عدم حجیت خبر واحد در حصر معاملات و قراردادها

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان.زاهدان- ایران

2 مدرس سطوح عالی حوزه علمیه و دانش آموخته دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان و سطح 4 حوزه

10.22034/jrj.2024.76082

چکیده

خبر واحد، طبق نظر مشهور اصولیان، به‌عنوان ظن خاص حجت است. مهم‌ترین دلیل حجیت آن را سیره عقلا می­دانند اما برخی دیگر به استناد دلیل انسداد، اخبار آحاد را به جهت افاده مطلق ظن، مورد عمل قرار می­دهند. آنچه ضرورت دارد موردبحث قرار گیرد این است که آیا حجیت خبر واحد به شکلی یکسان در هر دو حوزه عبادیات و معاملات، کاربرد دارد؟ این مقاله که به روش توصیفی-تحلیلی به نگارش درآمده نشان می­دهد با اثبات اصل تعبدی نبودن احکام معاملات بالمعنی الاخص، اخبار آحاد این ابواب، مفید ظن به بقاء نیستند و لذا با استناد به دلیل انسداد هم حجت نخواهند بود؛ بنابراین در باب معاملات و قراردادها، خبر واحد را نه مستند به دلیل خاص و نه مستند به دلیل انسداد، نمی­توان حجت دانست. درنتیجه قانون‌گذاری در حوزه معاملات و قراردادها، بر عهده کارشناسان (فقها) و انطباق آن‌ها با مقاصد کلی شریعت نظیر غرری و ضرری نبودن است اما فایده روایات ابواب مذکور، می­تواند گویای نحوه نگرش و ذائقه شارع در تنظیم قوانین جامعه باشد. درنتیجه مفید عدم حجیت اخبار آحاد جهت حصر معاملات در معاملات معاصر معصوم (علیه السلام) و ممضات ایشان خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Invalidity of Khabar al-Wāḥid as Restricted to the Transactions and Contracts

نویسندگان [English]

  • Mohammadreza Kaykha 1
  • Hamid Moazzeni-bistgani 2
1 Associate Professor and Faculty Member, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Sistan and Baluchestan University;Zahedan-Iran
2 PhD Sudent at Department of Jurisprudence and Foundations of Islamic Law, Zahedan-Iran; moazzeni62@gmail.com
چکیده [English]

According to the widely known viewpoint of the Uṣūlīyūn, khabar al-wāḥid (tradition with a single transmitter) is valid as a special presumption (ẓan al-khāṣ). The most important reason for its validity is considered to be the intellectuals’ attitude. But some others, citing the reason for obstruction (insidād), use akhbār al-wāhid for the absolute benefit of presumption. What needs to be discussed is whether the validity of the khabar al-wāḥid is used in the same way in both parts of worship (ʻibādīyāt) and transactions. Written in a descriptive-analytical method, this study shows that by proving the principle of non-devotional transaction rules, in its specific sense, the Akhbār al-Āḥād of these chapters are not useful for the presumption of survival (ẓan bih baqāʼ). Therefore, the proof will not be valid due to obstruction. Thus, in the chapter on transactions and contracts, Khabar al-wāḥid cannot be considered as validation either because of a specific proof or because of obstruction. Consequently, legislation in the field of transactions and contracts is the responsibility of experts (jurisprudents) and their compliance with the general purposes of the sharīʻah, such as non-ghararī (uncertain) and non-harmful. However, the usefulness of the narrations of the mentioned chapters can be indicative of the attitude and perception of the lawmaker (shāriʻ) in setting the laws of the society. As a result, the invalidity of akhbār al-āḥād will be useful for restricting transactions to contemporary transactions of maʻṣūm (infallible) and the transactions approved by him.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Obstruction Reason
  • Contracts
  • Transactions Jurisprudence
  • Validity of Khabar al-Wāḥid
  • Transaction in its Specific Sense

عنوان مقاله [العربیة]

حجیة خبر الواحد فی استنباط أحکام المعاملات والعقود؛ دراسة نقدیة

چکیده [العربیة]

یرى مشهور الأصولیین حجیة خبر الواحد من باب الظن الخاص، والدلیل على ذلک هو سیرة العقلاء. لکن البعض یرى حجیة أخبار الآحاد من باب إفادة الظن مطلقاً وذلک بناء على دلیل انسداد باب العلم والعلمی.
والسؤال الضروری هنا هل یتم تطبیق حجیة خبر الواحد على حد سواء فی مجالی العبادات والمعاملات؟
یوضح هذا المقال، المعد وفق المنهج الوصفی التحلیلی، أنه مع إثبات أصل عدم أبدیة أحکام المعاملات بالمعنى الأخص (أی: العقود والإیقاعات)، لا تفید أخبار الأحاد فی هذه الأبواب الظن بالبقاء؛ لذلک لا تکون حجة بناءً على دلیل الانسداد أیضاً.
ومن هذا المنطلق، لا یعتبر خبر الواحد حجة فی بابی المعاملات والعقود، لا من باب الدلیل خاص ولا استناداً إلى دلیل الانسداد. ونتیجة لذلک فإن التقنین فی مجالی المعاملات والعقود، وانطباقها مع المقاصد العامة للشریعة، من قبیل عدم الغرر وعدم الضرر، هو من مسؤولیة الخبراء (الفقهاء).
لکن فائدة روایات الأبواب المذکورة تکمن فی أنه یمکن أن تکون مؤشرا على موقف الشریعة وذوقها فی وضع قوانین المجتمع.
ونتیجة لذلک، تفید روایات الباب عدم حجیة الأخبار الآحاد فی حصر المعاملات فی المعاملات المعاصرة للمعصوم وممضاته .

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • دلیل الانسداد
  • العقود
  • فقه المعاملات
  • حجیة خبر الواحد
  • المعاملات بالمعنى الأخص

در دست اقدام ...

  1. * قرآن کریم
  2. * قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
  3. آخوند خراسانى، محمدکاظم بن حسین. (1409ق). کفایة الأصول ( طبع آل البیت). قم: چاپ اول.
  4. امام خمینی، سید روح اللّه موسوى. (1420ق). الرسائل العشرة (للإمام الخمینی). در یک­جلد. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، قم : ایران. اول.
  5. امام خمینى، سید روح اللّه موسوى، (بی‌تا). کتاب البیع (للإمام الخمینی). مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره. تهران: ایران. اول.
  6. امامى، سید حسن. (بی‌تا). حقوق مدنى (امامى). تهران: انتشارات اسلامیة.
  7. انصارى، مرتضى بن محمدامین.(1416ق). فرائد الأصول. قم: بی نا.چاپ پنجم.
  8. بحرانى، محمد سند.(1428ق). فقه المصارف و النقود. در یک جلد. مکتبة فدک. قم: ایران.
  9. بهجت، محمد تقی.(1428ق). استفتاءات (بهجت). 4 جلد. دفتر حضرت آیت‌الله بهجت، قم: ایران. اول.
  10. تبریزى، جواد بن على.(1403ق). استفتاءات جدید (تبریزى). دو جلد. قم : ایران. اول.
  11. حر عاملی،محمد بن حسن.(بی‌تا). وسائل الشیعه. دار احیاء التراث العربی. بیروت: لبنان
  12. حسینی­یار، حسن؛ سلطانی، عباسعلی و علمی سولا، محمدرضا. (1396). «حجیت خبر واحد در امور مهمه». مجله مطالعات فقه و حقوق اسلامی. 9(16). 157-176.
  13. حسینی، سید عبدالرحیم، و ملیحی، سید مصطفی.(1400). « نقش عقل در حجیت خبر واحد» مجله پژوهشنامه قرآن و حدیث. 15(29) 81-99.
  14. خویى، سید ابوالقاسم. (1417ق). مصباح الأصول (مباحث حجج و امارات - مکتبة الداوری ). قم: بی نا.چاپ پنجم
  15. سبحانى، جعفر.(1387ق). الموجز فی أصول الفقه . قم: بی نا. چاپ چهاردهم.
  16. صدر، شهید، سید محمد باقر.(1417ق). اقتصادنا. در یک جلد، دفتر تبلیغات اسلامى - شعبه خراسان. قم: ایران. اول.
  17. طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن.(1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. 8 جلدی. المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة. تهران. ایران. سوم.
  18. عراقى نجفى، عبد النبى.(بی‌تا). الغوالى اللئالى فی فروع العلم الإجمالى. قم: بی نا
  19. فرع شیرازی، مصطفی، فخلعی محمد تقی، و بکایی، منصوره (1398). امکان‌سنجی فقهی-اصولی تبعیض در حجیت خبر. مجله جستارهای فقهی و اصولی، 5(4). 29-52.
  20. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق.(1407ق). الکافی (ط - الإسلامیة). دار الکتب الإسلامیة. تهران: چاپ چهارم.
  21. محقق حلّى، نجم‌الدین، جعفر بن حسن.(1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. 4 جلد. مؤسسه اسماعیلیان. قم : ایران. دوم.
  22. مظفر، محمد رضا.(1375). أصول الفقه. (طبع اسماعیلیان ). قم: چاپ پنجم.
  23. مکارم شیرازی، ناصر.(1425ق). کتاب النکاح. انتشارات مدرسه امام علی 7 . قم: ایران.
  24. مکارم شیرازى، ناصر.(1427ق). دائرة المعارف فقه مقارن. در یک جلد. انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه‌السلام. قم: ایران. اول.
  25. مکارم شیرازى، ناصر.(بی‌تا). بررسى طرق فرار از ربا. در یک جلد. قم: بی نا. ایران. اول.
  26. منتظری، حسین على.(بی‌تا). رساله استفتاءات (منتظرى). قم : بی نا. ایران. اول.
  27. موسوى اردبیلی، سید عبد الکریم. (1414ق).فقه الشرکة و کتاب التأمین. در یک جلد. منشورات مکتبة أمیر المؤمنین - دار العلم مفید رحمه الله. قم: ایران. اول.
  28. نائینى، محمد حسین.(1352). أجود التقریرات. قم: بی نا. چاپ اول.
  29. نائینى، محمد حسین.(1424ق). تنبیه الأمة و تنزیه الملة. در یک جلد. انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
  30. نجفى، کاشف الغطاء، موسی.(بی‌تا). منیة الراغب فی شرح بلغة الطالب. در یک جلد. مؤسسه کاشف الغطاء.
دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 34
مقالات علمی پژوهشی
خرداد 1403
صفحه 1-1
  • تاریخ دریافت: 07 آبان 1401
  • تاریخ بازنگری: 24 اردیبهشت 1402
  • تاریخ پذیرش: 06 مهر 1402