بیروت: دار العلم للملایین.
    12. حائرى خراسانى، یوسف آرام‌. (بی‌تا). مدارک العروة. نجف اشرف: مطبعة النعمان.
    13. حر عاملى، محمد‌بن حسن. (1409ق). وسائل الشیعة‌. قم: مؤسسة آلالبیتb لإحیاء التراث.
    14. حسینى تهرانى، سید محمدحسین. (1421ق). ولایت فقیه در حکومت اسلام، چاپ دوم، مشهد: انتشارات علامه طباطبایى.
    15. حسینى حائرى، سید کاظم. (1415ق). القضاء فی الفقه الإسلامی. قم: مجمع اندیشۀ اسلامى.
    16. حسینى روحانى قمّى، سید صادق. (1412ق). فقه الصادق، مدرسه امام صادق. قم: دارالکتاب.
    17. حسینى روحانى قمّى، سید صادق. (بی‌تا). منهاج الصالحین، بی‌جا، بی‌نام.
    18. وحید خراسانى، حسین. (1428ق). منهاج الصالحین، چاپ پنجم. قم: مدرسۀ امام باقرA.
    19. حسینى شیرازى، سید صادق. (1426ق). بیان الفقه فی شرح العروة الوثقى، چاپ دوم. قم: دار الأنصار.
    20. حسینى شیرازى، سید محمد. (1419ق). الفقه، القانون، چاپ دوم، بیروت: مرکز الرسول الأعظمn للتحقیق و النشر.
    21. حسینى مراغى، سید میر عبدالفتاح‌بن على. (1417ق). العناوین الفقهیة‌. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    22. حلّى، محمد‌بن منصور. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، چاپ دوم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    23. حلى، حسن‌بن یوسف. (1414ق). تذکرة الفقهاء‌. قم: مؤسسة آلالبیتb لإحیاء التراث.
    24. حلى، حسن‌بن یوسف. (1410ق). إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان‌. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    25. حمیرى، نشوان‌بن سعید. (1420ق). شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم‌. بیروت: دار الفکر المعاصر.
    26. راغب اصفهانى، حسین‌بن محمد. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن، لبنان – سوریه: دار العلم - الدار الشامیة.
    27. زحیلی، وهبه. (1429ق). الفقه الإسلامی و أدّلته، چاپ ششم. دمشق: دار الفکر.
    28. زحیلی، وهبه. (1422ق). تفسیر الوسیط‌. دمشق: دار الفکر.
    29. سبحانى تبریزى، جعفر. (1418ق). نظام القضاء و الشهادة فی الشریعة الإسلامیة الغراء. قم: مؤسسۀ امامصادقA.
    30. سبزوارى، سید عبدالأعلى. (1413ق). مهذّب الأحکام، چاپ چهارم. قم: مؤسسه المنار - دفتر حضرت آیةالله.
    31. سبزوارى، محمدباقر. (1413ق). کفایة الأحکام‌. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    32. صدر، سید رضا. (1420ق). الاجتهاد و التقلید‌. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀه علمیۀ قم.
    33. طباطبایى بروجرى، آقا حسین. (1429ق). منابع فقه شیعه، ترجمۀ مهدی حسینیان قمى؛ محمدحسین مهوری. تهران: انتشارات فرهنگ سبز.
    34. طباطبایى حکیم، سید محسن. (1416ق). مستمسک العروة الوثقى‌. قم: مؤسسة دار التفسیر.
    35. طباطبایى حائرى، سید محمد مجاهد‌. (بی‌تا). کتاب المناهل‌. قم: مؤسسة آلالبیتb لإحیاء التراث.
    36. طوسى، محمد‌بن حسن. (1407ق). تهذیب الأحکام، چاپ چهارم. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    37. عاملى، زین‌الدین‌بن على. (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
    38. عاملى، زین الدین‌بن على. (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّى - کلانتر). قم: کتابفروشى داورى.
    39. عاملى، محمد‌بن مکى. (1417ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. چاپ دوم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    40. عراقى، ضیاءالدین. (بی‌تا). کتاب القضاء. قم: چاپخانۀ مهر.
    41. علوى، سید عادل‌بن على‌بن الحسین. (1421ق). القول الرشید فی الاجتهاد و التقلید‌. قم: انتشارات کتابخانه و چاپخانه آیة الله مرعشى نجفى(ره).
    42. عمید زنجانى، عباسعلى. (1421ق؛ فقه سیاسى. چاپ چهارم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    43. فراهیدى، خلیل‌بن احمد. (1410ق). کتاب العین، چاپ دوم. قم: نشر هجرت.
    44. فیاض کابلى، محمد اسحاق. (بی‌تا). منهاج الصالحین، بی‌نام: بی‌جا.
    45. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
    46. مصور، جهانگیر. (1395). قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب. تهران: کتاب دیدآور.
    47. قرشى، سید على‌اکبر. (1412ق). قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    48. گلپایگانى، سید محمدرضا موسوى. (1413ق). کتاب القضاء‌. قم: دار القرآن الکریم.
    49. حلّى، جعفر‌بن حسن. (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم. قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
    50. متین دفتری، احمد. (1391). آیین دادرسی مدنی و بازرگانی، چاپ چهارم. تهران: انتشارات مجد.
    51. محقق داماد، سید مصطفى. (1406ق). قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.
    52. محمود عبدالرحمان‌. (بی‌تا). معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة. بی‌نام: بی‌جا.
    53. مشکینى، میرزا على. (1416ق). اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، چاپ ششم. قم: نشر الهادی.
    54. مصطفوی، سید محمدکاظم. (1388). درس خارج فقه استاد مصطوفی. وبگاه مدرسۀ فقاهت. بازیابی شده در 20 مهرماه، از

    http://www.eshia.ir/feqh/archive/text/mostafavi/feqh/88/880720/

    1. معرفت، محمدهادى. (بی‌تا). تعلیق و تحقیق عن أمهات مسائل القضاء. قم: چاپخانۀ مهر.
    2. مکارم شیرازى، ناصر. (1425ق). أنوار الفقاهة - کتاب البیع‌. قم: انتشارات مدرسة الإمام علی‌بن أبیطالبA.
    3. موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم. (1408ق). فقه القضاء. قم: منشورات مکتبة امیرالمؤمنینA.
    4. موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم. (1427ق). فقه الحدود و التعزیرات، چاپ دوم. قم: مؤسسة النشر لجامعة المفید رحمة‌الله.
    5. موسوى خلخالى، سید محمدمهدى. (1422ق). حاکمیت در اسلام یا ولایت فقیه، مترجم، جعفر الهادى‌. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    6. موسوى خمینى، سید روح‌اللّه. (1423ق). ولایت فقیه، چاپ دوازدهم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امامخمینى(ره).
    7. موسوى خویى، سیدابو القاسم. (1411ق). فقه الشیعة - الاجتهاد و التقلید، چاپ سوم. قم: چاپخانۀ نوظهور.
    8. موسوى خویى، سید ابوالقاسم. (1422ق). مبانی تکملة المنهاج‌. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
    9. میرزاى قمّى گیلانى، ابوالقاسم. (1427ق). رسائل المیرزا القمی‌. قم: دفتر تبلیغات اسلامى - شعبۀ خراسان.
    10. نجف‌آبادى منتظرى، حسینعلى. (1419ق). مبانى فقهى حکومت اسلامى. ترجمۀ محمود صلواتى؛ ابوالفضل‌ شکوری. قم: مؤسسۀ کیهان.
    11. نجفى، محمدحسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بی‌نام، چاپ هفتم. بیروت: دار‌إحیاء التراث العربی.
    12. نجفى خمینى، محمدجواد. (1398ق). تفسیر آسان‌. تهران: انتشارات اسلامیه.
    13. نجفى عراقى، عبدالنبى. (1380ق). المعالم الزلفى فی شرح العروة الوثقى‌. قم: المطبعة العلمیة.
    14. نراقى، مولى احمد‌بن محمدمهدى. (1415ق). مستند الشیعة فی أحکام الشریعة‌. قم: مؤسسه آل البیت ع لإحیاء التراث.
    15. نراقى، مولى احمد‌بن محمدمهدى. (1417ق). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام‌. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم.
    16. نورى، میرزا حسین. (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‌. بیروت: مؤسسه آل البیت ع لإحیاء التراث.
    17. واحدی، قدرت‌الله. (1387). بایسته‌های آیین دادرسی مدنی، چاپ هفتم، تهران: بنیاد حقوقی میزان.