اندیشه اخباری زمینه‌ساز تضعیف رویکرد فقه مقارن

نوع مقاله : پژوهشی (داوری سریع)

نویسنده

دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه و محقق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم ؛‌قم- ایران

چکیده

قبل از بروز اندیشه اخباری، فقه مقارن در کامل‌ترین حالت خود، در فقه امامیه حضور داشته است؛ یعنی نقل اقوال و ادله مذاهب مختلف فقهی و نقد و بررسی آن‌ها بر اساس مبانی هر مذهب در فقه شیعه وجود داشته و از آن بهره ­های فراوانی در فقه برده می­ شده است؛ اما بعد از ظهور و اوج‌گیری تفکر اخباری، با افول حضور فقه مقارن در فضای فقهی امامیه مواجه هستیم. به نظر می­رسد، این اندیشه زمینه‌ساز این افول بوده است. در این مقاله سعی بر انجام دو مهم بوده است؛ اول بررسی وضعیت فقه مقارن قبل و بعد از اندیشه اخباری و تأیید بر کمرنگ شدن فقه مقارن و استفاده از آن، بعد از اخباری‌ها و دوم بررسی نظرات اخباری‌ها و نتیجه­ گیری مبنی بر اینکه اخباری‌ها با تضعیف مبانی فقه مقارن، به‌عنوان یکی از زمینه­ های تأثیرگذار ازیک‌طرف و بی‌توجهی به اقوال و ادله اهل سنت و بررسی­ های مقارنه ­ای از طرف دیگر، باعث سست شدن پایه‌های این گرایش فقهی و درنهایت حضور کمرنگ آن در فقه شدند. البته مدعای اصلی این نیست که اندیشه اخباری عامل تضعیف فقه مقارن بوده است؛ بلکه بر اساس شواهد و قراین به نظر می ­رسد در ایجاد زمینه‌سازی برای کاهش رویکرد فقها به آن تأثیر داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Akhbārī School of Thought Preparing the Conditions for Weakening the Approach of Comparative Jurisprudence

نویسنده [English]

  • Rasoul Naderi
Assistant Professor Of Islamic Sciences & Culture Academy Of Qom.
چکیده [English]

Before the appearance of the Akhbārī school of thought, comparative jurisprudence in its most advanced form existed in Imāmīyyah jurisprudence. That is, quoting the sayings and pieces of evidence of different schools of jurisprudence and criticizing them based on the foundations of each school of thought existed in Shī’ah jurisprudence, and many benefits have been used from it in jurisprudence. But after the appearance and rise of the Akhbārī school of thought, we are faced with the reduction of the presence of comparative jurisprudence in the Imāmīyyah jurisprudential space. It seems that Akhbārī thought prepared the conditions for this reduction. There were two important things that we tried to examine in this study. First, we examined the status of comparative jurisprudence before and afterwards, the Akhbārī school of thought and then, we confirmed the weakening of that and its use after the Akhbārī school of thought. Second, we examined the opinions of Akhbārīs and concluded that the Akhbārīs by undermining the foundations of comparative jurisprudence, as one of the influential fields on the one hand, and ignoring the sayings and pieces of evidence of Sunnīs and comparative studies on the other hand, caused the foundations of this jurisprudence to weaken and eventually its weak presence in jurisprudence. Of course, the main claim is not that the Akhbārī school of thought was the cause of the weakening of the comparative jurisprudence, but based on the evidence, it seems that this thought has had an effect in creating the groundwork for reducing the approach of the jurists to it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Akhbārī Thought
  • Comparative Jurisprudence
  • Preparing the Conditions for the Weakening

عنوان مقاله [العربیة]

الفکر الأخباری أساس إضعاف منهج الفقه المقارن

چکیده [العربیة]

برز الفقه المقارن قبل ظهور الفکر الأخباری بأکمل وجه فی الفقه الإمامیة مثل نقل أقوال المذاهب الفقهیة المختلفة وأدلتها ودراستها ونقدها على أساس کل مذهب، وهذا یعنی الوجود القوی للفقه المقارن واستخدامه فی مجالات عدة فی الفقه فی فترة ما قبل الفکر الأخباری، ولکن وبعد ظهور هذا الفکر، فإننا نواجه تراجع حضور الفقه المقارن فی الفقه الشیعی. ویبدو أن هذا الفکر کان أساس هذا التراجع. فی هذه المقالة، حاولنا القیام بأمرین مهمین؛ الأول: دراسة مکانة الفقه المقارن قبل الفکر الأخباری وبعده وتأکید ضعف الفقه المقارن واستخدامه بعد بروز الفکر الأخباری، والثانی، دراسة آراء الأخباریین والاستنتاج بأن الأخباریین من خلال إضعاف أسس الفقه المقارن، کواحد من المجالات المؤثرة من ناحیة، وإهمال أقوال أهل السنة وأدلتهم والدراسات المقارنة من جهة أخرى، سببوا فی إضعاف أسس هذا الاتجاه الفقهس، وأخیرا ضعف حضوره فی الفقه. وبالطبع، لیس الادعاء الأساسی هو أن الفکر الأخباری کان سببا فی إضعاف الفقه المقارن، ولکن بناء على القرائن والأدلة یبدو أنه کان له أثر فی خلق الأساس لتقلیص منهج الفقهاء إلى الفقه المقارن.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الفکر الأخباری
  • الفقه المقارن
  • التمهید للإضعاف

به فایل PDF مراجعه نمایید.

  1. ابن حنبل، احمد بن محمد. (1416 ق). مسند الامام احمد بن حنبل. تحقیق: عامر غضبان و دیگران. بیروت: مؤسسه الرسالة.
  2. ابن ماجه، محمد بن یزید. (1418 ق). سنن ابن ماجه. تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت: دارالجیل.
  3. استرآبادی، محمدامین. (1426 ق). الفوائد المدنیه. چ دوم، قم: مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  4. اسماعیل، محمود. (1428 ق). اثر الخلاف الفقهی فی القواعد المختلف فیها. قاهره: دارالاسلام.
  5. ‌بحرانی، یوسف. (1405 ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  6. بروجردی، سید حسین. (1426 ق). تبیان الصلوة. مقرر علی صافی گلپایگانی. قم: گنج عرفان للطباعة و النشر.
  7. بلاغی، محمدجواد. (1428 ق). الرسائل الفقهیه. قم: مرکز العلوم و الثقافه الاسلامیه.
  8. بهبهانی، محمدباقر بن محمداکمل. (1419 ق). الحاشیه علی مدارک الاحکام. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام) لإحیاء التراث.
  9. بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم(1384). فقه مقارن. فقه، سال دوازدهم، ش 43، 152- 206.
  10. جباران، محمدرضا(1383). علامه شرف الدین و فقه مقارن. فقه، سال یازدهم، ش 42، 202- 232.
  11. جناتی، محمد ابراهیم(1374). فقه تطبیقی و پیشگامان آن. کیهان اندیشه، ش 59، 35 – 50.
  12. جناتی، محمد ابراهیم. (1385). فقه و زمان. قم: احیاگران.
  13. جناتی، محمد ابراهیم. (1411 ق). دروس فی الفقه المقارن. قم: مجمع الشهید الصدر العلمی.
  14. حکیم، محمدتقی. (1427). الأصول العامة فی الفقه المقارن. چ دوم، قم: مجمع جهانی اهل‌بیت (علیهم‌السلام).
  15. الخضری، محمد. (1385 ق). أصول الفقه. چ پنجم، مصر: مکتبة التجاریة الکبری.
  16. سبحانی، جعفر. (1424 ق). أدوار الفقه الإمامی. قم: مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام).
  17. سید مرتضی، علی بن الحسین علم الهدی. (1998 م). أمالی المرتضی. تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره: دار الفکر العربی.
  18. شهید اول، محمد بن مکی عاملی. (1414 ق). غایه المراد فی شرح نکت الارشاد. مصحح رضا مختاری، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  19. شهید اول، محمد بن مکی عاملی. (1419 ق). ذکری الشیعه فی احکام الشریعه. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام).
  20. شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی. (1379). رسائل الشهید الثانی. تحقیق: رضا مختاری، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  21. شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی. (1380). روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: بوستان کتاب قم.
  22. شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی. (1410 ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. تحقیق محمد کلانتر، قم: انتشارات داوری.
  23. شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی. (1420 ق). الفوائد الملیه لشرح الرسالة النفلیة. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم (بوستان کتاب).
  24. شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی. (1425 ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. چ سوم، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
  25. شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه. (1363). من لایحضره الفقیه. تصحیح: علی اکبر غفاری. قم: مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  26. شیخ طوسی، محمد بن حسن. (1363). الإستبصار فیما اختلف من الأخبار. تحقیق: حسن خرسان و دیگران، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  27. شیخ طوسی، محمد بن حسن. (1365). تهذیب الأحکام. تحقیق: حسن خرسان، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  28. شیخ طوسی، محمد بن حسن. (1378 ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. چ سوم، تهران: انتشارات مرتضوی.
  29. علامه حلی، حسن بن یوسف. (1412 ق). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
  30. علامه حلی، حسن بن یوسف. (1414 ق). تذکرة الفقهاء. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام).
  31. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله. (1373). کنز العرفان فی فقه القرآن. تصحیح: محمدباقر بهبودی، چ پنجم، تهران: انتشارات مرتضوی.
  32. فتح الدرینی، محمد. (1414 ق). بحوث مقارنة فی الفقه الاسلامی و أصوله. بیروت: مؤسسه الرسالة.
  33. کاظمی، اسدالله بن اسماعیل. (بی تا). مقابس الأنوار. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام) لإحیاء التراث.
  34. کلینی، محمد بن یعقوب. (1407 ق). الکافی. تحقیق: علی اکبر غفاری و دیگران. چ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
  35. محقق حلی، نجم الدین جعفربن حسن.( 1407 ق). المعتبر فی شرح المختصر. قم: مؤسسه سید الشهداء
  36. محقق کرکی، علی بن الحسین. (1409 ق). رسائل المحقق الکرکی. تحقیق: الشیخ محمد الحسون. قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
  37. محقق کرکی، علی بن الحسین. (1414 ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام) لإحیاء التراث.
  38. مرعشی نجفی،‌ سید شهاب الدین. (1424 ق). السرقة علی ضوء القرآن و السنة. تقریر سید عادل علوی، قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
  39. مسلم بن حجاج. (1412 ق). صحیح مسلم. مصحح محمدفؤاد عبدالباقی. قاهره: دارالحدیث.
  40. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد. (بی­تا). زبدة البیان فی احکام القرآن. تحقیق: محمدباقر بهبودی، تهران: انتشارات مرتضوی.
  41. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد. (بی تا)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  42. مکارم شیرازی، ناصر(1382). فوائد فقه مقارن. مجله طلوع نور، سال دوم، ش 7، 179- 184.
  43. مکارم شیرازی، ناصر. (1427 ق). دائرة المعارف فقه مقارن. قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب †
  44. مهریزی طرقی، مهدی(1373). کتاب­شناسی توصیفی فقه مقارن. نقد و نظر،سال اول، ش 1، 267 – 278.
  45. میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن. (1420 ق). مناهج الأحکام (کتاب الصلاة). قم: مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  46. نجفی، محمد حسن. (1404 ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. تحقیق و تعلیق: شیخ عباس قوچانی، چ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  47. نراقی، احمد بن محمدمهدی. (1429 ق). مستند الشیعه فی أحکام الشریعه. بیروت: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام) لإحیاء التراث.
  48. نرم افزار جامع فقه 3، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)
  49. هادوی تهرانی، مهدی(1388). ریشه­های اخباری­گری هنوز در استنباطات فقهی ما باقی است. مجله کتاب ماه دین، سال دوازدهم، ش 141، 18 – 22.