ارزیابی منشورات اصولی درباره دیدگاه امام خمینی(ره) در حجیت سیره‏ عقلا

عظیمی, امین; مقدمی شهیدانی, سهراب

doi:10.22034/jrj.2024.66461.2659

ارزیابی منشورات اصولی درباره دیدگاه امام خمینی(ره) در حجیت سیره‏ عقلا

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

¹ دانش آموخته سطح سه حوزه علمیه قم، و دانش آموخته کارشناسی مؤسسه امام خمینی(ره) قم. قم- ایران

² مدرس حوزه علمیه قم، استاد و دانش آموخته دکترای دانشگاه معارف اسلامی قم. قم- ایران

10.22034/jrj.2024.66461.2659

چکیده

بی‌تردید امام خمینی(ره) در استفاده از سیره‏ عقلا به‌عنوان یکی از عناصر اصلی ترقیدهنده‏ فقه، پیشرو بوده‌اند. بااین‌وجود تحقیقات انجام‌شده پیرامون آرای اصولی ایشان در این مسئله، تفسیرهای گوناگون یافته است که نوشتار حاضر بر آن است تا تفسیر و تحلیل‌های ارائه‌شده، به‌ویژه در منشورات موسسه‏ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، در دو رکن نوع حجیت بخشی و حیطه‏ حجیت را مورد نقد و بررسی قرار دهد. کاوش در این مسئله باهدف ارائه‏ تبیینی نو از دیدگاه ایشان درباره‏ دو حوزه‏ گفته‌شده در سیره‏ عقلا است که مصون از هرگونه تفسیر فرا‌متنی و گزینشی است و با ابزار جستجوی کتابخانه‌ای پیش رفته است. بررسی‌های این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی بیانگر این است که اولاً: در مسئله‏ حجیت‌یابی، امارات عقلایی حجیت ذاتی دارند و سیره‌های غیر واقع‌نما به حجیت امضایی نیازمندند؛ برخلاف دیگر تحقیقات که هرکدام حجیت ذاتی یا حجیت امضایی را برگزیده‌اند. ثانیاً: حجیت سیره‌های مستحدثه نیز شرایط ویژه‌ای در نگاه ایشان دارد که به‌ندرت تحقق پیدا می‌کند و انتساب مطلق حجیت‌ آن‌ها به امام خمینی(ره) نادرست است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اصول فقه

عنوان مقاله [English]

Analyzing the Uṣūlī Published Works about Imām Khumaynī on Authenticity of the Custom of Rational Persons

نویسندگان [English]

Amin Azimi ¹
Sohrab Moghadami Shahidani ²

¹ Graduate of the Doctoral Degree in Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law at Tehran University; Tehran, Iran (Corresponding Author);

² Qom University of Islamic Education

چکیده [English]

Undoubtedly, Imām Khumaynī (RA) has been a pioneer in using the Custom of Rational Persons (Sīrat al-ʻUqalā) as one of the main elements of developing jurisprudence. However, the research conducted on his uṣūlī views on this issue has various interpretations of which the purpose of this study is to criticize and analyze the presented interpretations and analyzes especially in the published works of the Institute for Editing and Publishing the Works of Imām Khumaynī (RA) in two pillars, the type of authenticity and the scope of authenticity. Researching this issue is aimed at providing a new explanation from Imām Khumaynī’s point of view about the two areas mentioned in the Custom of Rational Persons, which is free from any hypertextual and selective interpretation and carried out with library search tools. Unlike other studies, each of which has chosen inherent authenticity or endorsed authenticity, the research of this study which is done by descriptive-analytical method shows that, firstly, in the issue of authentication, rational indications (ʻimārāt ʻuqalāī) have inherent authenticity and non-realistic attitudes (sīrah) need endorsed authenticity (ḥujjīyat al-imḍāī). Secondly, the authenticity of the newly-emerged attitudes also has special conditions in his view, which are rarely fulfilled, and the absolute attribution of their authenticity to Imām Khumaynī (RA) is wrong.

کلیدواژه‌ها [English]

The Custom of Rational Persons
Authenticity of the Custom of Rational Persons
Published Works of the Institute for Editing and Publishing the Works of Imām Khumaynī (RA)

عنوان مقاله [العربیة]

تقییم المنشورات العلمیة حول نظرة الإمام الخمینی (قدس سره) فی حجیة سیرة العقلاء

چکیده [العربیة]

لا شکّ أنّ الإمام الخمینی (قدس سره) کان رائدًا فی استخدام سیرة العقلاء کأحد العناصر الأساسیة التی تُطوّر علم الفقه.
لکن على الرغم من وجود الدراسات التی تناولت آراء الإمام الخمینی (قدس سره) الأصولیة فی هذه المسألة، إلا أنّها خلصت إلى تفسیرات مختلفة. ویهدف هذا المقال إلى نقد وتحلیل التفسیرات والتحلیلات المقدمة، خاصة فی منشورات مؤسسة تنظیم ونشر آثار الإمام الخمینی (قدس سره)، وذلک فی رکنین أساسیین: نوع الحجیة ونطاق الحجیة.
یهدف هذا البحث إلى تقدیم تبیین جدید لرأی الإمام الخمینی (قدس سره) حول المجالین المذکورین فی سیرة العقلاء، والذی یکون مصونٌ من أی تفسیرٍ خارجی أو انتقائی. وقد تمّ استخدام بحث مکتبی لتحقیق ذلک
تشیر نتائج هذه المقالة، التی اتبعت منهجًا وصفیًا تحلیلیًا، إلى ما یلی:
أولاً: فیما یتعلق بقضیة البحث عن الحجیة، إن للأمارات العقلائیة حجیة ذاتیة، بینما تحتاج السیر غیر الواقعیة إلى حجیة إمضائیة، خلافاً للدراسات الأخرى حیث اختارت کل منها حجیة ذاتیة أو حجیة إمضائیة.
ثانیاً: یرى الإمام الخمینی (قدس سره) أن حجیة السیر المستحدثة تخضع لشروط خاصة یصعب تحقیقها. وعلیه، فإنّ إسناد مطلق حجیة هذه السیر إلى الإمام الخمینی (قدس سره) أمر غیر صحیح.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

سیرة العقلاء
الإمام الخمینی
حجیة سیرة العقلاء
منشورات مؤسسة تنظیم ونشر آثار الإمام الخمینی

اصل مقاله

در دست اقدام ...

مراجع

ابن فارس، احمد. (1404 ق). معجم مقاییس اللغه. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
امام خمینی(ره)، سید‌سیدروح‌الله. (1423 ق). تهذیب‌الأصول. به تقریر جعفر سبحانى، تهران: موسسه‏ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).‏
امام خمینی(ره)، سیدروح‌الله. (1426 ق). الاجتهاد و التقلید. تهران: موسسه‏ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).‏
امام خمینی(ره)، سیدروح‌الله. (1363 ق). کشف اسرار. بی‌جا. چاپخانه‏ اسلامیه.
امام خمینی(ره)، سیدروح‌الله. (1375). التعادل و التراجیح. تهران: موسسه‏ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).‏
امام خمینی(ره)، سیدروح‌الله. (‏1378). الرسائل‌العشرة. قم: موسسه‏ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).‏
امام خمینی(ره)، سیدروح‌الله. (1381)، الاستصحاب‏. تهران: موسسه‏ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).‏
امام خمینی(ره)، سیدروح‌الله. (1392). تحریرالوسیله. تهران: موسسه‏ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)‏.
امام خمینی(ره)، سیدروح‌الله. (1392). مناهج‌الوصول إلى علم‌الأصول‏. چاپ4. تهران: موسسه‏ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
امام خمینی(ره)، سیدروح‌الله. (1410 ق)‏. الرسائل‏. قم: موسسه‏ مطبوعاتی اسماعیلیان‏.
امام خمینی(ره)، سیدروح‌الله. (1415 ق). انوارالهدایة. چاپ2. تهران: موسسه‏ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).‏
امام خمینی(ره)، سیدروح‌الله. )1418 ق(. تنقیح‌الأصول.‏ به تقریر حسین تقوى اشتهاردى‏، تهران: موسسه‏ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).‏
امام خمینی(ره)، سید سیدروح‌الله. (1425 ق). تحریر الوسیلة. به ترجمه‏ علی اسلامی، چاپ21، قم: انتشارات اسلامی.
انصاری، مرتضی. )1416 ق(. فرائدالأصول‏. چاپ5‏. قم: جامعه‏ مدرسین حوزه‏ علمیه‏ قم.‏
آخوند خراسانی، محمدکاظم. )1409 ق(. کفایةالأصول. قم: موسسه‏ آل‌البیت.
جوهری، اسماعیل بن حماد. )1376 ق(. الصحاح. به تصحیح: عطار احمد عبدالغفور، بیروت: دارالعلم للملایین.
صدر، محمدباقر. )1408 ق). مباحث‌الأصول. به تقریر سیدکاظم حسینى حائرى، قم: مطبعة مرکز النشر- مکتب الإعلام الإسلامى‏.
طباطبایى، سیدمحمدحسین. (بی‌تا)، حاشیةالکفایة. قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
طریحی، فخرالدین بن محمد. )1375(. مجمع‌البحرین. به تصحیح احمد حسینى اشکورى، تهران: مرتضوی.
طوسی، محمد. )1417 ق(‏. العُدة فی أصول‌الفقه. قم: محمدتقی علاقبندیان.
عسکری، حسن. )1400 ق(. الفروق فی اللغة. بیروت: دارالافاق‌الجدیدة.
علم‌الهدى، على(سیدمرتضی). )1376(. الذریعة إلى أصول‌الشریعة. تهران: موسسه‏ انتشارات و چاپ‏ دانشگاه تهران.
علیدوست، ابوالقاسم. )1397(، فقه و عرف. چاپ6، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
کلینی، محمد بن یعقوب. )1407 ق(. الکافی. به تصحیح على‌اکبر غفارى، چاپ4. تهران: دار الکتب الإسلامیة‌‌.
مجموعه‏ نویسندگان. )1374(. مجموعه‏ آثار کنگره‏ بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی «نقش زمان و مکان در اجتهاد». تهران: موسسه‏ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).‏
نائینی، محمدحسین. )1376(، فوائدالأصول. به تقریر محمدعلی کاظمی خراسانی، قم: جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه‏ قم.

مقالات و پایان‌نامه‌ها

اصغری، سیدمحمد. «بناء عقلا». فصلنامه دانشکده‏ حقوق و علوم سیاسی. 1384(70). صص40-1.
بهرامی‌نژاد، علی. «تمسک به دانسته‌های عرفی بشر در توسعه و فهم عناوین فقهی در مکتب فرقین با رویکردی به دیدگاه امام خمینی(ره)». مجله پژوهشنامه‏ متین. 1395(73). صص59-36.
جبار گلباغی ماسوله، سیدعلی. عرف از نگاه امام خمینی(ره). نشریه فقه. 1379(25- 26). صص244-215.
جبار گلبانی، سیدعلی. عرف از نگاه امام خمینی(ره). مجله حضور. 1380(35). بی‌صص.
جلالی، هادی. «ظرفیت‌های مبانی امام خمینی(ره) درباره‏ بنای عقلا برای فقه سیاسی». مجله فقه و سیاست. 1399(1). صص179-152.
حسین‌نژاد، سیدمجتبی. «تحلیل حجیت بنای عقلا با رویکردی در مسائل مستحدثه». فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی. 1396(48). صص62-37.
رنجبر بافقی، حامد. جایگاه سیره‏ عقلا در اندیشه و سیره‏ امام خمینی(ره) و الزامات آن در اداره‏ جامعه. پایان‌نامه‏ پژوهشکده‏ امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی.
شریعتی فرانی، سعید. «بنای عقلا». دانشنامه‏ امام خمینی. به کوشش سیدضیاء مرتضوی. تهران: موسسه‏ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)‏. 1400، ج2. چاپ1. صص659-653.
فخلعی، محمدتقی. «بررسی شرط معاصرت سیره‏ عقلا با عصر معصومان». مطالعات اسلامی (فقه و اصول). 1389(85). صص104-85.
فیاضی، مسعود. «ماهیت احکام امضایی (از رهگذر بررسی تطبیقی آرای مرحوم محقق اصفهانی و امام خمینی(ره)». فصلنامه حقوق اسلامی. 1391(34). صص218-193.
فیض، علیرضا. «عرف عقلا». فلسفه‏ تحلیلی. 1384(1). صص155-127.
ملک‌زاده، فهیمه. «جایگاه عرف در حقوق با رویکردی بر اندیشه‌های امام خمینی(ره)». پژوهشنامه‏ متین. 1391(56). صص163-139.
موسوی، سیدعبدالواحد. «عرف و بنای عقلا در مکتب فقهی امام خمینی(ره)». پژوهشنامه‏ متین. 1396(77). صص110-93.
موسوی، سیده فاطمه. «سیر تطور و تحول بنای عقلا نزد اصولی‌ها شیعه». پژوهش‌های فقهی. 1398(3). صص552-535.