نظریۀ محقق نائینی در تحلیل عقلایی پدیدۀ توریث

نوع مقاله : مقالات کنگره میرزای نائینی

نویسنده

استادیار جامعه المصطفی العالمیه قم و مدرس سطوح عالی حوزه علمیه نجف اشرف.

10.22034/jrj.2025.73306.3087

چکیده

محقق نائینی در پژوهش‌های فقهی خویش، در تحلیل‌های عرفیِ دقیقِ مسائل تشریعی، ممتاز است. ازجمله این موارد، تحلیل ایشان از «ملکیت» و تصویر عرفی آن، تبیین سطوح و مراتب ملکیت و نیز بررسی علل آن به صورت کلی و به‌طور خاص در مسئلۀ «ارث» است. وی بر آن بود تا وجه عقلاییِ نهفته در جعل «ارث» به‌عنوان یکی از اسباب ایجادکنندهٔ ملکیت را تبیین کند و این‌که «وارث، قائم‌مقامِ مورِّث قرار گرفته است». این دیدگاه را در پرتو روش اجتهادیِ اصولیِ متعارف و با بهره‌گیری از ابزارهای اثبات و قواعد آن به بحث نهادیم. هدف، دستیابی به تصوری جامع دربارهٔ ملکیت و اسباب آن در فقه اسلامی است. مهم‌ترین نتیجه‌ای که بدان دست یافتیم، ناتمام بودن فرضیهٔ ارائه شده از سوی محقق نائینی دربارهٔ توریث - مبتنی بر قائم‌مقامیِ وارث به جای مورِّث - است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Muḥammad Ḥusayn Nāʾīnī’s Approach to the Rational Analysis of the Institution of Inheritance

نویسنده [English]

  • khaled Ghafouri al hasani
Member of the academic staff of Al-Mustafa Al-Alamiya community
چکیده [English]

In his jurisprudential studies, Muḥaqqiq Nāʾīnī is distinguished by his precise rational and customary analyses of legislative issues. Among these is his examination of “ownership” and its customary conception, his explanation of the levels and hierarchies of ownership, and his investigation of its general and specific causes—particularly in the matter of inheritance. His aim was to elucidate the rational foundation underlying the institution of inheritance as one of the mechanisms for establishing ownership, and to demonstrate that “the heir functions as the legal representative of the deceased.”
This study examines Nāʾīnī’s view in light of the established principles of ijtihād, employing both evidentiary and methodological tools to analyse his reasoning. The objective is to achieve a comprehensive understanding of ownership and its causes within the framework of Islamic jurisprudence.
The main conclusion of this study is that Muḥaqqiq Nāʾīnī’s hypothesis concerning inheritance—based on the assumption that the heir stands in place of the deceased as his legal successor—is incomplete.




 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Muḥaqqiq Nāʾīnī
  • Ownership
  • Inheritance
  • Heir
  • Legatee

عنوان مقاله [العربیة]

نظریة المحقّق النائینی فی التحلیل العقلائی لظاهرة التوریث نقد وتقویم

چکیده [العربیة]

یمتاز المحقّق النائینی ره فی بحوثه الفقهیة بتحلیلاته العُرفیة الدقیقة للاُمور التشریعیة ، من ذلک تحلیله للملکیة وتصویره العرفی لها وبیانه مستویات الملکیة ومراتبها ، وکذلک تعرّضه الى أسبابها بصورة عامّة ، وللإرث بصورة خاصّة ، فقد بیّن الحیثیة العقلائیة التی تکمن وراء جعل الإرث من الأسباب المفیدة للملکیة وأنّ الوارث اُقیم مقام المورِّث . وقد ناقشنا هذه الرؤیة فی ضوء المنهج الاجتهادی الاُصولی المتعارف بما یمتلک من وسائل إثبات وقواعد . والهدف هو السعی للوصول الى تصوّر متکامل حول الملکیة وأسبابها فی الفقه الإسلامی . وأهمّ النتائج التی وصلنا إلیها : عدم تمامیة الفرضیة التی قدّمها المحقّق النائینی ره للتوریث من إقامة الوارث مقام المورِّث .

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • المحقّق النائینی ره
  • الملکیة
  • التوریث
  • الوارث
  • المورِّث

به فایل Pdf مراجعه نمایید.

  1. القرآن الکریم
    1. آخوند خراسانی، محمد کاظم. (1409ق). کفایة الاصول. قم: مؤسسة آل البیت: لأحیاء التراث.
    2. آملی، محمّد تقی، (1413ق)، کتاب المکاسب والبیع (تقریر أبحاث المحقّق النائینی الغروی)، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
    3. ابن فارس، أحمد بن فارس بن زکریا، (بی­تا)، معجم مقاییس اللغة، قم: دار الکتب العلمیه.
    4. ابن منظور، محمد بن مکرّم، (1416ق)، لسان العرب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    5. أبو هلال العسکری، الحسن بن عبد الله، (1412ق)، الفروق اللغویة، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
    6. براج، جمعه محمد محمد، (1420ق)، أحکام المیراث فی الشریعة الاسلامیة، عمان: دار یافا العلمیه.
    7. جوهری، ابو نصر اسماعیل بن حماد. (1407ق). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت: دار العلم للملایین.
    8. حائری، کاظم، (1421ق)، فقه العقود، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
    9. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412ق). مفردات الفاظ القرآن. سوریه: الدار الشامیه.
    10. زبیدی، محمّد مرتضى الحسینی، (1414ق). تاج العروس. (تحقیق: علی شیری)، بیروت: دار الفکر.
    11. سنهوری، عبد الرزاق، (1986م)، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    12. سیوطی، عبد الرحمان بن أبی بکر، (1401ق)، الجامع الصغیر فی أحادیث البشیر النذیر، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
    13. عاملی جزینی، محمد بن مکی (شهید اول). (1412ق). الدروس الشرعیه. چاپ دوم، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    14. شهیدی، مهدی، (1387)، الإرث. تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
    15. شیرازی، صدر الدین محمد، (1981م)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. چاپ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    16. صدر، محمد باقر، (1432ق)، موسوعة الشهید السید محمد باقر الصدر، قم: پژوهشگاه علمی تخصصی شهید صدر.
    17. الصعیدی، عبد المتعال، (بی­تا)، المیراث فی الشریعة الإسلامیة والشرائع السماویة والوضعیة، الطبعة الخامسة، القاهره: المطبعة النموذجیه.
    18. طباطبائی، محمد حسین، (1362)، نهایة الحکمة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    19. غروی، علی، (1428ق)، موسوعة الإمام الخوئی (التنقیح فی شرح المکاسب)، چاچ سوم، قم: مؤسّسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
    20. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409ق). کتاب العین. چاپ دوم. ایران: مؤسسۀ دار الهجرة.
    21. فراج حسین، أحمد، (1418ق)، نظام الإرث فی التشریعی الاسلامی، بیروت: المؤسسة الجامعیة للدراسات والنشر والتوزیع.
    22. نائینی، محمدحسین، (1418ق)، منیة الطالب فی شرح المکاسب، (تقریر أبحاث نجفی خوانساری)، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    23. نراقی، احمد بن محمد مهدی. (1415ق). مستند الشیعة فی احکام الشریعة. قم: مؤسسة آل البیت: لأحیاء التراث.