ملاحظات فقهی وقف سهام و اجرای آن در بازار سرمایه

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه قم. قم، ایران

2 دانش آموخته سطح سه حوزه علمیه قم. قم، ایران

3 دانش آموخته سطح سه حوزه علمیه قم. قم، ایران.

4 دانش آموخته سطح دو حوزه علمیه قم. قم، ایران.

چکیده

امروزه با توجه به گسترش جوامع بشری و پیشرفت‌های اقتصادی که به پیدایش بازارها، ابزارهای مالی جدید و دارایی‌های نوظهوری همچون پول، سهام و رمزارزها انجامیده است و نیز با توجه به مشکلاتی که در اَوقاف رایج گذشته مانند وقف املاک، اراضی و بناها وجود دارد، ظرفیت‌های نوینی برای تحقق وقف نمایان شده است. یکی از این ظرفیت‌ها، وقف سهام شرکت‌های سهامی است؛ اما با توجه به اینکه در فقه اسلامی برای تحقق وقف شرعی، شرایط و احکام خاصی همچون عین بودن موقوف، قابلیت بقا با امکان انتفاع از آن و عدم جواز خرید و فروش مال موقوفه بیان شده است، لازم است وقف سهام از حیث فقهی امکان‌سنجی شود و ملاحظات شرعی اجرای آن در بازار سرمایه مورد بررسی قرار گیرد.
دربارۀ ماهیت سهم، احتمالات مختلفی مطرح شده است که با بررسی آن‌ها می‌توان نتیجه گرفت که سهم، مالی اعتباری است که نمایانگر «بخشی معیّن از سرمایۀ اعتباری ثانوی شرکت» است.
از سوی دیگر، با بازتعریف وقف به‌عنوان «تحبیس ما یَبقى و تجویز الانتفاع» و نیز با بازنگری در شرایطی مانند عین بودن مال موقوف - خواه با مناقشه در ادلۀ آن، یا با ارائۀ تفسیری موسّع از مفهوم «عین» به‌گونه‌ای که شامل اموال اعتباری نیز گردد - می‌توان وقف شرعیِ سهام را قابل پذیرش دانست. البته، راه‌حل دیگری نیز برای وقف سهام وجود دارد که می‌توان از آن با عنوان «وقف عرفی» یاد کرد؛ وقف عرفی گرچه از عنوان «وقف» برخوردار است؛ اما احکام خاص وقف شرعی بر آن مترتب نیست.
از مهم‌ترین انتفاعات حاصل از سهام، کسب سود از طریق خرید و فروش آن‌هاست؛ اما این امر دربارۀ سهام موقوفه با مشکل منع خرید و فروش مال موقوف روبه‌روست. با این حال، این اشکال را می‌توان با راهکارهایی نظیر گنجاندن شرط در هنگام وقف توسط واقف، زوال قابلیت انتفاع یا انفع بودن فروش مال موقوفه، مرتفع ساخت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Jurisprudential Considerations of Stock Endowment and Its Implementation in the Capital Market

نویسندگان [English]

  • Mohamad Amin Mosaddeq 1
  • Mahdi Zowqi 2
  • Hadi Zowqi 3
  • Yousof Salahi 3
  • Mohamad Naseri 4
1 Howzeh qom
2 Howzeh qom
3 Howzeh
4 Howzeh qom
چکیده [English]

The expansion of human societies and economic advancements has led to new financial instruments and assets, including stocks and cryptocurrencies. These developments present new opportunities for endowment (waqf) practices, particularly through the endowment of company stocks. However, Islamic jurisprudence requires specific conditions for valid endowments, including that the endowed property must be tangible (ʿayn), capable of preservation while allowing benefit, and prohibited from sale. This necessitates a jurisprudential examination of stock endowment and its implementation in capital markets.
Regarding the nature of stock, analysis reveals it to be a credit property representing a share of a company’s secondary capital. By redefining waqf as “the confinement of property while permitting the utilization of its benefits,” and through either challenging the evidence for the tangible property requirement or expanding the interpretation of ʿayn to include credit properties, religious (sharʿī) endowment of stocks becomes theoretically acceptable.
An alternative approach is “customary (ʿurfī) endowment,” which adopts the term waqf but operates outside strict jurisprudential rulings. A key challenge is reconciling the prohibition against selling endowed property with the primary benefit of stocks – profit through trading. Potential solutions include specific conditions set by the endower (wāqif) at the time of endowment or exceptions when maintaining the stock becomes unprofitable




 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Stock endowment
  • Capital market
  • Endowed shares
  • Secondary fund
  • Credit proper

عنوان مقاله [العربیة]

ملاحظات فقهیة فی وقف الأسهم وتطبیقها فی السوق المالیة

چکیده [العربیة]

مع توسع المجتمعات البشریة والتقدم الاقتصادی الذی أدى إلى ظهور أسواق وأدوات مالیة جدیدة وأصول ناشئة مثل النقود، الأسهم، والعملات الرقمیة، ومع وجود المشاکل فی الأوقاف التقلیدیة السابقة کوقف العقارات والأراضی والمبانی، ظهرت الیوم إمکانیات جدیدة لتحقیق الوقف.

إحدى هذه الإمکانیات هی وقف أسهم الشرکات المساهمة. ولکن نظراً لأن الفقه الإسلامی یشترط لتحقق الوقف الشرعی شروطاً وأحکاماً خاصة، مثل کون الموقوف عیناً، وقابلیته للبقاء مع إمکانیة الانتفاع منه، وعدم جواز بیع المال الموقوف، فمن الضروری دراسة إمکانیة وقف الأسهم من الناحیة الفقهیة، ومراجعة الملاحظات الشرعیة لتطبیقها فی السوق المالیة.

تناول البحث احتمالات متعددة بشأن طبیعة السهم. وبعد تحلیلها، یمکن استنتاج أن السهم هو مال اعتباری یمثل "حصّة معینة من رأس المال الاعتباری الثانوی للشرکة".

من جهة أخرى، من خلال إعادة تعریف الوقف على أنه "تحبیس ما یبقى وتجویز الانتفاع"، وأیضاً من خلال إعادة النظر فی شروط مثل کون المال الموقوف عیناً - سواء بالمناقشة فی أدلتها، أو بتقدیم تفسیر موسّع لمفهوم "العین" لیشمل الأموال الاعتباریة أیضاً - یمکن اعتبار وقف الأسهم شرعیاً مقبولاً. کما تجدر الإشارة إلى وجود حل آخر لوقف الأسهم یمکن تسمیته "الوقف العرفی"؛ هذا الوقف، بالرغم من حمله لاسم "الوقف"، إلا أن الأحکام الخاصة بالوقف الشرعی لا تنطبق علیه.

من أهم المنافع المتحصلة من الأسهم هو کسب الأرباح من خلال شرائها وبیعها؛ لکن هذا الأمر یواجه مشکلة منع بیع المال الموقوف فیما یخص الأسهم الموقوفة. ومع ذلک، یمکن رفع هذا الإشکال من خلال حلول مثل إدراج شرط عند الوقف من قبل الواقف، أو زوال قابلیة الانتفاع، أو أن یکون بیع المال الموقوف أکثر نفعاً أی أنفع.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • وقف الأسهم
  • السوق المالیة
  • أسهم موقوفة
  • رأس المال الثانوی
  • المال الاعتباری

PDF مراجعه نمایید.

  1. قرآن کریم.
  2. ابن أبی­جمهور، محمد بن زین‌الدین. (1403ق). عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة. قم: مؤسسۀ سید الشهداء7.
  3. ابن ادریس حلی، محمد بن منصور بن احمد‌. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  4. ابوالحسین، احمد بن فارس بن زکریا. (1404ق). معجم مقائیس اللغة. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  5. احمدزاده بزاز، سید عبدالمطلب، مرتضی محمدی و محمدرضا مروارید. (1399). «تأمل فقهی و حقوقی در عین انگاری سهام شرکت‌های تجاری». آموزه‌های فقه مدنی، شمارۀ 22، 31- 59.
  6. اسکینی، ربیعا. (1399). حقوق تجارت. چاپ هفتم، تهران: انتشارات سمت.
  7. انصاری، مرتضی بن محمدامین. (1415ق). المکاسب (کنگره). قم: الموتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الاعظم الانصاری.
  8. تفرشی، محمد عیسی، ابراهیم شعاریان ستاری. (1381). «سهم و حقوق ناشی از آن در شرکت‌های سهامی»، پژوهش حقوق و سیاست، شمارۀ 7، 21-47.
  9. جزایرى، محمدجعفر. (1415ق). منتهى الدرایة فی توضیح الکفایة. چاپ چهارم، قم: موسسۀ دار الکتاب.
  10. حائری، سید علی بن محمد طباطبائی. (1418ق). ریاض المسائل (ط- الحدیثة). قم: موسسۀ آل البیت:.
  11. حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة. قم: موسسۀ آل البیت7.
  12. حسینی عاملی، سید جواد بن محمد. (1419ق). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  13. حکیم، سید محسن طباطبائی. (1416ق). مستمسک العروة الوثقی. قم: موسسۀ دار التفسیر.
  14. حلبی، ابن زهره. (1417ق). غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع. قم: موسسۀ امام صادق7.
  15. حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (علامه حلی). (1413ق). قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  16. حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (علامه حلی). (بی‌تا). تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة (ط- قدیمه). مشهد: موسسۀ آل البیت:.
  17. حلی، نجم الدین (محقق حلی). (1408ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: موسسۀ اسماعیلیان.
  18. خرازی، محسن. (1423ق). البحوث الهامة فی المکاسب المحرمة. قم: موسسۀ در راه حق.
  19. خمینی، سید روح‌الله. (بی‌تا). تحریر الوسیلة. قم: مطبوعات دار العلم.
  20. خوانسارى، سید احمد بن یوسف. (405 ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. چاپ دوم، قم: موسسۀ اسماعیلیان.
  21. خویى، سید ابوالقاسم موسوى. (بی‌تا)، مصباح الفقاهة (المکاسب). چاپ پنجم، بی‌جا: بی­نا.
  22. دبیرخانۀ کمیتۀ تخصصی فقهی مرکز پژوهش، توسعه و معاملات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار. (1401). مصوبات کمیتۀ تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار. تهران: انتشارات بورس وابسته به شرکت اطلاع رسانی و خدمات بورس.
  23. سبحانی، تبریزی جعفر. (1387). أحکام البیع فی الشریعة الإسلامیة الغراء. قم: مؤسسة الإمام الصادق7.
  24. سبحانی، تبریزی جعفر. (1438ق). أحکام الوقف فی الشریعة الإسلامیة الغراء. قم: مؤسسة الإمام الصادق7.
  25. سبزواری، سید عبدالاعلی. (1413ق). مهذب الاحکام. چاپ چهارم، قم: موسسۀ المنار.
  26. شریف مرتضی، علی بن حسین موسوی. (1415ق). الانتصار فی انفرادت الامامیة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  27. صاحب، اسماعیل بن عباد. (1414ق). المحیط فی اللغة. بیروت: عالم الکتب.
  28. طوسی، محمد بن الحسن. (1387ق). المبسوط فی فقه الامامیة. چاپ سوم، قم: المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة.
  29. طوسى، محمد بن حسن. (1407ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  30. عاملی جزینی، محمد بن مکی (شهید اول). (1417ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  31. عاملی مکی، زین الدین بن علی (شهید ثانی). (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشى - کلانتر). قم: کتاب فروشی داوری.
  32. عاملی مکی، زین الدین بن علی (شهید ثانی). (1413ق). مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الاسلام. قم: موسسۀ المعارف الاسلامیة.
  33. عاملی، محمد بن مکی (شهید اول). (1410ق). اللمعة الدمشقیة فی فقه الامامیة. بیروت: دار التراث.
  34. عبدی پور فرد، ابراهیم. (1394). مباحثی تحلیلی از حقوق تجارت. چاپ پنجم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  35. فیومی، احمد بن محمد مقری. (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: منشورات دار الرضی.
  36. کرکی عاملى، على بن حسین (محقق ثانى). (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. چاپ دوم، قم: موسسۀ آل البیت:.
  37. مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى‌. (1413ق). المقنعه. قم: کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید.
  38. موسویان، سید عباس، حسین حسین زاده سروستانی و هاشم نیکومرام. (1393). «تحلیل سهام عادی شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در جایگاه مبیع در عقد بیع بر اساس فقه امامیه». تحقیقات مالی- اسلامی، شمارۀ 7، 5- 55.
  39. نجفی، محمد حسن (صاحب الجواهر). (بی‌تا). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. چاپ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  40. نجفى، حسن بن جعفر بن خضر مالکى‌(کاشف الغطاء). (1422ق). انوار الفقاهة - کتاب الوقف. نجف: موسسۀ کاشف الغطاء.
  41. یزدی، محمد کاظم بن عبد العظیم. (بی­تا). تکملة العروة الوثقی. قم: کتاب­فروشی داوری.