بازیابی تقلیل خسارت در حقوق کامن لا، از طریق قاعدۀ اقدام در فقه اسلامی

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم، استادیار گروه فقه دانشگاه باقر العلوم (ع)قم و عضو پیوسته گروه فقه و حقوق دانشگاه امام صادق(ع). قم، ایران.

2 دانش پژوه حوزه علمیه قم و دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق تجاری اقتصادی بین المللی دانشگاه تهران؛ تهران، ایران.

3 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه تهران. تهران، ایران.

چکیده

قاعدۀ تقلیل خسارت، مفهومی بنیادین در نظام حقوقی کامن‌لا است که زیان‌دیده را موظف می‌سازد، اقدامات معقولی برای جلوگیری از افزایش خسارت انجام می­دهد و مانع جبران خسارات قابل اجتناب می‌شود. در حقوق ایران، به دلیل فقدان تصریح قانونی در این زمینه، قضات در استناد به این قاعده با چالش‌هایی مواجه‌ هستند و ناگزیر به جست‌وجوی مبانی مشابه در حقوق داخلی، به‌ویژه فقه اسلامی، روی می‌آورند.
این پژوهش با رویکردی تطبیقی و تحلیلی، ضمن معرفی قاعدۀ تقلیل خسارت و قاعدۀ اقدام، موارد کاربرد آن‌ها را با ذکر نمونه‌هایی از آرای دادگاه‌های خارجی، منابع فقهی و مواد قانونی در هر دو نظام حقوقی بررسی می‌کند. نتایج این بررسی نشان می‌دهد قاعدۀ اقدام در فقه اسلامی که بر اصل مسئولیت فرد در قبال نتایج اعمال خویش استوار است، می‌تواند مبنای محکمی برای پذیرش و اجرای قاعدۀ تقلیل خسارت در حقوق ایران فراهم آورد. این هم‌خوانی به قضات اجازه می‌دهد حتی در غیاب نص قانونی، به قاعدۀ تقلیل خسارت استناد کنند و درنتیجه، به تقویت و روزآمدسازی رویۀ قضایی کشور یاری رسانند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Comparative Study of the Harm Reduction Rule with the Action Rule

نویسندگان [English]

  • Ehsan Rafie alavy 1
  • Seyyed Ali Sajjadi 2
  • Mohammad Reza Jafari 3
1 Assistant Professor of Jurisprudence Department of Baqer Al-Alum University of Qom
2 Student of Qom Seminary, Master's degree student in International Commercial and Economic Law, University of Tehran
3 Master's student in private law, University of Tehran
چکیده [English]

One of the most practical rules of common law is the rule of mitigation of damages. This rule is not explicitly foreseen in Iranian law and courts face obstacles in citing it in their decisions. This article has tried to adapt this rule to a local rule, namely the "rule of action", in order to show that the conditions for the fulfillment of the elements of the two are the same and even the rule of action is considered the basis of the rule of mitigation of damages. Therefore, the court's decision can be issued based on the rule of mitigation of damages, because such a rule has a precedent in jurisprudence and domestic law and not only does it not contradict them, but in some cOne of the most practical rules of common law is the rule of mitigation of damages. This rule is not explicitly foreseen in Iranian law and courts face obstacles in citing it in their decisions. This article has tried to adapt this rule to a local rule, namely the "rule of action", in order to show that the conditions for the fulfillment of the elements of the two are the same and even the rule of action is considered the basis of the rule of mitigation of damages. Therefore, the court's decision can be issued based on the rule of mitigation of damages, because such a rule has a precedent in jurisprudence and domestic law and not only does it not contradict them, but in some cases the effect of applying this rule can be observed in the words and articles of jurists and legislators.ases the effect of applying this rule can be observed in the words and articles of jurists and legislators.but in some cases the effect of applying this

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rule of action
  • damage mitigation
  • damage prevention
  • common law

عنوان مقاله [العربیة]

استعادة مبدأ تخفیف الأضرار فی القانون العام (Common Law) من خلال قاعدة الإقدام فی الفقه الإسلامی

چکیده [العربیة]

تُعدّ قاعدة تخفیف الضرر مفهومًا أساسیًا فی نظام القانون العام (Common Law)، حیث تُلزم المتضرر باتخاذ إجراءات معقولة لمنع تفاقم الأضرار التی لحقت به، وتمنع تعویض الأضرار التی کان من الممکن تجنبها.
فی القانون الإیرانی، أدّى غیاب نص قانونی صریح بشأن هذه القاعدة إلى تحدیات أمام القضاة فی الاستناد إلیها، ما دفعهم للبحث عن أسس مشابهة فی القانون المحلی، ولا سیما فی الفقه الإسلامی.
تهدف هذه الدراسة، من خلال مقاربة تحلیلیة وتطبیقیة، إلى تقدیم کل من قاعدة تخفیف الضرر وقاعدة الإقدام، مع توضیح حالات تطبیقهما عبر أمثلة من أحکام المحاکم الأجنبیة والفقهیة، والنصوص القانونیة فی کلا النظامین.
أظهرت نتائج هذه الدراسة أن قاعدة الإقدام فی الفقه الإسلامی، بالاعتماد على مبدأ مسؤولیة الشخص عن نتائج أفعاله، یمکن أن تکون أساسًا متینًا لقبول وتطبیق قاعدة تخفیف الضرر فی القانون الإیرانی.
یُتیح هذا التوافق للقضاة الاستناد إلى قاعدة تخفیف الضرر حتى فی غیاب نص قانونی، مما یُسهم بشکل کبیر فی تعزیز وتحدیث الممارسة القضائیة فی البلاد.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • تخفیف الضرر فی القانون العام
  • قاعدة الإقدام فی الفقه
  • تعویض الضرر

اصل مقاله

به فایل PDF مراجعه نمایید.

مراجع

  1. ابن قدامه، أبو محمد موفق الدین عبد الله. (بی­تا). المغنی. بیروت: دارالکتاب العربی.
  2. حلی، جعفر بن حسن (محقق حلی). (۱۴۰۹ق). شرایع الاسلام. قم: نشر امیر.
  3. حلى، حسن بن یوسف (علامه حلی). (۱۴۱۳ق). قواعد الاحکام. قم: نشر اسلامی.
  4. حلى، حسن بن یوسف (علامه حلی). (بی­تا). تحریر الاحکام. مشهد: مؤسسه آل بیت:.
  5. زارعی سبزواری، عباس. (1430ق). القواعد الفقهیة فی فقه الإمامیة. قم: جماعة المدرسین.
  6. طوسى، محمد بن حسن. (۱۴۱۷ق). خلاف. قم: نشر اسلامی.
  7. مراغه­ای، میرفتاح. (۱۴۱۸ق). العناوین. قم: موسسه نشر اسلامی.
  8. نجفی، محمدحسن. (۱۳۶۷). جواهر الکلام. چاپ دوم، بی­جا: دارالکتب اسلامیه.
  9. الجزیری، عبدالرحمن. (۱۳۹۲). الفقه على المذاهب الاربعه. بیروت: بی­نا.
  10. عاملی، زین الدین بن علی (شهید ثانی). (۱۴۱۰ق). شرح لمعه. قم: نشر داوری.
  11. جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1402). الفارق (دایره المعارف عمومی حقوقی). چاپ هفتم، تهران: گنج­دانش.
  12. کرکی عاملى، على بن حسین (محقق ثانى). (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. چاپ سوم، قم: مؤسسه آل البیت:‌.
  13. مکارم شیرازی، ناصر. (1411ق). القواعد الفقهیه. چاپ دوم، قم: مدرسه الامام الامیرالمومنین.
  14. حسینی روحانی، محمد صادق. (۱۴۱۴ق). فقه الصادق. چاپ سوم، قم: مؤسسه دار الکتاب.
  15. محقق داماد، مصطفی. (1381). قواعد فقه بخش مدنی. تهران: نشر علوم اسلامی.
  16. خویی، ابوالقاسم. (۱۴۲۲ق). مبانی تکمله المنهاج. قم: موسسه احیاء آثار الامام الخویی.
  17. داراب پور، مهراب. (1377). قاعدۀ مقابله با خسارات. تهران: گنج دانش.

جستار­های فارسی

  1. علیدوست، ابوالقاسم؛ بای، حسینعلی. (1391). معیار ضمان، فقه اهل بیت. 18 (70 و 71).
  2. ذبیحی، عاطفه. (1401). شاخص های اتقان آرای قضایی مستند به اسناد بین المللی؛ با تأکید بر آرای دعاوی خانواده، مجله حقوقی، 86(120)، 121-125.
  3. شعاریان، ابراهیم؛ مولایی، یوسف. (1390). مطالعه تطبیقی مبانی قاعده تقلیل خسارت، نشریه مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، 1(2)، 131-155.
  4. سلمان­زاده، جعفر؛ مسجد­سرایی، حمید. (1400). بررسی تطبیقی شرایط اعمال و اجرای قاعده مقابله با خسارت در نظام حقوقی ایران و آمریکا، فصلنامۀ پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، 8(3)، 139-166.
  5. Treitel, G.H., (1990) Law of Contract, Law of Contract, 9th ed, London, Sweet & Maxell.
  6. Chitty on Contracts., (2023), volumes 1 & 2, 35th ed. London, Sweet & Maxwell.
  7. Lando, Ole & Hugh Beale., (2000), Principles of European Contract Law, Kluwer Pub.
  8. P., Schwenzer. I., (2005), Commentary on the UN Convention on the International Sale of Goods (CISG), New York: Oxford, 2nd edition.
  9. Jorge Oviedo-Albá, (2018). Mitigation of Damages for Breach of Contract for the International Sale of Goods, Vniversitas, 2018, no. 137, ISSN: 0041-9060.
  10. Smith, J., (2020). Commercial Law. Publisher Name. City, State.
  11. Rogers (W.V.H)., (1995) Winfield and Jlowicz on Torts, 4th ed, Sweet and Maxwell;

English paper

  1. Goetz, C. J., & Scott, R. E., (1983). The Mitigation Principle: Toward a General Theory of Contractual Obligation. Columbia Law Review, 83(5), 967-1024.
  2. Al-Kaabi., (2004). The victim’s duty to mitigate loss: comparative observations and a proposed approach for the CISG. German Journal of Comparative Law, 12(2), 197-230

 English Cases

  1. BNSF Railway Co. v. Tyco Fire & Protection Products, 569 U.S. 97 (2013).
  2. Decker v., Turner Construction Co., 22 F. Supp. 3d 1138 (S.D.N.Y. 2014).
  3. Made in the USA Foundation v. U.S. Department of Commerce, 790 F.3d 1169 (D.C. Cir. 2015).
  4. British Westinghouse Electric and Manufacturing Co Ltd v Underground Electric Railways Co of London Ltd, 1912, AC 673 (HL).
  5. Payzu Ltd v Saunders, 1919, 2 KB 581.

English websites

  1. Mason Hayes Curran. (2025). Mitigation of Damages. https://www.mhc.ie/glossary/mitigation-of-damages
  2. Legal Information Institute. (2020). Mitigation of damages. Cornell Law School. https://www.law.cornell.edu/wex/mitigation_of_damages
  3. (2025). Mitigation in contractual breach claims. https://www.lexisnexis.co.uk/legal/guidance/mitigation-in-contractual-breach-claims
  4. Hall, A. (2023). Duty to mitigate damages in contract breaches. https://aaronhall.com/duty-to-mitigate-damages-in-contract-breaches/
  5. Farrer & Co. (2021). Contractual interpretation – the “duty” of mitigation. https://www.farrer.co.uk/news-and-insights/contractual-interpretation--the-duty-of-mitigation-and-capping-contractual-liability/

 

جستارهای فقهی و اصولی
دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 39
مقالات علمی پژوهشی
شهریور 1404
صفحه 95-122

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار