استثناهای اصل عدم نقل در وضع لغات

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسنده

استاد حوزه علمیه قم

10.22034/jrj.2024.67775.2722

چکیده

یکی از چالش‌های استنباط از ادله لفظی، احتمال تغییر معانی الفاظ در طول زمان است. در مقابل این احتمال به اصل عدم نقل استناد شده و لفظ آیات و روایات مطابق معنای متأخر آن‌ها تفسیر می‌شود. باوجود گسترۀ استفاده از اصل عدم نقل، استثناهای این اصل کمتر مورد ارزیابی تفصیلی قرار گرفته است. هدف از این مقاله که به روش توصیفی-تحلیلی به رشته تحریر درآمده، بیان چیستی استثناهای اصل عدم نقل و بررسی صحت هر استثنا بر پایه مبانی مختلف در پذیرش این قاعده بوده است؛ چراکه در کتب اصولی استثناهای اصل عدم نقل به‌صورت پراکنده و با صرف‌نظر از تطبیق مبانی مختلف بیان شده‌اند. از سوی دیگر در معدود آثار پژوهشی پیرامون اصل عدم نقل فقط به اصل برخی از استثناها اشاره شده است. در موارد نادر موجود هم از صحت‌سنجی موارد استثنا بر اساس مبانی مختلف اصولی خودداری شده است. پس از بررسی‌ها روشن شد که مهم‌ترین استثناهای این اصل عبارتند از: الف) علم به اصل نقل و شک در زمان آن؛ ب) علم به زمان نقل و جهل به تاریخ استعمال؛ ج) وجود مقتضی خاص برای نقل؛ د) عدم فحص از معارض. مهم‌ترین مبانی اصولی در پذیرش قاعده عبارتند از استصحاب، سیره (عقلا و متشرعه) و غلبه استعمال؛ بر اساس هر مبنا، استثناهای موردپذیرش در اصل عدم نقل متفاوت خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Exceptions to the Principle of Non-Transmission in the Evolution of Word Meanings

نویسنده [English]

  • Mohammad Shafiei
استاد حوزه علمیه قم
چکیده [English]

One of the challenges in interpreting verbal evidence is the possibility that word meanings may change over time. To counter this, scholars refer to the principle of non-transmission, which holds that the words in verses and ḥadīths should be interpreted according to their original meanings rather than later ones. Despite the broad application of this principle, its exceptions have not been thoroughly studied. This study, using a descriptive-analytical method, aims to identify the exceptions to the principle of non-transmission and assess the validity of each exception based on different foundational approaches to this principle. In uṣūlī (principles of jurisprudence) literature, the exceptions are often presented in a fragmented manner without considering various theoretical bases. Additionally, existing research on the principle of non-transmission typically only mentions some exceptions and rarely evaluates their validity across different uṣūlī frameworks.
The study reveals that the most significant exceptions to the principle are: 

a) Having knowledge of the principle of transmission but uncertainty about when it occurred;
b) Knowing the time of transmission but not the date of the word’s original usage;
c) The presence of a special reason for the transmission;
d) Failure to verify the opposition.

The most important uṣūlī foundations for accepting the principle include istiṣḥāb (presumption of continuity), sīrah (customs of intellectuals and religious communities), and the prevalence of usage. Depending on which basis is applied, the accepted exceptions to the principle of non-transmission may vary.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Principle of Non-Transmission
  • Iṣālat al-Taṭābuq
  • Tashabuh al-Azmān
  • Itiḥād al-ʻUrfayn
  • Istṣḥāb al-Qahqarī

عنوان مقاله [العربیة]

استثنائات أصل عدم النقل فی وضع اللغات

چکیده [العربیة]

من بین التحدیات التی تواجه الاستنباط من الأدلة اللفظیة، احتمال تغیر معانی الألفاظ بمرور الزمن. وفی مواجهة هذا الاحتمال، یستند الفقهاء إلى قاعدة "أصل عدم النقل"، حیث یتم تفسیر ألفاظ الآیات والروایات وفقًا لمعانیها المتأخرة.
رغم الانتشار الواسع لأصل عدم النقل، فإن استثناءات هذا الأصل لم تحظَ بتحلیل تفصیلی کافٍ.
یهدف هذا المقال، الذی تم تألیفه وفقَ المنهج الوصفی التحلیلی، إلى بیان ماهیة استثناءات أصل عدم النقل، ودراسة صحة کل استثناء على ضوء مختلف المبانی التی تقوم علیها هذه القاعدة. ذلک أن کتب الأصول قد ذکرت استثناءات أصل عدم النقل بشکل متفرق، متجاهلةً بذلک مطابقة المبانی المختلفة التی تقوم علیها.
"من ناحیة أخرى، فی الدراسات البحثیة القلیلة التی تناولت أصل عدم النقل، اقتصر الأمر على الإشارة إلى بعض الاستثناءات، ونادراً ما تمّ التحقق من صحة هذه الاستثناءات بالاستناد إلى مختلف المبانی الأصولیة.
بعد الدراسات المتعمقة، تبین أن أهم استثناءات لهذا الأصل هی: أ) العلم بأصل النقل والشک فی زمانه؛ ب) العلم بزمان النقل والجهل بتاریخ استعماله؛ ج) وجود مقتضى خاص للنقل؛ د) عدم البحث عن المعارض والدلیل المخالف.
"إن أهم المبانی الأصولیة التی تقوم علیها هذه القاعدة هی الاستصحاب، والسیرة (العقلائیة والمتشرعة)، وغلبة الاستعمال. وبناءً على کل مبانی، تختلف الاستثناءات التی تقبلها قاعدة عدم النقل.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • أصل عدم النقل
  • أصالة التطابق
  • تشابه الأزمان
  • اتحاد العرفین
  • الاستصحاب القهقری

به فایل PDF مراجعه نمایید. در دست طراحی...

  1. آخوند خراسانى، محمدکاظم بن حسین. (1409 ق). کفایة الأصول. قم: طبع آل البیت.
  2. فاضل هندى، محمد بن حسن. (1416 ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  3. امام خمینى، روح‌الله. (1381 ش). الاستصحاب. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
  4. امام خمینى، روح‌الله. (1423 ق). تهذیب الأصول. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
  5. شیخ انصارى، مرتضى بن محمدامین. (1383 ش). مطارح الأنظار. چاپ دوم، قم: مؤسسه امام علی علیه‌السلام.
  6. شیخ انصارى، مرتضى بن محمدامین. (1428 ش). فرائد الأصول. چاپ نهم، قم: مجمع الفکر الاسلامی‏.
  7. ایروانى، باقر. (1429 ق). کفایة الأصول فی اسلوبها الثانى. نجف اشرف: مؤسسه احیاء التراث الشیعه‏.
  8. .
  9. بهبهانى، محمدباقر بن محمد اکمل. (1424 ق). مصابیح الظلام. قم: مؤسسة العالمة المجدد الوحید البهبهانی.
  10. جزایرى، محمدجعفر. (1415 ق). منتهى الدرایة فی توضیح الکفایة. چاپ چهارم، قم: مؤسسه دار الکتاب‏.
  11. حسینى فیروزآبادى، مرتضى. (1400 ق). عنایة الأصول فی شرح کفایة الأصول. قم: کتاب‌فروشی فیروزآبادی.
  12. فخر المحققین حلی، محمد بن حسن بن یوسف. (1387 ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  13. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله سیورى. (1404 ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى.
  14. خویى، ابوالقاسم. (1300 ش). مصابیح الأصول. تهران: مرکز نشر کتاب‏.
  15. رشتى، حبیب‏الله بن محمدعلى. (بی‌تا). بدائع الأفکار. قم: موسسه آل البیت علیهم‌السلام.
  16. رشتى، عبدالحسین. (1370 ق). شرح کفایة الأصول. نجف اشرف: مطبعه الحیدریه النجف‏.
  17. روحانى، محمد. (1413 ق). منتقى الأصول. قم: دفتر آیت‌الله سید محمدحسینی روحانی‏.
  18. سبحانى تبریزى، جعفر. (1424 ق). إرشاد العقول الى مباحث الأصول. قم: مؤسسه امام صادق ع.
  19. شهید ثانى، زین‏الدین بن على. (1416 ق). تمهید القواعد قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
  20. شیرازى، میرزا محمدحسن بن محمود. (1409 ق). تقریرات آیة الله المجدد الشیرازی. قم: موسسة آل البیت علیهم‌السلام لاحیاء التراث‏.
  21. شهید صدر، محمدباقر. (1417 ق). بحوث فی علم الأصول. چاپ سوم، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام.
  22. شهید صدر، محمدباقر. (1418 ق). دروس فی علم الأصول. چاپ پنجم، قم: انتشارات اسلامى.
  23. طباطبایى قمى، تقى. (1381 ش). الأنوار البهیة فی القواعد الفقهیة، قم: محلاتی.
  24. شهید ثانى، زین‌الدین بن على. (1412 ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّى- سلطان العلماء). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه.
  25. عراقى، ضیاءالدین. (1417 ق). نهایة الأفکار. چاپ سوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم).
  26. عراقى، ضیاءالدین. (1370 ق). بدائع الافکار فی الأصول. نجف اشرف: بی نا.
  27. فاضل موحدى لنکرانى، محمد. (1385 ش). إیضاح الکفایة. چاپ پنجم، قم: نوح‏.
  28. فوّاز، حسن. (2018 م). تحصیل ظهور زمن الصدور بین أصالة عدم النقل و اطراد الاستعمال. قم: رسالة الثقلین، شماره 80، ص62-84.
  29. کاشف الغطاء، على. (1408 ق). مصادر الحکم الشرعى و القانون المدنى. نجف اشرف: مطبعه الآداب.
  30. محقق داماد، محمد. (1382 ش). المحاضرات (مباحث اصول الفقه). اصفهان: مبارک.
  31. محمدی مجد، ابوالفضل، فائزی، محمد، و شجاع، مجتبی (1400). نقد و ارزیابی اصل ثبات در ألفاظ. فصلنامه پژوهش‌های اصولی، شماره 29، 86-63.
  32. محمدى بامیانى، غلامعلى. (1430 ق). دروس فی الکفایة. بیروت: دار المصطفی (ص) لاحیاء التراث‏.
  33. منافی، حسین. (1391 ش). نقل در دلالت الفاظ و افعال. فصلنامه پژوهش‌های اصولی، شماره 12، 95-115.
  34. نائینى، محمدحسین. (1355 ق). فوائد الاُصول. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
  35. نراقى، مولى احمد بن محمدمهدی. (1417 ق). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
  36. هاشمى شاهرودى، سیدمحمود. (1431 ق). اضواء و آراء؛ تعلیقات على کتابنا بحوث فی علم الأصول. قم: مؤسسه دائره‌المعارف فقه اسلامی‏.
دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 35
مقالات علمی پژوهشی
شهریور 1403
صفحه 1-1
  • تاریخ دریافت: 20 آبان 1402
  • تاریخ بازنگری: 25 اردیبهشت 1403
  • تاریخ پذیرش: 30 تیر 1403