حجّیت ذاتی امارات عقلایی

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانش ‌آموخته دکتری رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران (نویسنده مسئول)

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه تهران، ایران

10.22034/jrj.2022.61981.2350

چکیده

عمده دلیل اصولیان برای حجّیت امارات، بنای عقلا است. این دلیل به‌ضمیمه امضای شارع، دلیل قاطعی بر حجّیت امارات محسوب می­ شود امّا این مقاله می­ کوشد به روش تحلیلی نقش تحسین و تقبیح عقلی نسبت به امارات عقلایی را ریشه‌یابی کند و با شناسایی مؤلفه‌های امارات عقلایی، نظریه حجّیت ذاتی امارات عقلایی را، در مقابل دیدگاه حجّیت امضایی امارات، مستدلّ نماید. ملاک حسن و قبحی که این پژوهش بر آن تکیه می‌کند، ملاک مصلحت و مفسده است. نتیجه پژوهش این است که امارات عقلایی مبتنی بر بایسته­ های حیات و مصالح عامه که نظام جامعه متوقف بر آن‌ها است شکل می­ گیرند و سیره عمومی بر عمل به آن‌ها مستقر می­ شود. مصالح عامه و بایسته ­های حیات جمعی، حدّ وسطی است که امارات عقلایی را بنائات مبتنی بر تحسین و تقبیح عقلی می­ شناساند و درنتیجه به‌حکم عقل، حجّیت می­ یابند؛ حجّیت به‌حکم عقل حجّیت ذاتی است، بر خلاف نظام معمول حجّیت که در آن، حجّیت ذاتی از آن قطع است و سایر امارات حجّیت عرضی دارند. نظریه حجّیت ذاتی امارات عقلایی، سازه جدیدی از نظام حجّیت اصولی به دست می­ دهد. 
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Inherent Validity of Rational Indications

نویسندگان [English]

  • Ali Asghar Afshari 1
  • Hamid Ansari 2
1 Graduate of the Doctoral Degree in Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law at Tehran University; Tehran, Iran (Corresponding Author);
2 Assistant Professor of Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Iran;
چکیده [English]

The bases of intellectuals are the main reason that is introduced by Uṣūlī scholars for the validity of the imārāt (indications). This reason, along with the approval of the shāriʻ (lawmaker), is considered decisive proof of the validity of the indications. But, contrary to the theory of the validity of approved indications, can it be said that the validity of the indications is not made by shāriʻ and could not be, as it is not accepted and it is not possible to reject it at all by shāriʻ. Rather, do rational indications have inherent validity? Using the analytical method, this study tries to derive the role of rational taḥsīn (admiration) and taqbīḥ (condemnation) in relation to the rational indications and to substantiate the theory of the inherent validity of the rational indications by identifying its components. The theory that this study relies on as the criterion of ḥusn (good) and qubḥ (evil) is the criterion of expediency and corruption. This study comes to the conclusion that rational indications are formed based on the needs of life and public interests, which the society system depends on, and the public attitude is based on acting on them. Public interests and the needs of social life are the middle ground that recognizes rational indications as structures based on rational admiration and condemnation. As a result, they are valid by virtue of intellect. This ḥujjīyat (validity) is inherent according to virtue of intellect. Unlike the usual system of validity, in which the inherent validity is removed from it, and other indications have ʻaraḍī (accidental) validity, the theory of the inherent validity of rational indications provides a new structure of the uṣūlī validity system. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Inherent Validity
  • Indications
  • Bases of Intellectuals
  • Approval of the Lawmaker
  • Good and Evil

عنوان مقاله [العربیة]

الحجیة الذاتیة للأمارات العقلائیة

چکیده [العربیة]

یعد بناء العقلاء أهم دلیل یقدم الأصولیون لحجیة الأمارات، والذی یعتبرعندهم دلیلاً قاطعاَ على حجیة الأمارات وذلک مرفقاَ بإمضاء الشارع وعدم ردعه.
ولکن، خلافاً لنظریة الحجیة الإمضائیة للأمارات، هل یمکن القول بأن حجیة الإمارات لیست ولایمکن أن تکون مجعول الشارع، کما أنها لم تکن مردوع الشارع ولا یمکن ردعها على الإطلاق؟ بل حجیة الإمارات العقلائیة ذاتیة؟
یحاول هذا المقال دراسة جذور دور التحسین والتقبیح العقلیین بالنسبة للإمارات العقلائیة ومن خلال التعرف على مکونات الإمارات العقلانیة، لتبریر نظریة الصحة الأصیلة للإمارات العقلانیة.
إن النظریة التی یعتمد علیها المقال کمعیار للخیر والقبح هی معیار النفعیة والفساد.
فرضیة المقال هی أن الإمارات الرشیدة تتشکل بناءً على احتیاجات الحیاة والمصالح العامة، التی یقوم علیها نظام المجتمع، ویرتکز السلوک العام على أفعالهم.
إن المصالح المشترکة واحتیاجات الحیاة الجماعیة هی الأرضیة الوسطى التی تعترف بالإمارات الفکریة کهیاکل تقوم على المدیح والإدانة العقلانیة، ونتیجة لذلک، یتم التحقق من صحتها بحکم العقل؛ الأصالة بحسب العقل هی الأصالة المتأصلة. وعلى عکس نظام السلطة المعتاد، الذی تنفصل فیه السلطة الأصیلة عنها وتکون للإمارات الأخرى سلطة عرضیة، فإن نظریة السلطة الأصیلة للإمارات الرشیدة تعطی بنیة جدیدة لنظام السلطة المبدئی.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الحجیة الذاتیة
  • الأمارات
  • بناء العقلاء
  • إمضاء الشارع
  • الحسن والقبح

به فایل PDF مراجعه فرمایید.

  1. قرآن کریم.
  2. نهج‌البلاغه.
    1. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1381). الإشارات و التنبیهات. قم: ب‍وس‍ت‍ان‌ ک‍ت‍اب‌ ق‍م- مرکز النشر التابع لم‍ک‍ت‍ب‌ الإع‍لام‌ الإس‍لامی‌‌.
    2. استرآبادی، عبدالوهاب بن علی. (1433). شرح الفصول النصیریة. کربلای معلی: العتبة الحسینیة المقدسة- قسم الشؤون الفکریة و الثقافیة.
    3. اصفهانى، محمدحسین. (1374). نهایة الدرایة فی شرح الکفایة. قم: سید الشهداء.
    4. اصفهانى، محمدحسین. (1429). نهایة الدرایة فی شرح الکفایة. چ دوم، بیروت: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام لاحیاء التراث.
    5. اعرجی، عبدالمطلب بن محمد. (1381). إشراق اللاهوت فی نقد شرح الیاقوت. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
    6. انصاری، مرتضی بن محمدامین. (1416). فرائد الاصول. چ پنجم، قم: مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم.
    7. انصارى، مرتضى بن محمدامین. (1383). مطارح الأنظار. چ دوم، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
    8. بروجردى، حسین. (1415). نهایة الأصول. تهران: نشر تفکر.
    9. حسینى سیستانى، على. (1414). الرافد فی علم الأصول. تقریر منیر قطیفی، قم: لیتوگرافی حمید.
    10. خراسانی، محمدکاظم. (1430). کفایة الاصول. تعلیقه علی زارعی سبزواری، چ ششم، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
    11. خمینى، سید روح‌الله. (1415). انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة. چ دوم، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    12. خویی، ابوالقاسم. (1422). مصباح الأصول. تقریر محمد سرور واعظ حسینی بهسودی، قم: مؤسسه احیاء الآثار الامام الخوئی.
    13. رازی، محمد بن محمد. (1403). شرح الإشارات و التنبیهات للطوسی (مع المحاکمات). قم: دفتر نشر الکتاب.
    14. سنندجی، عبدالقادر بن محمد. (بی‌تا). ‌تقریب المرام فی شرح تهذیب الکلام. قاهره: دار البصائر.
    15. صدر، محمدباقر. (1408). مباحث الأصول. تقریر کاظم حسینی حائری، قم: مطبعة مرکز النشر- مکتب الإعلام الإسلامی.
    16. طباطبایی، محمدحسین. (1417). المیزان فی تفسیر القرآن. چ پنجم، قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    17. طباطبایى، محمدحسین. (بی‌تا). حاشیة الکفایة. قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
    18. طوسی، محمد بن محمد. (1375). شرح الاشارات و التنبیهات للمحقق الطوسی. قم: نشر البلاغه.
    19. طوسی، محمد بن محمد. (1405). تلخیص المحصل. بیروت: دار الأضواء.
    20. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله. (1380). اللوامع الإلهیة فی المباحث الکلامیة. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
    21. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله. (1405). ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین. قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی (ره).
    22. فیض، علیرضا(1384). ارتکازات عرفی. فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، 4(1)، 27-50.
    23. قمى، غلامرضا بن رجبعلى. (1428). قلائد الفرائد. قم: مؤسسه میراث نبوت.
    24. مرعشی، قاضی نورالله. (1409). إحقاق الحق و إزهاق الباطل. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
    25. مظفر، محمدرضا. (1375). أصول الفقه. چ پنجم، قم: اسماعیلیان.
    26. مظفر، محمدرضا. (1420). المنطق. قم: انتشارات دار الغدیر.
    27. مظفر، محمدرضا. (1424). اصول الفقه. چ دوم، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
    28. مغنیه، محمدجواد. (1975). علم أصول الفقه فی ثوبه الجدید. بیروت: دار العلم للملایین.
    29. نائینى، محمدحسین. (1376). فوائد الاُصول. تقریرات محمد‌علی کاظمی خراسانی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
دوره 9، شماره 4 - شماره پیاپی 33
مقالات علمی پژوهشی
اسفند 1402
صفحه 1-1
  • تاریخ دریافت: 03 مهر 1400
  • تاریخ بازنگری: 05 مهر 1401
  • تاریخ پذیرش: 21 مهر 1401