دلایل جرم انگاری عدم ثبت ازدواج در ترازوی فقه و اصول

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسنده

دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکده الهیات و معارف اسلامی ، دانشگاه شهید چمران اهواز؛ اهواز- ایران

چکیده

مادۀ 49 قانون حمایت خانواده مصوب 1392ش. عدم ثبت ازدواج، طلاق و رجوع را به ­عنوان جرم شناخته و برای آن‌ها مجازات حبس تعزیری درجه 7 (از 91 روز تا شش ماه ) یا مجازات نقدی درجه 5 (بیش از 80 میلیون تا 180 میلیون ریال) را تعیین کرده است. در این تحقیق با هدف هماهنگ­ شدن هرچه بیشتر قوانین نظام جمهوری اسلامی با موازین شرعی و عقلی یا روش تطبیقی و تحلیلی، بخش اول این مادۀ قانونی که به عدم ثبت ازدواج می­ پردازد، مورد تحلیل فقهی قرار گرفته و دلایلی که به­ منظور اثبات مشروعیت آن مورد استفاده قرار گرفته یا ممکن است قرار گیرد، بررسی فقهی شده است و در نهایت، با نقد ادلۀ اثبات جرم­ انگاری عدم ثبت ازدواج و ردّ اعتبار آن­ها این نتیجه به ­دست می­ آید که بر اساس حکم شرعی و اصل فقهی حرمت ایذاء و اضرار غیر، هیچ­کس از جمله قانونگذار نظام اسلامی مجاز نیست بدون مجوز شرعی مسلّم و قطعی، مجازاتی را برای عملی در نظر بگیرد. در صورتی که چنین شود، آن مجازات خلاف شرع، حرام و مخالف اصل 4 قانون اساسی است و با توجه به مخدوش بودن دلایل فقهی اثبات این ماده، این دلایل نمی ­توانند مجوزی بر عدول از قاعده باشند؛ لذا مصداق ایذاء و اضرار غیر و حرام شرعی است.
همچنین به لحاظ حقوقی نیز احترام به حقوق و آزادی­های فردی اصلی مسلّم است و اگر دلیل محکم و مسلّمی در دست نباشد حتی با وضع قانون (اصل 9 قانون اساسی) نمی­ توان از این اصل عدول کرد و با وضع مجازات یا به هر شکل دیگر، نمی­ توان آزادی و حقوق افراد جامعه را محدود نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The reasons of criminalization of not registering marriage in the scale of religious jurisprudential and it,s principles

نویسنده [English]

  • Abdolhosseyn Rezaei Rad
Associate Professor Faculty of Theology and Islamic Studies Shahid Chamran University of Ahvaz , Ahvaz - Iran
چکیده [English]

Clause 49 of the protecting family law has recognized not registering the marriage, divorce, and revocation of divorce a crime and has determined imprisonment for up to one year. This study, with the aim of bringing the Islamic republic of Iran’s law into concordance with religious and rational standards using a comparative and analytic method, tries to do a jurisprudential and legal research on the first section of this legal clause which has been or may be used for proving its legitimacy.
Finally, the conclusion is drawn that there is a lot of significance and necessity in registering the marriage and there is a lot of harm and damage such as spoiling the family members’ rights and paving the way for various family crimes and social harms in the lack of it. These merits and demerits though, cannot be justifications for criminalization or not registering. Even so, the religious permit to administer and enforce punishment for such actions is not only difficult, but also impossible, and the principle of the presumption of innocence, the principle of the autonomy of the individual (that no one is presumed to have the position of a guardian over another), and the generality of the principle of the prohibition of harassment and nuisance, and the legal right of respect to rights and individual freedom obstruct it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • criminalization
  • registering marriage
  • jurisprudence
  • family law

عنوان مقاله [العربیة]

أدلة تجریم عدم تسجیل الزواج فی میزان الفقه والأصول

چکیده [العربیة]

تعتبر المادة 49 من قانون حمایة الأسرة المعتمد عام 2013 أنّ عدم تسجیل الزواج والطلاق والرجوع کجریمة وتعاقب علیها بالسجن من الدرجة السابعة (من 91 یوم إلى ستة أشهر) أو غرامة نقدیة من الدرجة الخامسة (أکثر من 80 ملیون إلى 180 ملیون ریال)..



تقرر فی هذه الدراسة وبهدف المواءمة بین قوانین الجمهوریة الإسلامیة والموازین الشرعیة والعقلیة، وبالمنهج المقارن والتحلیلی، تحلیل الجزء الاول من هذه المادة القانونیة التی تتناول عدم تسجیل الزواج تحلیلاً فقهیاً، والأسباب التی تُستخدم لإثبات شرعیتها أو یمکن استخدامها فی هذا الصدد.



وفی النهایة وبانتقاد أدلة إثبات تجریم عدم تسجیل الزواج ونفی صحتها، وصلنا إلى هذه النتیجة وهی أنه وفقاً لأحکام الشریعة والأصل الفقهی حرمة الإیذاء والإضرار بالغیر، فإنه لا یجوز لأحد بما فی ذلک مشرّع النظام الإسلامی أن یتّخذ عقوبة لأی عمل دون إذن شرعی مؤکد ومسلّم به، وفی حال حدث ذلک تکون العقوبة مخالفة للشریعة وحرام، ومخالفة للمادة 4 من القانون الإسلامی.



وبسبب الطعن فی الأدلة الفقهیة لإثبات هذه المادة، فإن تلک الأدلة لا یمکن أن تکون رخصة للعدول عن هذه القاعدة، وبالتالی یکون مصادیق الإیذاء والإضرار بالغیر ومحرم شرعاً.



کذلک ومن وجهة نظر قانونیة فإن احترام حقوق الفرد وحریاته هو أصل مسلّم، وفی حال لم یکن بین أیدینا دلیل قوی ومؤکد، فإنه حتى مع سَن قانون (المادة 9 من الدستور) فلا یمکن العدول عن هذا المبدأ، ومع وضع عقوبة أو بأیة طریقة أخرى، یتم تقیید حریة وحقوق الأفراد فی المجتمع.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • المادة 49 من قانون حمایة الأسرة
  • تسجیل الزواج
  • التجریم

به Pdf مقاله مراجعه کنید.

  1. اسدی، لیلا سادات، (1387)، مقاله «نقد و بررسی قوانین ثبت»، نشریه مطالعات راهبردی زنان (کتاب زنان سابق) تابستان 1387 ش، شماره 40.
  2. جعفری­ لنگرودی، محمدجعفر (معاصر)، (1388)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
  3. ساوجی، مریم، (1371)، اختلاف حقوق زن و مرد در اسلام و خانواده، نشر مجرد،تهران.
  4. شکری، رضا، (1381)، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی، مهاجر،تهران
  5. علیشاهی قلعه­ جویی، ابوالفضل؛ فرزانه، اسکندری، (1397)، مقاله «بررسی فقهی و حقوقی ثبت نکردن ازدواج در دفاتر اسناد رسمی»، دو فصلنامه علمی ترویجی فقه و حقوق خانواده، سال بیستم و سوم، پاییز و زمستان، شماره 69، صص 143-121
  6. کاتوزیان، ناصر (1386)، فلسفه حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  7. کاتوزیان، ناصر (1386)، مقدمه حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  8. مدنی،سیدجلال الدین، (1385)، حقوق مدنی، تهران: پایدار.
  9. نیکوند، شکرالله، ( 1393)،حقوق خانواده، تهران: انتشارات بهنامی.
  10. یوسف ­زاده، مرتضیه (1392)، حقوق خانواده، تهران: شرکت سهامی انتشار    ب )منابع عربی
  11. ابوالبصل، علی، (2008م)، دراسات فی فقه النوازل، عمان: دار اسامه.
  12. انصاری، شیخ مرتضی، (1419ق)، فرائد الاصول، قم: محمد الفکر الاسلامی
  13. بحر العلوم، سید محمد، (1402ق)، بلغه الفقیه، تحقیق و شرح و تعلیق، سید محمد تقی آل بحر العلوم، تهران: منشورات مکتبه الصادق ع
  14. الجزیری، عبدالرحمن، (1419ق)، الفقه علی مذاهب الخمسه، بیروت: دارالثقلین.
  15. حر عاملی، محمد بن الحسن (1414ق)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، مؤسسه آل البیت ع لاحیاء التراث، قم، ایران.
  16. حسینی شهرستانی، محمدحسین و فاصل اردکانی، (بی­ تا)، غایة المسئول فی علم الاصول، قم: مؤسسه آل البیت ع
  17. حلی، حسین (1414ق)، اصول الفقه (شرح و تعلیق و کتاب اجود التقریرات نائینی که توسط آیت الله خویی تقریر شده است) قم: مکتبه الفقه.
  18. حلی (علامه)، ابومنصور، الحسن بن یوسف بن المطر الاسدی، (1413ق)، مختلف الشیعه، قم: تحقیق و نشر مؤسسه النشر الاسلامی.
  19. ـــــــــــــــــــــ،(1420)، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، تحقیق  الشیخ إبراهیم البهادری، إشراف: جعفر السبحانی، قم: مؤسسة الإمام الصادق (ع).
  20. ـــــــــــــــــــ،(1404ق)، مبادی الوصول الی علم الاصول، تحقیق عبدالحسین محمد علی البقال، قم: مکتب الاعلام، الاسلامی.
  21. محقق حلی، ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن الحسن، (1403ق)، شرائع الاسلام فی مسائل و الحلال و الحرام، بیروت: منشورات دارالاضواء.
  22. ـــــــــــــــــــــــ ،(1402ق)، المختصر النافع فی فقه الامامیه. الدراسات الاسلامیه فی مؤسسه البعثه تهران ایران.
  23. خویی، سیدابوالقاسم، (1386)، اجود التقریرات، تقریرات بحث علم اصول آیه الله میرزا محمد حسن نائینی، منشورات مصطفوی. قم، ایران.
  24. الزحیلی، وهبه، (1428ق)، فقه الاسلامی و ادلته، دمشق: دارالفکر.
  25. سبحانی تبریزی، جعفر، (1410ق)، تهذیب الاصول، تقریرات بحث اصول سید روح­الله موسوی خمینی، قم: انتشارات دارالفکر.
  26. سبزواری، ملا هادی، (1379ق)، شرح المنظومه، فلسفه با تعلیقه حسن زاده آملی، نشر ناب .تهران، ایران.
  27. السیوری، جمال الدین فاضل مقداد بن عبدالله (1384 ق)، کنز العرفان فی الفقه القرآن، با تعلیق محمد باقر شریف زاده المکتبه الرضویه، تهران.
  28. شهید ثانی، زین الدین بن علی العاملی، (1413ق)، مسالک الأفهام الی تنفیح شرائع الاسلام، تحقیق و نشر مؤسسه المعارف الاسلامیه.
  29. طباطبایی حکیم، محمد سعید، (1376ش)، المحکم فی اصول الفقه، مؤسسه المنار، قم، ایران
  30. طبرسی، حسن بن فضل (1365ش )،مکارم الاخلاق، ترجمه سید ابراهیم، میرباقری، ناشر فراهانی تهران، ایران.
  31. طوسی، ابی جعفر محمد بن حسن بن علی (معروف) به شیخ طوسی (1390ق)، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید ، تحقیق و تعلیق حسن موسوی خرسان، دارالکتب الاسلامیه تهران ایران
  32. ـــــــــــــــــــ،(1387ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، المکتبه، المرتضویه لاحیاء آثار الجعفریه، تحقیق و تعلیق محمد تقی کشفی ،قم ایران.
  33. ــــــــــــــــــــ،(بی­تا)، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاری، انتشارات قدس محمدی، قم 
  34. عاملی، جمال الدین بن حسن ابن زین الدین العاملی. (1417ق)، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، مؤسسه النشر الاسلامی، قم، ایران.
  35. عاملی الجبعی، زین الدین بن علی بن احمد، (1412ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه قم.
  36. عراقی، ضیاء الدین، علی بن ملا محمد، (1405ق)، نهایه الافکار، تقریر، محمد تقی بروجردی نجفی، دفتر انتشارات اسلامی. قم، ایران.
  37. علم الهدی، سید مرتضی، علی بن حسین الموسوی البغدادی معروف به شریف مرتضی و سید مرتضی علم الهدی، (1415ق)، الانتصار، مؤسسه النشر الاسلامی،قم،ایران.
  38. غزالی، ابی حامد محمد بن محمد بن محمد الغزالی (1417ق)، المستصفی فی علم الاصول، تصحیح و چاپ از محمد عبد الاسلام، عبد الشافی، دار الکتب العلمیه . بیروت لبنان.
  39. ــــــــــــــــــــ، (1419ق)،المنخول، تحقیق محمد حسین هیتو دارالفکرالمعاصر
  40. فاضل لنکرانی، فاضل موحدی لنکرانی معروف به فاضل لنکرانی (1385ش)، ایضاح الکفایة، تعلیقه مؤلف برکفایة الاصول آخوند خراسانی گردآورنده حسینی قمی، محمد، مرکز فقهی ائمه اطهار، قم، ایران.
  41. فیاض، محمد اسحاق، (1419ق) محاضرات فی اصول الفقه، تغیرات درس و اصول آیه الله خوئی، سید ابوالقاسم،مؤسسه النشر الاسلامی تابع جامعه مدرسین جوزه علمیه قم 1419 ق.قم، ایران.
  42. فیض کاشانی، محمد حسن (1406ق)، الوافی، تحقیق و تعلیق، ضیاء الدین الحسینی، مکتبه امیرالمؤمنین اصفهان، ایران.
  43. قدسی، احمد، (1414ق)،انوار الاصول، تقریرات ابحاث آیةالله مکارم شیرازی، انتشارات نسل جوان. قم ایران.
  44. کاشف العظاء جعفر (1380ق)، کشف العظاء عن مبهمات شریعه الغراء، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، قم ایران.
  45. کاظمی خراسانی، محمد علی (1404ق)، فوائد الاصول، تحقیق و تعلیق ضیاء الدین عراقی، مؤسسه النشر الاسلامی.
  46. کاظمی، جواد، (بی­تا)، مسالک الأفهام الی آیات الاحکام، تحقیق و تعلیق محمد باقر شریف زاده. اشرف علی و تصحیح محمد تقی کشفی المکتبه المرتضویه الإِحیاء الآثار الجعفریه
  47. کلینی، ابی جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق الکینی الرازی (1388ق) اصول کافی، با تصحیح و تعلیق علی اکبر الغفاری، دارالکتب الاسلامیه،تهران، ایران
  48. مازندرانی، مولی محمد صالح (1421ق)، شرح اصول کافی، مع تعالیق المیرزا ابوالحسن الشعرانی، ضبط و تصیحیح السید علی عاشور، دار احیاء التراث العربی 1421ق- 2000م. بیروت لبنان.
  49. متقی الهندی، علاء الدین علی بن حسام الدین، البرهان نوری (1409 ق)، کنز العمال فی سنن الاقول و الافعال، مؤسسه الرساله. بیروت، لبنان.
  50. مجاهد، سیدمحمد الطباطبایی سید محمد، معروف به سید محمد مجاهد (1296ق)، مفاتیح الاصول، مؤسسه آل البیت، قم، ایران.
  51. مجلسی، محمد تقی، (بی­ تا)، روضه المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، با تعلیق سید حسن موسوی کرمانی و علی پناه اشتهاردی، بنیاد فرهنگ اسلامی.
  52. محمدی ری­ شهری، محمد،(1375ق)، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث .قم، ایران.
  53. مظفر، محمد رضا، (1388ق)، المنطق، ناشر اسماعلیان،. قم ایران.
  54. مفید، محمد بن نعمان العکبری البغدادی ملقب به شیخ مفید (م 413 ق). المقنعه، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم المشرفه 141 ق. قم ایران.
  55. مکارم شیرازی، ناصر (معاصر)،(1386ش)، انوار الاصول، مدرسه 51، مؤسسه امیرالمؤمنین. قم ایران
  56. موسوی­ خمینی، روح الله (1415 ق) مفاتیح الوصول الی علم اصول، تحقیق مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره.  قم ایران.
  57. میرزایی قمی، (بی­تا)،(میرزا) ابوالقاسم القمی معروف به میرزای قمی، قوانین الاصول، چاپ سنگی [بی­جا].
  58. نائینی، محمد حسین، (1404ق)، فوائد الاصول، من افادات میرزا محمد حسن الغروی الناینی تألیف محمد علی الکاظمی الخراسانی، مؤسسه النشر الاسلامی. قم ایران
  59. وحید بهبهانی، محمد باقر بن محمد اکمل، معروف به وحید بهبهانی (1415 ق) الفوائد الحائریه، مجمع الفکر اسلامی،. قم ایران
  60. هاشمی شاهرودی،سید محمود (1379ق)، بحوث فی علم الاصول، تقریرات درس سید محمد باقر صدر، تألیف هاشمی شاهرودی، المجمع العلمی الاسلامی للشهید الصدر، قم ـ ایران.
  61. یزدی، سیدمحمدکاظم طباطبایی، (1419ق)، العروةالوثقی فیما تعم به البلوی( المحشی)، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  62. www.alketab.org/282 البقره/96.2.31
  63. www.mehrannews.com/new/201847www.asriran.com.fa/news/331967.64