بررسی فقهی و حقوقی امکان‌سنجی الغای مجازات حبس در جرائم‌ علیه کیان خانواده

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری

2 دانشیار رشته حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه فردوسی مشهد

3 دانشیار رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

نهاد خانواده، به‌مثابه بنیادی‌ترین واحد اجتماع، نقش بی‌بدیلی در سعادت فرد و اجتماع ایفا می‌کند؛ لذا چاره‌اندیشی دربارة نفوذ آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی به این نهاد بنیادین ضرورت دارد. یکی از مجازات‌هایی که در قوانین موضوعۀ جرائم‌ مرتبط با کیان خانواده وجود دارد، کیفر حبس است. پیگیری پیامدهای چنین عقوبتی، نشان از ناهمخوانی فلسفة وضع این مجازات با بسیاری از مصادیق آن دارد. این مسئله خود عاملی برای ایجاد بحران‌ها و آسیب‌های مضاعف شده است.
نوشتار حاضر، با عنایت به چالش مزبور، در پژوهشی توصیفی‌تحلیلی با برشمردن عواقب و آثار کیفر حبس به‌ویژه در جرائم‌ خانوادگی و با بررسی ادله و مستندات فقهی در پرتو اهداف و مقاصد شریعت، به این نتیجه رسیده است که امکان اعمال مجازات‌هایی دیگر غیر از حبس در حوزة جرائم‌ خانوادگی وجود دارد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد با توجه به مفاسد به‌کارگیری کیفر حبس، بایسته است قانون‌گذار در قوانین موجود تجدیدنظر کند و بیش از پیش، در حبس‌زدایی از جرائم‌ خانوادگی و اعمال مجازات‌های جایگزین بکوشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Jurisprudential and Legal Investigation of the Feasibility of Abolishing Imprisonment in Crimes against Family Institution

نویسندگان [English]

  • Muhammad Reza Haerizadeh Harimi 1
  • Abdoreza Javan Ja"fari 2
  • Hosseian Naseri Moghadam 3
1 Ferdowsi um
2 Ferdowsi Um
3 Ferdowsi Um
چکیده [English]

Abstract
Mohammadreza Haerizade
 
As the most fundamental unit of the society, the unit of family plays a significant role in the prosperity of individuals and society. Thus, the necessity of giving solutions for protecting the family institution from social problems and corruptions is of great importance. One of the punishments stipulated in positive law with respect to the crimes against family institution is the imprisonment punishment whose consequences signals that there is no harmony between the philosophy of charging this crime with different cases which may inherently end in causing crises and intensified problems.  
To spot the above problem, the present paper has adopted a descriptive-analytical research method to mention the consequences and effects of imprisonment, especially regarding the family crimes. To meet this end, jurisprudential indices and documentations (in light of Shariah objectives and aims) were scrutinized. The results of the study revealed that regarding the troubles of imprisonment, the law-maker had better to reconsider the current law and does it best to lessen imprisonment from family crimes and to replace alternative crimes.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imprisonment
  • family crimes
  • punishment philosophy
  • punishment objectives

عنوان مقاله [العربیة]

دراسة فقهیة و حقوقیة لتقویم إمکانیة إلغاء عقوبات الحبس فی الجرائم الأُسریّة

چکیده [العربیة]

نظام الأُسرة- کأفضل قاعدة للمجتمع- یقوم بدور لانظیر له فی سعادة الفرد و المجتمع، ولذا فانّ الحیلولة دون إصابة هذه الوحدة الأساسیة بأضرار و انحرافات إجتماعیة، أمر یحظی بأهمیّة بالغة، و من العقوبات الموجودة فی القوانین الموضوعة للجنایات المختصّة بـکیان الأُسرة هی عقوبة الحبس، و هی العقوبة التی تدلّ نتائجها على عدم تناسق فلسفة وضع العقوبات مع مواردها الکثیرة، و هی ذاتها عامل لبروز الأزمات و الأضرار المضاعفة. و استنتج هذا البحث-نظراً إلى التحدی المذکور- أنّه یمکن إنزال عقوبات أخرى غیر الحبس خاصة فی مجال جرائم الأسرة، و استنتج الباحث، نظراً الى التحدّی المذکور، مع دراسة الأدلة و المستندات الفقهیة فی ضوء أهداف الشریعة و مقاصدها یُمکن إنزال عقوبات أخرى غیر الحبس، خاصة فی مجال الجرائم الأسریة.



و تدلّ نتائج التحقیق- نظراً إلى المفاسد المستعملة فی عقوبة الحبس- على أنّه یجب أن یعید المقنّن النظر فی القوانین الحالیة، و السعی إلى وضع عقوبات بدیلة فی مجال إزالة الحبس من جنایات الأسرة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • عقوبات الحبس
  • الجرائم الأُسریّة
  • فلسفة العقوبة
  • أهداف العقوبات

به فایل PDF مراجعه کنید.

  1.             قرآن کریم

    1.  ابن‌فارس، احمد. (۱۴۰۴). معجم مقاییس اللغة. بی‌جا: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
    2.  ابن‌فرحون، برهان‌الدین. (۱۳۷۸ق). تبصرة الحکّام. مصر: مصطفى الحلبی.
    3.  ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم. (۱۴۰۵). لسان العرب. قم: ادب حوزه.
    4.  اسدی، لیلاسادات و زهرا میرزازاده. «ارزیابی کارایی معیارهای حمایت از اجتماع در تعامل حقوق کیفری با خانواده»، تعالی حقوق، پاییز ۱۳۹۳، س۶، ش۸.
    5.  ایروانى، باقر. (۱۴۲۷). دروس تمهیدیة فی الفقه الاستدلالی على المذهب الجعفری. قم: بی‌نا.
    6.  پورهاشمی، عباس. (۱۳۸۳). زندان؛ هنر تنبیه یا مجازات قانونی. تهران: قوة قضائیه.
    7.  تبریزى، جواد. (۱۴۱۷). أسس الحدود و التعزیرات. قم: دفتر مؤلف.
    8.  توجهی، عبدالعلی و حسام ابراهیم‌وند. «لزوم استفادة محدود از کیفر سالب آزادی بر مبنای فقه اسلامی»، دیدگاه‌های حقوق قضایی، زمستان ۱۳۹۳، ش۶۸.
    9.  جوهری، اسماعیل‌بن‌حمّاد. (۱۴۰۷). الصّحاح تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت: دارالعلم للملایین.
    10.  حاجی‌تبار فیروزجایی، حسن. (۱۳۹۳). مجازات‌های جایگزین حبس در حقوق کیفری ایران. بی‌جا: فرودسی.
    11.  حاجی‌ده‌آبادی، احمد. «تأملی پیرامون مجازات حبس در نظام حقوقی اسلام»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، تابستان ۱۳۹۰، س۳. ش۴.
    12.  حائرى طباطبایى، سیدعلى‌بن‌محمد. (۱۴۱۸). ریاض المسائل. قم: مؤسسۀ آل‌البیت(علیهم‌السلام).
    13.  حر عاملى، محمدبن‌حسن. (۱۴۰۹). وسائل الشیعة. قم: آل‌البیت(علیهم‌السلام).
    14.  حقیقی، صغرا. «بررسی تأثیر حبس بر زندانی و خانواده‌ها در شهر بوشهر»، فصلنامۀ دانش انتظامی بوشهر، پاییز ۱۳۹۳، ش۱۸. دورة پنجم.
    15.  حلبى، تقى‌الدین‌بن‌نجم‌الدین. (۱۴۰۳). الکافی‌ فی الفقه. اصفهان: کتابخانة عمومى امام امیرالمؤمنین‌(علیه‌السلام).
    16.  حلى، احمد‌بن‌محمد. (۱۴۰۷). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع. قم: دفتر انتشارات ‌اسلامى.
    17.  خالصى، محمدباقر. (۱۴۱۳). أحکام المحبوسین فی الفقه الجعفری. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    18.  خلیلی، عذرا. «جایگاه زندان در اندیشة دینی»، فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، پاییز ۱۳۸۵، ش۴۳.
    19.  خوانسارى، سیداحمد. (۱۴۰۵). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. قم: اسماعیلیان.
    20.  خویى، سیدابوالقاسم. (۱۴۲۲). مبانی تکملة المنهاج. قم: إحیاء آثار الإمام الخوئی.
    21.  ریسونی، احمد. (۱۹۹۳). نظریة المقاصد عند الامام الشّاطبی. مصر: دارالکلمة.
    22.  زبیدى، مرتضى.( ۱۴۱۴). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دارالفکر.
    23.  سبحانى، جعفر. (۱۴۱۹). مصادر الفقه الإسلامی و منابعه. بیروت: دارالاضواء.
    24.  شلتوت، محمود. (۱۳۸۲). تفسیر قرآن کریم. ترجمۀ محمدحسین عطایی. مشهد: به‌نشر.
    25.  شهید اول، محمدبن‌مکى. (بی‌تا). القواعد و الفوائد. قم: کتاب‌فروشى مفید.
    26.  صدر، سیدمحمد. (۱۴۲۰). ماوراء الفقه. بیروت: دارالاضواء للطباعة.
    27.  صدوق، محمد‌بن‌على. (۱۴۱۵). المقنع. قم: امام‌هادى(علیه‌السلام).
    28.  طباطبایی، محمدحسین. ( ۱۳۹۷). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دارالکتب الاسلامیة.
    29.  طبرسی، فضل‌بن‌حسن. (۱۳۷۹). مجمع البیان. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    30.  طبسى، نجم‌الدین. (۱۴۲۷). زندان و تبعید در اسلام. ترجمۀ سیدمحمدرضا حسینى و مصطفی شفیعى. قم: صفحه‌نگار.
    31.  طوسی، محمدبن‌حسن. (۱۴۰۷). تهذیب الأحکام. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    32.  طوسى، محمدبن‌حسن. (۱۳۸۷). المبسوط فی فقه الإمامیه. تهران: مرتضوی.
    33.  عبدی، عباس. (۱۳۷۷). آسیب‌شناسی اجتماعی تأثیر زندان بر زندانی. تهران: نور.
    34.  غزالی، محمدبن‌محمد. (۱۴۱۷). المستصفی فی علم الاصول. بیروت: دارالکتب العلمیة.
    35.  غزالی، محمدبن‌محمد. (۱۴۲۰). شفاء الغلیل فی بان الشبه و المخیل و مسالک التعلیل. بیروت: دارالکتب العلمیة.
    36.  فاسی، علّال. (۱۹۹۳). مقاصد الشریعة الاسلامیة و مکارمها. بیروت: دار اغرب الاسلامی.
    37.  فاضل هندى، محمد‌بن‌حسن. (۱۴۱۶). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    38.  فراهیدی، خلیل‌بن‌محمد. (۱۴۱۰). کتاب العین. قم: دارالهجرة.
    39.  فرج‌اللهی، رضا. (۱۳۸۹). جرم‌شناسی و مسئولیت کیفری. تهران: میزان.
    40.  فیض کاشانى، محمدمحسن. (۱۴۰۶). الوافی. اصفهان: کتابخانة امام‌علی(علیه‌السلام).
    41.  قرافی، احمد‌بن‌ادریس. (۱۴۱۸). الفروق، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    42.  قربان‌نیا، ناصر. «فلسفة مجازات‌ها در فقه کیفری اسلام»، رواق اندیشه، مهر و آبان ۱۳۸۰. ش۳.
    43.  کاتینگهام، جان. «فلسفة مجازات»، ترجمۀ ابراهیم باطنی و محسن برهانی، فقه و حقوق، بهار ۱۳۸۴، ش۴‌.
    44.  کاتوزیان، ناصر. «قانون و جامعۀ مدنى»، مجلۀ کانون وکلای دادگستری خراسان، ۱۳۸۵، ش۲.
    45.  محقق حلی، جعفربن‌حسن. (۱۴۱۸). المختصر النافع فی فقه الإمامیة. قم: مطبوعات دینی.
    46.  محقق حلی، جعفربن‌حسن. (۱۴۰۸). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: اسماعیلیان.
    47.  محقق داماد، سیدمصطفى. (۱۴۰۶). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.
    48.  مدنی کاشانى، رضا. (۱۴۱۰). کتاب القصاص للفقهاء و الخواص. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    49.  مرعشى شوشترى، سیدمحمدحسن. (۱۴۲۷). دیدگاه‌هاى نو در حقوق. تهران: میزان.
    50.  مرعشى نجفى، سیدشهاب‌الدین. (۱۴۱۵). القصاص على ضوء القرآن و السنة. قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشى ‌نجفى.
    51.  مصطفوى، حسن. (۱۴۰۲). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: مرکز کتاب برای ترجمه و نشر.
    52.  معروفی، یحیی. «پیامدهای زندانی‌شدن والدین بر عملکرد تحصیلی فرزندان»، خانواده‌پژوهی، زمستان ۱۳۸۹، دورۀ ۶، ش۲۴.
    53.  مکارم شیرازی، ناصر. (۱۴۲۵). تعزیر و گسترۀ آن. قم: مدرسۀ امام‌علی(علیه‌السلام).
    54.  مکارم شیرازی، ناصر. (۱۴۲۷). دائرة المعارف فقه مقارن، قم: مدرسۀ امام‌على(علیه‌السلام).
    55.  منتظرى، حسینعلى. (۱۴۰۹). مبانى فقهى حکومت اسلامى، ترجمۀ صلواتى و شکورى. قم: کیهان.
    56.  منتظرى، حسینعلى. (۱۴۲۹). مجازات‌هاى اسلامى و حقوق بشر. قم: ارغوان دانش.
    57.  موسوى اردبیلى، عبدالکریم. (۱۴۲۷). فقه الحدود و التعزیرات. قم: دانشگاه مفید.
    58.  موسوى گلپایگانى، سیدمحمدرضا. (۱۴۱۲). الدر المنضود فی أحکام الحدود. قم: دارالقرآن الکریم.
    59.  نجفى، محمدحسن. (۱۴۰۴). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    60.  نوبهار، رحیم. «اصل کاربرد کمینۀ حقوق کیفرى»، آموزه‌هاى حقوق کیفرى. مشهد: دانشگاه علوم‌اسلامى رضوى، بهار و تابستان ۱۳۹۰، ش۱.