بررسی ماهیت معدن از دیدگاه فقه شیعه

نوع مقاله : پژوهشی (داوری سریع)

نویسنده

پژوهش ورز مؤسسه عالی فقه و علوم اسلامی farhangdelir31@gmail.com

چکیده

ماهیت معدن یکی از مسائل مهم در موضوع‌شناسی فقهی است که کمتر مورد بحث قرار گرفته است. بسیاری از فقیهان تنها به تعاریف لغوی یا اصطلاحی بسنده کرده‌اند، درنتیجه، ماهیت واقعی معدن همچنان مبهم باقی مانده است و این ابهام در قوانین کشور نیز مشاهده می‌شود.
در پی بررسی منابع فقهی، لغوی و عرفی و نیز ارزیابی ویژگی‌هایی که می‌توانند در تعیین ماهیت معدن در مقایسه با مواد معدنی مؤثر باشند، چهار ویژگی زیر شناسایی و تحلیل شد: تراکم مواد معدنی با درجه‌ای از خلوص در محدوده‌ای مشخص، عمق از سطح زمین، ارزش مالی بالای مواد معدنی و غیر بودن از جنس زمین.
نتایج بررسی نشان می‌دهد که از میان این چهار ویژگی، دو ویژگی نخست (تراکم با خلوص مشخص و عمق) از ارکان ماهوی معدن به شمار می‌آیند؛ به‌گونه‌ای که بدون آن‌ها، تصور ماهیت معدن ممکن نیست. ویژگی سوم (ارزش مالی) اگرچه مستقیماً به مواد معدنی مربوط است؛ اما به‌واسطه، وصفی برای معدن نیز محسوب می‌شود؛ چراکه هر تراکمی از مواد، معدن به شمار نمی‌رود، مگر آن‌که مواد دارای ارزش مالی چشمگیری باشند؛ اما ویژگی چهارم (غیر بودن از جنس زمین)، نقشی در تحقق ماهیت معدن یا تعریف مواد معدنی ندارد. بر این اساس می‌توان معدن را این‌گونه تعریف کرد: «معدن، مکان تراکم و تمرکز مواد و عناصر باارزش در درون زمین است».

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating the nature of mining from the point of view of Shia jurisprudence

نویسنده [English]

  • Mahdi Farhangdalir
Researcher of the Higher Institute of Fiqh and Islamic Sciences
چکیده [English]

he nature of mining and the essential characteristics of mining is one of the seemingly easy issues in jurisprudential thematic issues, which is rarely discussed, and most of the jurists have only dealt with verbal or terminological definitions, they have not discussed much about the nature of mining, and the nature of mining is still It has remained ambiguous and the difference between the characteristics of mines and minerals has not been clarified.After searching for jurisprudential, lexical and customary sources and examining the characteristics that have the possibility of influencing the nature of the mine against minerals, four characteristics - "concentration of minerals with a degree of purity within a certain range, depth from the surface of the earth, high financial value of the material" "Mineral and non-earth minerals" was reviewed and the following results were obtained: Out of these four characteristics, the first and second two characteristics are the essential elements of the mine, without which the nature of the mine cannot be realized even in the mind. Although the third characteristic is directly a description of mineral materials, but indirectly, it is also considered a characteristic of a mine, and in a way, it is an existential and external description of a mine, because the density of any material does not lead to the realization of a mine outside, but it must Materials have a high financial value so that they can be mined at the place of concentration. But the fourth characteristic, "being non-earth" has neither a role in the nature of minerals nor an effect on the realization of the nature of the mine.Therefore, in the definition of a mine, it can be said that a mine is: "a place of concentration and concentration of valuable materials and elements inside the earth.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The nature of mining
  • mining
  • apparent mining
  • internal mining
  • minerals

عنوان مقاله [العربیة]

ماهیة المعدن من منظور الفقه الإمامی

چکیده [العربیة]

تُمثل طبیعة المعدن إحدى القضایا الجوهریة فی تحدید الموضوعات الفقهیة التی لم تحظَ ببحث وافٍ. فقد اکتفى غالب الفقهاء بالتعریفات اللغویة أو الاصطلاحیة، مما أبقى الطبیعة الحقیقیة للمعدن غامضة، وهو غموض ینعکس کذلک فی قوانین البلاد.

بعد البحث فی المصادر الفقهیة، اللغویة، والعرفیة، وکذلک تقییم الخصائص التی یمکن أن تکون مؤثرة فی تحدید ماهیة المعدن مقارنة بالمواد المعدنیة، تم تحدید وتحلیل أربع خصائص: تراکم المواد المعدنیة بدرجة من النقاء فی نطاق محدد، العمق من سطح الأرض، القیمة المالیة العالیة للمواد المعدنیة، وکونها غیر داخلة ضمن جنس الأرض.

تُبین نتائج البحث أن من بین هذه الخصائص الأربع، تُعدّ الخصیصتان الأولیان (الکثافة بنقاوة محددة والعمق) من مقومات حقیقة المعدن؛ بحیث لا یُتصوّر المعدن بدونهما. أما الخاصیة الثالثة (القیمة المالیة)، وإن کانت تتعلق بالمواد المعدنیة مباشرة؛ لکنها تُعدّ وصفاً للمعدن بالواسطة؛ إذ لیس کل تجمع للمواد یُعدّ معدناً، إلا إذا کانت المواد ذات قیمة مالیة معتبرة؛ أما الخاصیة الرابعة (کونها مغایرة لجنس الأرض)، فلا دخل لها فی تحقیق حقیقة المعدن أو تعریف المواد المعدنیة. وبناءً على ذلک، یمکن تعریف المعدن بهذا الشکل: "المعدن هو محل تجمع وتکثف المواد والعناصر القیّمة فی باطن الأرض".

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • ماهیة المعدن
  • المعدن
  • المعدن السطحی
  • المعدن الجوفی
  • المواد المعدنیة

PDF مراجعه نمایید

  1. اراکی، محسن. (1432ق). کتاب الخمس. قم، مجمع الفکر الإسلامی.
  2. انصاری، مرتضی. (1415ق). کتاب الخمس. قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  3. بحرانی، یوسف. (1405ق). الحدائق الناضرۀ فی احکام العترة الطاهره. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  4. بروجردی، آقا حسین. (1380ق). زبدة المقال فی خمس الرسول و الآل. قم: چاپخانۀ علمیه.
  5. ابن اثیر، مبارک بن محمد، (بی­تا). النهایة فی غریب الحدیث و الاثر. قم: موسسۀ اسماعیلیان.
  6. شهاب پور ، جمشید. (1380). زمین‌شناسی اقتصادی. کرمان: انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان.
  7. جوهری، اسماعیل. (1410ق). الصحاح. بیروت: دارالعلم للملایین.
  8. حائری یزدی، مرتضی. (1418ق). کتاب الخمس. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  9. حائرى، سید على بن محمد طباطبایى. (1418ق). ریاض المسائل. قم: مؤسسه آل البیت:.
  10. حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت:.
  11. حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی). (1414ق). تذکرۀ الفقهاء. قم: موسسۀ آل البیت:.
  12. حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی). (1388ق). تذکرۀ الفقها، ط قدیم، قم: موسسۀ آل البیت:.
  13. حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی). (1413ق). قواعد الاحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  14. حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی). (1412ق). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
  15. حلی، نجم الدین (محقق حلی). (1407ق). المعتبر فی شرح المختصر. قم: موسسۀ سید الشهداء7.
  16. حلی، نجم الدین (محقق حلی). (1408ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. چاپ دوم، قم: موسسۀ اسماعیلیان.
  17. حلی سیوری، مقداد بن عبدالله. (1404ق). التنقیح الرائع. قم: کتابخانۀ آیت الله مرعشی.
  18. خلخالی، سید محمد مهدی. (1427ق). فقه الشیعه، کتاب الخمس و الانفال. قم: دار البشیر.
  19. خمینی، سید روح اللّٰه موسوى. (بی­تا). تحریر الوسیله. قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
  20. خویی، سید ابوالقاسم. (بی­تا). المستند فی شرح العروۀ الوثقی. قم: نشر مدینۀ العلم.
  21. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412ق). مفردات الفاظ قرآن. لبنان – سوریه: دارالعلم- الدار الشامیه.
  22. سیفی مازندرانی، علی اکبر. (1417ق). دلیل تحریر الوسیله. تهران: موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی;.
  23. شاهرودی، سید محمود. (1425ق). کتاب الخمس. چاپ دوم، قم: موسسۀ دائرۀ المعارف فقه اسلامی.
  24. طوسی، محمد بن حسن. (1387ق). المبسوط فی فقه الامامیه. چاپ سوم، قم: المکتبۀ المرتضویه.
  25. طوسی، محمد بن حسن. (1407ق). تهذیب الاحکام. چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  26. عاملی جزینی، محمد بن مکی (شهید اول). (1412ق). کتاب البیان. قم: محقق.
  27. عاملی جزینی، محمد بن مکی (شهید اول). (1412ق). الدروس الشرعیه. چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  28. عاملی مکی، زین الدین (شهید ثانی). (1412ق). الروضۀ البهیه فی شرح اللمعۀ الدمشقیه. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  29. عاملی مکی، زین الدین (شهید ثانی). (1413ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام. قم: موسسۀ المعارف الاسلامیه.
  30. موسوی عاملی، محمد بن علی. (1411ق). مدارک الاحکام فی شرح عبادات شرائع الاسلام. بیروت: موسسۀ آل البیت:.
  31. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410ق). کتاب العین. چاپ دوم، قم: نشر هجرت.
  32. فیروز­آبادی، مجدالدین. (1426ق). القاموس المحیط، چاپ هشتم، بیروت: موسسۀ الرسالۀ للطباعۀ و النشر.
  33. کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. چاپ چهارم، قم: دار الکتب الاسلامیه.
  34. نجفی، محمد حسن. (1421ق). جواهر الکلام. قم: موسسۀ دائرۀ المعارف فقه اسلامی.
  35. نراقی، مولی احمد. (1425ق). الحاشیه علی الروضه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  36. همدانی، آقا رضا. (1416ق). مصباح الفقیه. قم: موسسۀ الجعفریه.
  37. جعفری، شعبانعلی. (1398). ماهیت و ملکیت معدن در فقه امامیه، دو فصلنامۀ مطالعات فقه امامیه، شمارۀ 13.
  38. سید بنکدار، سیدمسعود، محمدی آیین، شهرزاد. (1397). ناصرالدین شاه در جستجوی معادن طلا، فصلنامۀ تحقیقات تاریخی، دفتر4.