بازپژو هی حیله شرعی در فقه امامیه و اهل سنت

نوع مقاله: پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه ایلام - ایران

2 استاد تمام فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد- ایران

10.22034/jrj.2019.51205.1439

چکیده

جواز و حرمت برخی از حیله ­های شرعی، اجمالاً مورد تصریح فقهای امامیه و اهل ­سنت قرار گرفته است. از آنجا عدم تعارض قوانین یک نظام حقوقی با اهداف و مقاصد آن، امری ضروری است، بررسی صحت و سقم حکم جواز حیله شرعی که موهم ناسازگاری میان آن­ها و اغراض شریعت است، اهمیت خاصی دارد. در این پژوهش، با تبیین و نقد دیدگاه­های مختلف فقهای فریقین و ارزیابی ادله اقامه شده به دست آمده که بعضی از موارد جواز حیله، حیله شرعی نیستد، بلکه حیله لغوی یا صرف انتقال از یک حکم شرعی به حکم دیگر هستند و بر فرض نامگذاری تسامحی آن­ها به حیله شرعی، هیچ­گونه تعارضی با اغراض و اهداف شریعت ندارند. همچنین و برخی از مصادیقی که نامگذاری آن­ها به حیل شرعی صحیح است، به سبب وقوع در حرام واقعی یا مخالفت آن­ها با اهداف شرع یا به سبب اینکه باعث تغییر ماهیت موضوع حکمِ حرام نمی­شوند، حرام ­اند.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Research of Sharia Solution (Ḥīli-yi Sharʿī) in Shiite and Sunnite Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Taher Alimohammadi 1
  • Hossein Naseri Moghaddam 2
1 Associate Professor at Ilam University
2 Department of Jurisprudence, Theology faculty, Mashhad Ferdowsi University, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The Permission or prohibition of certain Sharia Solution have briefly been affirmed by Shiite and Sunnite Jurisprudence. Essentially, Decrees and Laws of a legal system must not conflict with its objectives, so it is significant to study the authenticity of permission of a Sharia Solution which is outwardly in contradiction with the goal of Sharia. This research tries to clarify and criticize the different standpoints of Islamic Jurisprudents, both Shiite and Sunnite- and concludes that some of permissible cases are are not Sharia Solution in nature, but lexical solutions or transition of a Sharia Decree to another; Assuming naming them as Sharia Solution, it does not cause any conflict with Sharia objectives. On the other hand, some of instances which have been named Sharia Solution, are forbidden in reality because of leading to commiting Haram or if the subject of Haram does not change, as well as their opposition against  Sharia objectives.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sharia Solution
  • Lexical Solution
  • Avoiding Haram
  • Committing Haram
  • Sharia Objectives

عنوان مقاله [العربیة]

الحیلة الشرعیة فی فقه الإمامیة وأهل السنّة .. مراجعة نقدیة

چکیده [العربیة]

تم التصریح بشکل إجمالی ببعض الحیل الشرعیة من قبل فقهاء الإمامیة وأهل السنة. بما أنه من الضروری عدم تعارض قوانین نظام قانونی ما مع أهدافه ومقاصده، فمن المهم دراسة صحة وسقم حکم جواز الحیل الشرعیة التی توهم التعارض بینها وبین أغراض الشریعة.


فی هذا البحث الذی تم بمنهج وصفی تحلیلی، ومع شرح وانتقاد آراء فقهاء الفریقین المختلفة، وتقییم الأدلة المقدّمة، نتج أنّ بعض الحالات التی تعتبر حیلاً جائزة من وجهة نظرهم، لیست حیلاً شىرعیة، بل هی مجرد حیلة لغویة أو مجرد انتقال من حکم شرعی إلى حکم شرعی آخر، ومع فرض تسمیتها مسامحة بالحیلة الشرعیة، فهی لا تتعارض مع أیّ من مقاصد وأهداف الشریعة، وبعض المصادیق التی تکون تسمیتها بالحیلة الشرعیة صحیحة، حرامٌ وذلک بسبب أنّ وقوعه فی حرام واقعی أو معارضتها لمقاصد الشریعة، أو لأنها لا تغیّر من طبیعة موضوع حکم الحرام.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الحیلة الشرعیة
  • الحیلة اللغویة
  • الهروب من الحرام
  • ارتکاب الحرام
  • أهداف الشریعة

اصل مقاله

در دست آماده سازی

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. نهج ­البلاغه تصحیح صبحی صالح، قم: انتشارات دارالهجره.
  3. منابع بر اساس ارجاع  Apa
  4. ابن حجر هیتمی، ا. (بی تا). الفتاوی الفقهیة الکبری. بی جا: دارالفکر.
  5. ابن بطه، ع. (1403ق). ابطال الحیل (نسخه دوم). (ز. شاویش، تدوین) المکتب الاسلامی.
  6. ابن حجر عسقلانی، ا. (بی تا). فتح الباری بشرح صحیح البخاری. (م. خطیب، تدوین) بیروت: دارالمعرفة.
  7. ابن رشد قرطبی، م. (بی تا). بدایة المجتهد و نهایة المقتصد. بیروت: دارالفکر.
  8. ابن قدامه، ع. (1405ق). المغنی فی فقه الامام احمد بن حنبل الشیبانی. بیروت: دارالفکر.
  9. ابن قدامه، ع. (بی تا). الکافی فی فقه الامام المبجل احمد بن حنبل. بیروت: المکتب الاسلامی.
  10. ابن کثیر، ا. (1419ق). تفسیر القرآن العظیم. (م. شمس الدین، تدوین) بیروت: دارالکتب العلمیه.
  11. ابن ماجه، م. (بی تا). سنن ابن ماجه. (م. عبدالباقی، تدوین) بیروت: دارالفکر.
  12. ابن مفلح، م. (1418ق). الفروع و تصحیح الفروع. (ابوالزهراء حازم، تدوین) بیروت: دارالکتب العلمیه.
  13. ابن ندیم، م. (1398ق). الفهرست. بیروت: دارالمعرفه.
  14. اردبیلی، ا. (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. (ع. اشتهاردی، آ. عراقی، & آ. یزدی اصفهانی ، تدوین­کنندگان) قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  15. اردبیلی، ا. (بی تا). زبدة البیان فی احکام القرآن. (م. بهبودی، تدوین) تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة‌.
  16. اصفهانی، م. (1416ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام‌. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  17. انصاری، م. (1415ق). المکاسب. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  18. ایروانی، ع. (1406ق). حاشیة المکاسب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  19. این تیمیه، ا. ب. (بی تا). الفتاوی الکبری. بیروت: دارالمعرفة.
  20. بحرانی، ی. (1405ق). الحدانق الناظرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  21. بحیری، م. (1376). حیله های شرعی ناسازگار با فلسفه فقه. (ح. صابری، تدوین) مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
  22. بخاری، م. (1407ق). الجامع الصحیح المختصر (نسخه دوم- یمامه). (م. ریب البغا، تدوین) بیروت: دار ابن کثیر.
  23. بهبهانی، م. (1417ق). حاشیة مجمع الفائدة و البرهان. قم: مؤسسه علامه مجدد وحید بهبهانی.
  24. بهبهانی، م. (1419ق). ارسائل الفقهیة. قم: مؤسسه علامه وحید بهبهانی.
  25. بهوتی، ا. (1402ق). کشاف القناع عن متن الإقناع. (ه. مصطفی هلال ، تدوین) بیروت: دارالفکر.
  26. بیهقی، ا. (1414ق). سنن البیهقی الکبری. مکه المکرمه: مکتبه دار الباز.
  27. جرجانی، ع. (1405ق). التعریفات. (ا. أبیاری، تدوین) بیروت: دار الکتاب العربی.
  28. جصاص، ا. (1405ق). احکام القرآن. (م. قمحاوی، تدوین) بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  29. جوزی، ا. (1973م). اعلام الموقعین عن رب العالمین. (ط. عبدالرووف سعد، تدوین) بیروت: دارالجیل.
  30. حائری طباطبایی، ع. (1418ق). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل. (م. بهره مند، م. قدیری، ک. انصاری، & ع. مروارید، تدوین کنندگان) قم: مؤسسه آل البیت ع.
  31. حسینی عاملی، ج. (1419ق). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة. (م. خالصی، تدوین) قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  32. حلی، ج. (1408ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام (نسخه دوم). (ع. محمد علی بقال، تدوین) قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  33. حلی، ح. (1413ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  34. حلی، م. (1387ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. (ح. موسوی کرمانی، ع. اشتهاردی، & ع. بروجردی، تدوین کنندگان) قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  35. خطیب بغدادی، ا. (بی تا). تاریخ بغداد. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  36. خویی، س. (بی تا). مصباح الفقاهه. (م. توحیدی، تدوین) بی جا: بی نا.
  37. دردیر، س. (بی تا). الشرح الکبیر. (م. علیش، تدوین) بیروت: دار الفکر.
  38. راغب اصفهانی، ح. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. (ص. داودی، تدوین) دمشق: دار العلم و الدار الشامیه.
  39. زمخشری، م. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل (نسخه سوم). (م. شاهین، تدوین) بیروت: دار الکتاب العربی.
  40. سبحانی، ج. (1424ق). المواهب فی تحریر أحکام المکاسب. (س. یعقوبی اصفهانی، تدوین) قم: مؤسسه امام صادق7.
  41. سبزواری، م. (1423ق). کفایة الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  42. سبکی، ع. (بی تا). فتاوی السبکی. بیروت: دار المعرفه.
  43. سرخسی، م. (بی تا). المبسوط. بیروت: دار المعرفه.
  44. شریف مرتضی، ع. (1387ق). جمل العلم و العمل. نجف الاشرف: مطبعة الآداب.
  45. شریف مرتضی، ع. (1417ق). المسائل الناصریات. تهران: رابطة الثقافة و العلاقات الإسلامیة.
  46. شهید اول، م. (1417ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  47. شهید ثانی، ز. (1413ق). مسالک الإفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه.
  48. شهیدی تبریزی، م. (1375ق). هدایة الطالب إلی أسرار المکاسب. تبریز: اطلاعات.
  49. شیرازی، ا. (بی تا). طبقات الفقهاء. (خلیل میس، تدوین) بیروت: دارالقلم.
  50. طباطبایی، س. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارت اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  51. طبرسی، ف. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (نسخه سوم). تهران: انتشارات ناصر خسرو.
  52. طبرسی، ف. (1410ق). المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف. (م. ش.-و.-ز.-د.-د.-د.-س. رجائی، تدوین) مشهد: مجمع البحوث الإسلامیه.
  53. طوسی، م. (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیة‌ (نسخه سوم). (م. کشفی، تدوین) تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
  54. طوسی، م. (1407ق). الخلاف. (ع. خراسانی، & و دیگران، تدوین کنندگان) قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  55. طوسی، م. (بی تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  56. علم الهدی، س. (1404ق). نهج البلاغه. بی جا: انتشارات دارالهجره.
  57. علی­محمدی، ط. ناصری­مقدم، ح. (1386). تحلیلی فقهی از حدیث محلل. علوم حدیث، 110-124.
  58. غزالی، م. (1417ق). الوسیط فی المذهب. (ا. ابراهیم، & م. محمد تامر، تدوین کنندگان) قاهره: دار السلام.
  59. فیض کاشانی، م. (بی تا). مفاتیح الشرائع. قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
  60. فیومی، ا. (بی تا). المصباح المنیر فی شرح الکبیر للرافعی. قم: منشورات دار الرضی.
  61. قرافی، م. (1994م). الذخیره. (م. حجی، تدوین) بیروت: دار الغرب.
  62. قرطبی، م. (1364). الجامع لأحکام القرآن. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
  63. قمی، ا. (1413ق). جامع الشتات فی أجوبة السؤالات. (م. رضوی، تدوین) تهران: مؤسسه کیهان.
  64. قمی، ع. (1367). تفسیر القرآن الکریم (نسخه چهارم). (ط. موسوی جزائری، تدوین) قم: دار الکتاب.
  65. کرکی، ع. (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسه آل البیت ع.
  66. کلینی، م. (1407ق). الکافی (نسخه چهارم). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  67. مامقانی، م. (1317ق). غایة الآمال فی شرح کتاب المکاسب. قم: مجمع الذخائر الإسلامیة.
  68. مجلسی، م. (1414ق). بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار (ع). بیروت: موسسه الوفاء.
  69. محمصانی، ص. (بی تا). فلسفه التشریع فی الإسلام (نسخه پنجم). بیروت: دار العلم للملایین.
  70. مرداوی، ع. (بی تا). الإنصاف فی معرفة الراحج من الخلاف علی مذهب الامام احمد بن حنبل. (م. فقی، تدوین) بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  71. مطهری، م. (1364). ربا، بانک و بیمه. تهران: انتشارات صدرا.
  72. مغربی، م. (1398ق). مواهب الجلیل لشرح مختصر خلیل (نسخه دوم). بیروت: دارالفکر.
  73. منتظری، ح. (1415ق). دراسات فی المکاسب المحرمه. قم: نشر تفکر.
  74. موسوی خمینی، ر. (1421ق). کتاب البیع. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره.
  75. موسوی خمینی، ر. (1421ق). المکاسب المحرمة. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره.
  76. نجفی، م. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. (ع. آخوندی، & ع. قوچانی، تدوین کنندگان) بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  77. نسایی، ا. (1411ق). سنن النسائی. (ع. بنداری، & س. حسن، تدوین کنندگان) بیروت: دارالکتب العلمیة.
  78. نوری، م. (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. بیروت: مؤسسه آل البیت ع.
  79. نووی، ی. (1997م). المجموع. بیروت: دارالفکر.
  80. نیشابوری، م. (بی تا). صحیح مسلم. (م. عبدالباقی، تدوین) بیروت: دار احیاء التراث العربیة.
  81. یزدی، م. (1414ق). تکملة العروة الوثقی. (م. طباطبایی، تدوین) قم: کتابفرو شی داوری.
  82. یزدی، م. (1421ق). حاشیة المکاسب (نسخه دوم). قم: مؤسسة اسماعیلیان.
جستارهای فقهی و اصولی

دوره 6، شماره 20
پاییز 1399
صفحه 1-1

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 19 خرداد 1397
  • تاریخ بازنگری: 08 فروردین 1398
  • تاریخ پذیرش: 24 شهریور 1398

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار