ملاحظات فقهی وقف سهام و اجرای آن در بازار سرمایه

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه قم. قم، ایران

2 دانش آموخته سطح سه حوزه علمیه قم. قم، ایران

3 دانش آموخته سطح سه حوزه علمیه قم. قم، ایران.

4 دانش آموخته سطح دو حوزه علمیه قم. قم، ایران.

10.22034/jrj.2025.68929.2805

چکیده

امروزه با توجه به گسترش جوامع بشری و پیشرفت‌های اقتصادی که به پیدایش بازارها، ابزارهای مالی جدید و دارایی‌های نوظهوری همچون پول، سهام و رمزارزها انجامیده است و نیز با توجه به مشکلاتی که در اَوقاف رایج گذشته مانند وقف املاک، اراضی و بناها وجود دارد، ظرفیت‌های نوینی برای تحقق وقف نمایان شده است. یکی از این ظرفیت‌ها، وقف سهام شرکت‌های سهامی است؛ اما با توجه به اینکه در فقه اسلامی برای تحقق وقف شرعی، شرایط و احکام خاصی همچون عین بودن موقوف، قابلیت بقا با امکان انتفاع از آن و عدم جواز خرید و فروش مال موقوفه بیان شده است، لازم است وقف سهام از حیث فقهی امکان‌سنجی شود و ملاحظات شرعی اجرای آن در بازار سرمایه مورد بررسی قرار گیرد.
دربارۀ ماهیت سهم، احتمالات مختلفی مطرح شده است که با بررسی آن‌ها می‌توان نتیجه گرفت که سهم، مالی اعتباری است که نمایانگر «بخشی معیّن از سرمایۀ اعتباری ثانوی شرکت» است.
از سوی دیگر، با بازتعریف وقف به‌عنوان «تحبیس ما یَبقى و تجویز الانتفاع» و نیز با بازنگری در شرایطی مانند عین بودن مال موقوف - خواه با مناقشه در ادلۀ آن، یا با ارائۀ تفسیری موسّع از مفهوم «عین» به‌گونه‌ای که شامل اموال اعتباری نیز گردد - می‌توان وقف شرعیِ سهام را قابل پذیرش دانست. البته، راه‌حل دیگری نیز برای وقف سهام وجود دارد که می‌توان از آن با عنوان «وقف عرفی» یاد کرد؛ وقف عرفی گرچه از عنوان «وقف» برخوردار است؛ اما احکام خاص وقف شرعی بر آن مترتب نیست.
از مهم‌ترین انتفاعات حاصل از سهام، کسب سود از طریق خرید و فروش آن‌هاست؛ اما این امر دربارۀ سهام موقوفه با مشکل منع خرید و فروش مال موقوف روبه‌روست. با این حال، این اشکال را می‌توان با راهکارهایی نظیر گنجاندن شرط در هنگام وقف توسط واقف، زوال قابلیت انتفاع یا انفع بودن فروش مال موقوفه، مرتفع ساخت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Jurisprudential considerations of stocks endowment and its implementation in the capital market

نویسندگان [English]

  • Mohamad Amin Mosaddeq 1
  • Mahdi Zowqi 2
  • Hadi Zowqi 3
  • Yousof Salahi 3
  • Mohamad Naseri 4
1 Howzeh qom
2 Howzeh qom
3 Howzeh
4 Howzeh qom
چکیده [English]

Abstract

کلیدواژه‌ها [English]

  • Stock endowment
  • Capital market
  • Endowed shares
  • Secondary fund
  • Credit proper

عنوان مقاله [العربیة]

در دست اقدام

چکیده [العربیة]

در دست اقدام

در دست اقدام ...

ابن أبی­جمهور، محمد بن زین‌الدین. (1403ق). عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة. قم: مؤسسۀ سید الشهداء7.
ابوالحسین، احمد بن فارس بن زکریا. (1404ق). معجم مقائیس اللغة. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
احمدزاده بزاز، سید عبدالمطلب، مرتضی محمدی و محمدرضا مروارید. (1399). «تأمل فقهی و حقوقی در عین انگاری سهام شرکت‌های تجاری». آموزه‌های فقه مدنی، شمارۀ 22، 31- 59.
اسکینی، ربیعا. (1399). حقوق تجارت. چاپ هفتم، تهران: انتشارات سمت.
انصاری، مرتضی بن محمدامین. (1415ق). المکاسب (کنگره). قم: الموتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الاعظم الانصاری.
تفرشی، محمد عیسی، ابراهیم شعاریان ستاری. (1381). «سهم و حقوق ناشی از آن در شرکت‌های سهامی»، پژوهش حقوق و سیاست، شمارۀ 7، 21-47.
جزایرى، محمدجعفر. (1415ق). منتهى الدرایة فی توضیح الکفایة. چاپ چهارم، قم: موسسۀ دار الکتاب.
حائری، سید علی بن محمد طباطبائی. (1418ق). ریاض المسائل (ط- الحدیثة). قم: موسسۀ آل البیت:.
حکیم، سید محسن طباطبائی. (1416ق). مستمسک العروة الوثقی. قم: موسسۀ دار التفسیر.
حلبی، ابن زهره. (1417ق). غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع. قم: موسسۀ امام صادق7.
حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (علامه حلی). (1413ق). قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (علامه حلی). (بی‌تا). تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة (ط- قدیمه). مشهد: موسسۀ آل البیت:.
حلی، نجم الدین (محقق حلی). (1408ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: موسسۀ اسماعیلیان.
ابن ادریس حلی، محمد بن منصور بن احمد‌. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
خرازی، محسن. (1423ق). البحوث الهامة فی المکاسب المحرمة. قم: موسسۀ در راه حق.
خمینی، سید روح‌الله. (بی‌تا). تحریر الوسیلة. قم: مطبوعات دار العلم.
خوانسارى، سید احمد بن یوسف. (405 ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. چاپ دوم، قم: موسسۀ اسماعیلیان.
خویى، سید ابوالقاسم موسوى. (بی‌تا)، مصباح الفقاهة (المکاسب). چاپ پنجم، بی‌جا: بی­نا.
دبیرخانۀ کمیتۀ تخصصی فقهی مرکز پژوهش، توسعه و معاملات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار. (1401). مصوبات کمیتۀ تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار. تهران: انتشارات بورس وابسته به شرکت اطلاع رسانی و خدمات بورس.
سبحانی، تبریزی جعفر. (1387). أحکام البیع فی الشریعة الإسلامیة الغراء. قم: مؤسسة الإمام الصادق7.
سبحانی، تبریزی جعفر. (1438ق). أحکام الوقف فی الشریعة الإسلامیة الغراء. قم: مؤسسة الإمام الصادق7.
سبزواری، سید عبدالاعلی. (1413ق). مهذب الاحکام. چاپ چهارم، قم: موسسۀ المنار.
شریف مرتضی، علی بن حسین موسوی. (1415ق). الانتصار فی انفرادت الامامیة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
صاحب، اسماعیل بن عباد. (1414ق). المحیط فی اللغة. بیروت: عالم الکتب.
طوسی، محمد بن الحسن. (1387ق). المبسوط فی فقه الامامیة. چاپ سوم، قم: المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة.
طوسى، محمد بن حسن. (1407ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة. قم: موسسۀ آل البیت7.
عاملی، محمد بن مکی (شهید اول). (1410ق). اللمعة الدمشقیة فی فقه الامامیة. بیروت: دار التراث.
عاملی جزینی، محمد بن مکی (شهید اول). (1417ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
عاملی مکی، زین الدین بن علی (شهید ثانی). (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشى - کلانتر). قم: کتاب فروشی داوری.
عاملی مکی، زین الدین بن علی (شهید ثانی). (1413ق). مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الاسلام. قم: موسسۀ المعارف الاسلامیة.
حسینی عاملی، سید جواد بن محمد. (1419ق). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
کرکی عاملى، على بن حسین (محقق ثانى). (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. چاپ دوم، قم: موسسۀ آل البیت:.
عبدی پور فرد، ابراهیم. (1394). مباحثی تحلیلی از حقوق تجارت. چاپ پنجم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
فیومی، احمد بن محمد مقری. (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: منشورات دار الرضی.
مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى‌. (1413ق). المقنعه. قم: کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید.
موسویان، سید عباس، حسین حسین زاده سروستانی و هاشم نیکومرام. (1393). «تحلیل سهام عادی شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در جایگاه مبیع در عقد بیع بر اساس فقه امامیه». تحقیقات مالی- اسلامی، شمارۀ 7، 5- 55.
نجفی، محمد حسن (صاحب الجواهر). (بی‌تا). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. چاپ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نجفى، حسن بن جعفر بن خضر مالکى‌(کاشف الغطاء). (1422ق). انوار الفقاهة - کتاب الوقف. نجف: موسسۀ کاشف الغطاء.
یزدی، محمد کاظم بن عبد العظیم. (بی­تا). تکملة العروة الوثقی. قم: کتاب­فروشی داوری.