تأملی تطبیقی بر دیات صدمات خطایی مسری و غیر مسری در فقه و حقوق کیفری (نقد و پیشنهاد اصلاح ماده 539 قانون مجازات اسلامی)

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 پردیس فارابی دانشگاه تهران- انجمن علمی فقه حوزه

2 استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه خوارزمی

3 پژوهشگر مرکز مطالعات فقه پزشکی

چکیده

صدمات متعدد می­ تواند ناشی از ضربه واحد یا ضربات متعدد باشد که در فرض سرایت و عدم سرایت از چهار فرض خارج نیست: 1. هیچ یک از صدمات سرایت نکند؛ 2. همه صدمات باهم سرایت کرده و منجر به جنایت جدید شوند؛ 3. برخی از صدمات سرایت کرده و موجب آسیب بزرگ‌تر گردند. و 4. برخی از صدمات سرایت کرده و موجب مرگ مجنی­علیه گردند. قانون‌گذار در مقام وضع تعیین دیه فرض اول و دوم، همسو با مبانی فقهی به ترتیب حکم به تعدد دیات (538 ق.م.ا) و تداخل دیات (صدر بند «ب» 539 ق.م.ا) کرده است. همچنین چگونگیِ تعیین دیه در فرض سوم و چهارم، در ادامه بند «ب» ماده 539 ق.م.ا. بیان کرده است؛ هرچند حکم قانون‌گذار در مورد فرض سوم، مطابق با مبانیِ فقهی است، اما در مورد فرض چهارم با نقدهای جدّی مواجه است. مقاله حاضر درصدد است، اصل مباحث را پیرامون فرض چهارم بر اساس تفکیک میان ضربه واحد و ضربات متعددـ متوالی و غیرمتوالی ـ طرح نماید و بر خلاف ماده قانونی اثبات کند که در فرض سرایت برخی از صدمات و مرگ مجنی­علیه تنها دیه نفس لازم است و نیازی به محاسبه صدمات غیر مسری نیست؛ مگر در مواردی که ضربات متعدد با فاصله زمانی باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Comparative Reflection on Erroneous Contagious and non-contagious Injuries in Jurisprudence and Criminal Law (A Criticism and Correction Proposal for the article 539 of the Islamic Penal Code)

نویسندگان [English]

  • ahmad Haji DehAbadi 1
  • a`zam mahdavipoor 2
  • taha zargarian 3
1 EnglishFiqh of Hawza
2 Stadiar Grouh Rights of Jaza and Jasm Shanasi Danshgah Khwarzmi
3 Legal Medicine Center for Forensic Medicine
چکیده [English]

Different injuries could be the result of a single blow or various ones. Assuming such blows are contagious or non-contagious, no more than four assumptions would be conceivable. 1) None of the injuries are contagious. 2) All of the injuries are contagious and lead to a new crime. 3) Some of the injuries are contagious and could end in a more severe injury. 4) Some of the injuries are contagious and could end in the injured death. In line with jurisprudential principles and regarding the issue of blood money, the legislator has ruled to multiplicity of ransoms (article 538 of the Islamic Penal Code) and the interference of ransoms (on the clause B of article 538 of the Islamic Penal Code). Likewise, to enact the law for determining the method of the blood money in the assumed above-mentioned third and fourth assumptions has been stipulated in the continuation of clause B, article 539 as: " If death or amputation or any more severe injury are due to the contagion of some kind of injuries, the ransom of contagious injuries interfere with the whole body full ransom, or member ransom, or greater injury while the ransom for non-contagious injuries are calculated separately and thereupon the ruling is issued". Although, regarding the third assumption, the legislator's ruling is in accordance with jurisprudential principles, the legislator's law-making are criticized severely regarding the fourth assumption.  Using a descriptive-analytical method, the present paper is to investigate the issues regarding the fourth assumption based on separation of single blow and multiple ones, either successive or no-successive. The researchers prove that contrary to the related article, if some injuries are contagious and the inured dies, the whole body full ransom is merely required to be paid and there is no obligation to calculate non-contagious injuries, unless the blows are knocked repeatedly and in some intervals.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Crime interruption
  • contagion
  • death
  • the article 539 of Islamic Penal Code

عنوان مقاله [العربیة]

نظرة تطبیقیة على دیات الإصابة غیر العمد الساریة وغیر الساریة فی الفقه والقانون الجنائی (نقد المادة 539 من قانون العقوبات الإسلامی، واقتراح تعدیلها)

چکیده [العربیة]

یمکن للإصابات المتعددة أن تکون ناشئة عن ضربة واحدة أو ضربات متعددة، ومع فرض سرایتها وعدمه؛ سیکون لدینا أربع حالات لا غیر: 1. عدم سرایة أیٍّ من الإصابات. 2. أن تسری الإصابات مجتمعة، وتؤدی إلى جنایة جدیدة. 3. أن تسری بعض الإصابات وتؤدی إلى ضرر أکبر. 4. أن تسری بعض الإصابات وتؤدی إلى وفاة المجنی علیه.





أقرّ المشرِّع _ وبالتوازی مع المبانی الفقهیة _ حکمَ الدیات فی الفروض السابقة، وبالترتیب المذکور آنفا، وفق ما یلی: تعدد الدیات (المادة 538 ق.ع.إ)، وتداخل الدیات (أول الفقرة "ب" 539 ق.ع.إ). وجاء فی تکملة الفقرة (ب) المادة 539 حول کیفیة تعیین الدیة فی الفرضین الثالث والرابع: "إذا کانت الوفاة أو قطع العضو أو الضرر الأکبر ناتجة عن سرایة آثار بعض الإصابات، تتداخل دیة الإصابات المسریة مع دیة النفس أو العضو أو الضرر الأکبر، وتحسب دیات الإصابات غیر المسریة ویتم الحکم علیها بشکل مستقل". ویطابق حکم المشّرع القواعد الفقهیة فی الفرض الثالث، ولکن هناک نقد وإشکال جدی فی القانون الموضوع حول الفرض الرابع.





ویعمد البحث الحالی _ بناء على المنهج الوصفی التحلیلی _ إلى دراسة مختلف أبعاد الفرض الرابع، بناء على أساس الفصل بین الضربة الواحدة والضربات المتعددة المتوالیة وغیر المتوالیة، ویُثبِت خلافاً لما هو موجود فی القانون الحالی أنّه فی فرض سرایة بعض الإصابات ووفاة المجنی علیه تثبت فقط دیة النفس، ولیس هناک حاجة لاحتساب الإصابات غیر المسریة، إلا فی حالة وجود ضربات متعددة فی أزمنة مختلفة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • تداخل الجنایات
  • التسری
  • الموت
  • المادة 539 من قانون العقوبات الإسلامی
  1. اردبیلى، احمد (1403)، مجمع الفائدة و البرهان، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
  2. اصفهانى، راغب (1412)، مفردات الفاظ القرآن، لبنان، دار العلم ـ الدار الشامیة.
  3. تبریزى، جواد (1426)، تنقیح مبانی الأحکام، قم، دار الصدیقة الشهیدة (3).
  4. حسینی شیرازى، صادق (1425)، التعلیقات على شرائع الإسلام، قم، استقلال.
  5. حلّى، علامه، حسن (1420)، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، قم، مؤسسه امام صادق (7).
  6. محقق حلّى، نجم الدین (1408)، شرائع الإسلام، قم، اسماعیلیان.
  7. حلّى، مقداد (1404)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
  8. حلّى، یحیى (1405) الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سید الشهداء العلمیة.
  9. خراسانی، محمد کاظم (1436)، کفایة الاصول، قم، مؤسسه نشر اسلامی.
  10. خمینى، سید روح اللّه (بی­تا)، تحریر الوسیلة، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم.
  11. خوانسارى، احمد (1405)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم، اسماعیلیان.
  12. خویى، سیدابوالقاسم (1422)، مبانی تکملة المنهاج، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی (;).
  13. دهخدا، علی اکبر (1341) ، لغت نامه دهخدا، تهران، نشر مدیریت و برنامه ریزی کشور.
  14. روحانی، صادق (1412)، فقه الصادق (7)، قم، دار الکتاب - مدرسه امام صادق (7).
  15. زرکشی، أبو عبد الله بن بهادر (1405)، المنثور فی القواعد الفقهیة، وزارة الأوقاف الکویتیة.
  16. سبحانی، جعفر، درس خارج فقه، پایگاه اطلاع رسانی آیت الله سبحانی.
  17. سبزوارى، عبد الأعلى (1413)، مهذّب الأحکام، قم، مؤسسه المنار.
  18. شنقیطی، محمد (بی­تا)، شرح زاد المستقنع، الشبکة الإسلامیة.
  19. صدر، سید محمد، ما وراء الفقه، بیروت، دار الأضواء.
  20. صیمرى، مفلح (1420)، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار الهادی.
  21. طوسى، محمد (1387)، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
  22. طوسى، محمد (1400)، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، بیروت، دار الکتاب العربی.
  23. طوسى، محمد (1407)، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
  24. عاملى، شهید ثانى (1413)، مسالک الأفهام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة.
  25. عودة، عبد القادر (بی­تا)، التشریع الجنائی الإسلامی مقارناً بالقانون الوضعی، بیروت، دار الکاتب العربی.
  26. فیاض کابلى، محمد اسحاق (بی­تا)، منهاج الصالحین.
  27. کلینى، محمد (1407)، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
  28. لنکرانى، محمد فاضل (1421)، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة، قم، مرکز فقهى ائمه اطهار (ع).
  29. مجموعة من المؤلفین (1404)، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، مصر، مطابع دار الصفوة.
  30. مدنی کاشانى، رضا (1408)، کتاب الدیات، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
  31. مقتدایی، مرتضی، درس خارج فقه، پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مقتدایی.
  32. نجفى، محمد حسن (1404)، جواهر الکلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
  33. هیتمی، أحمد بن حجر (1357)، تحفة المحتاج فی شرح المنهاج، المکتبة التجاریة الکبرى.