رهیافتی بر انواع سنت فعل و نحوه تأثیر شناخت نوع سنت بر استنباط حکم

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد(نویسنده مسئول)

3 استاد تمام گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

سنت از مهم­ترین منابع و ادله دانش فقه است که به لحاظ نوع عمل و عکس‌العمل معصوم ع به سه نوع قول، فعل و تقریر او تقسیم می‌شود. بعد از قول، سنت فعل با توجه به عصمت معصومان (ع) جایگاه خاصی در بیان حکم دارد و امکان برداشت حکم از آن امری مسلم، ولی دارای شرایط خاص است که می‌توان کم‌توجهی بعضی از فقها به سنت فعل را مرتبط با شرایط خاص آن دانست؛ از این­ رو، شناخت هر چه دقیق‌تر فعل معصومان (ع) راه­گشای استفاده از سنت فعل است.
باب حج ـ که مورد تأکید این پژوهش است ـ دارای مزیت ویژه‌ای برای بررسی سنت فعل است؛ زیرا در این باب فعل نقش مهمی در بیان احکام دارد و وسعت زمانی آن و تعدد افعال آن بستر مناسبی را برای بررسی سنت فعل ایجاد می‌کند.
در این تحقیق برخلاف رویه جاری که مراجعه به کتب اصول فقه است سعی شده با مراجعه به موارد و مصادیق استدلال به سنت در کتب فقهی و مباحث فقهی فقها که محل استفاده از سنت و مشخص‌کننده میزان اعتبار آن در کارزار استنباط است، به تقسیم صحیحی از سنت دست یافت.
در بررسی موارد استدلال معصومان(ع) به سنت فعل و کیفیت و میزان استفاده فقها از آن در استنباط احکام می‌توان سنت را به اقسام اختصاصی، مبین، مسئول حج، مسئول اطرافیان و شخصی تقسیم کرد که هر یک از اقسام دارای مصادیق مختلفی در فقه است و درک صحیح هر یک از اقسام، تأثیر ویژه‌ای در برداشت حکم از سنت فعل دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

approaching on all kinds of deeds of Sunna and the effect of knowing the kind of Sunna in deduction of Islamic laws

نویسندگان [English]

  • Mostafa Bigdeli 1
  • Abbas ali Soltani 2
  • Hosseian Saberi 3
1 Department of Jurisprudence,Faculty of Theology,Ferdowsi University Of Mashhad (FUM)
2 Assistant Professor, Department of Jurisprudence, Ferdowsi University Of Mashhad (FUM), mashhad, iran
3 Professor,Department of Jurisprudence, Faculty of Theology, Ferdowsi University Of Mashhad (FUM), mashhad, iran
چکیده [English]

Tradition is one of the most important sources for the knowledge of jurisprudence which is divided into three categories of words, acts and silent approvals depending on the action and reaction of the infallible (P.B.U.H). After the words of the infallibles, their acts are placed in the second rank of significance in ruling and deducing rules is definitely possible given specific circumstances are met. However, if some jurisprudents overlook the acts tradition of the infallibles, it is due to these specific circumstances. Thus, the more the infallibles' acts are known, the more the tradition of acts is approachable. The issue of Haj is one of the most remarkable cases in which the infallibles' acts could be focused, as in this issue, acts play a key role in stating rules and paves the way to study the tradition of acts because it prepares the ground for such a study for the multiplicity of acts. Thus, the researchers have focused on the issue of Haj. Contrary to the common trend of referring to sources of principles of jurisprudence, the researchers have attempted to refer to the instances of inferring to tradition in jurisprudential sources and jurisprudents' jurisprudential discussions on tradition which determines the degree of its validity in inferring rules, so that a true dichotomy of tradition is achievable. Having investigated the instances of infallibles' arguments to referring to the tradition of acts and its quality and quantity that jurisprudents take advantage of in deducing rules, tradition could be categorized to Haj inclusive and others' inclusive and evident each of these categorizations represents different instances in jurisprudence and a true understanding of these categorizations exerts an overwhelming influence on deducing rules from tradition of acts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jurisprudential rules
  • the Prophet's traditions
  • the Prophet's responsibilities
  • instances of traditions of acts
  • the farewell Haj
  1. قرآن کریم.
  2. آبى، فاضل، (1417)، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، چاپ­سوم، قم:دفتر انتشارات اسلامى.
  3. آملى، میرزا محمد تقى، (1380)، مصباح الهدى فی شرح العروة الوثقى، تهران: مؤلف.
  4. ابن أبی­ جمهور، محمد بن زین­الدین، (1405)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، قم: دار سیدالشهداء7.
  5. ابن­ ادریس، محمد بن منصور، (1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، چاپ­دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  6. ابن­ براج طرابلسی، عبد العزیز و طوسى، محمد بن حسن، (1411)، جواهر الفقه ـ العقائد الجعفریة، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  7. ابن­ زهره حلبی، حمزة بن على، (1417)، غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، قم: مؤسسه امام‌صادق‌7.
  8. ابن­ قدامة المقدسی، (1388)، المغنی، قاهره: مکتبة القاهرة.
  9. ابن­ ماجة، محمد بن یزید القزوینی، (بی­تا)، سنن، (بی‌جا)، دار إحیاء الکتب العربیة.
  10. أحمد بن محمد بن حنبل، أبو عبدالله، (1421)، مسند أحمد، بیروت:مؤسسة الرسالة.
  11. اردبیلى، احمد بن محمد، (1403)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم:دفتر انتشارات اسلامى.
  12. الاشقر، محمد بن سلیمان، (1424)، افعال الرسول(6)و دلالتها علی الاحکام الشرعیه، چاپ­ششم، بیروت:الرساله.
  13. اصفهانى، فاضل هندى، (1416)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم:دفتر انتشارات اسلامى.
  14. بحرانى، آل­عصفور، (1405)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم:دفتر انتشارات اسلامى.
  15. بدرى، تحسین، (1428)، معجم مفردات أصول الفقه المقارن، تهران:المشرق.
  16. بیهقی، أبوبکر، (1412)، معرفة السنن والآثار، القاهرة:دارالوفاء.
  17. بیهقی، أبوبکر، (1424)، السنن الکبرى، چاپ­سوم، بیروت:دارالکتب العلمیة.
  18. حر عاملى، محمد بن حسن، (1409)، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، قم:آل البیت‌:.
  19. حلّى، حسن بن یوسف، (1412)، منتهى المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
  20. حلّى، حسن بن یوسف، (1982)، نهج الحقّ و کشف الصدق، بیروت:دار الکتاب اللبنانی.
  21. حلّى، علامه، حسن بن یوسف، (1388)، تذکرة الفقهاء(ط - القدیمة)، قم:آل البیت‌:.
  22. حلّى، علامه، حسن بن یوسف، (1413)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، چاپ­دوم، قم:دفتر انتشارات اسلامى.
  23. حلّى، فخرالمحققین، محمدبن حسن، (1387)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم:اسماعیلیان.
  24. خوانسارى، سیداحمد بن یوسف، (1405)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، چاپ­دوم، قم:اسماعیلیان.
  25. خویى، سیدابوالقاسم موسوى، (1410)، المعتمد فی شرح المناسک، قم:دارالعلم.
  26. خویى، سیدابوالقاسم موسوى، (1416)، معتمد العروة الوثقى، چاپ­دوم، قم:دارالعلم.
  27. دارقطنی، أبوالحسن، (1424)، سنن الدارقطنی، بیروت:مؤسسة الرسالة الأولى.
  28. رافعی، عبدالکریم، (بی­تا)، فتح العزیز بشرح الوجیز، بیروت:دارالفکر.
  29. سبزوارى، محقق، محمد باقر، (1247)، ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد، قم:آل البیت‌:.
  30. شافعی، أبوعبد الله، (1400)، المسند، بیروت:دار الکتب العلمیة.
  31. شعرانی، ابوالحسن، (1373)، المدخل إلى عذب المنهل فی أصول الفقه‏، قم:الهادی.
  32. صیمرى، مفلح بن حسن، (1408)، تلخیص الخلاف و خلاصة الاختلاف - منتخب الخلاف، قم:کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى.
  33. صیمرى، مفلح بن حسن، (1420)، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت:دار الهادی.
  34. طوسى، محمد بن الحسن، (1390)، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران:دار الکتب الإسلامیة.
  35. طوسى، محمد بن الحسن،(1407)، تهذیب الأحکام، چاپ­چهارم، محقق خرسان، تهران:دار الکتب الإسلامیه.
  36. طوسى، محمد بن حسن، (1387)، الجمل و العقود فی العبادات، مشهد:دانشگاه فردوسى مشهد.
  37. طوسى، محمد بن حسن، (1387)، المبسوط فی فقه الإمامیة، چاپ­سوم، تهران:المکتبة المرتضویة.
  38. طوسى، محمد بن حسن، (1400)، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، چاپ­دوم، بیروت:دار الکتاب العربی.
  39. طوسى، محمد بن حسن، (1407)، الخلاف، قم:دفتر انتشارات اسلامى.
  40. طوسى، محمد بن على بن حمزه، (1408)، الوسیلة إلى نیل الفضیلة، قم:کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
  41. عاملى، شهید اول، محمد بن مکى، (1417)، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، چاپ­دوم، قم:دفتر انتشارات اسلامى.
  42. عاملى، شهید اول، محمد بن مکى، (بی­تا)، رسائل، قم:احیاء التراث.
  43. عاملى، شهید اول، محمد بن مکى، (1400)، القواعد و الفوائد، قم:مفید.
  44. عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على، (1413)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم:المعارف الإسلامیة.
  45. عاملى، کرکى، محقق ثانى، على بن حسین، (1414)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ­دوم، قم:آل البیت‌ع.
  46. عاملى، محمد بن على موسوى، (1411)، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، بیروت:آل البیت‌:.
  47. علوى عاملى، احمد بن زین العابدین، (1399)، مناهج الأخیار فی شرح الإستبصار، قم:اسماعیلیان.
  48. عمیدى، سید عمید الدین، (1416)، کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، قم:انتشارات اسلامى.
  49. قمّى، سید حسن طباطبایى، (1415)، کتاب الحج، قم:باقرى.
  50. کلینى، محمد بن یعقوب، (1407)، کافی، چاپ­چهارم،تهران:إسلامیة.
  51. مازندرانى، محمد هادى، (1429)، شرح فروع الکافی، قم:دارالحدیث.
  52. مجلسى، محمد باقر، (1403)، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، چاپ­دوم، بیروت:دار إحیاء التراث العربی.
  53. مجلسى، محمدتقى، (1414)، لوامع صاحبقرانى مشهور به شرح فقیه، چاپ­دوم، قم:اسماعیلیان.
  54. محقق حلّى، نجم­الدین، (1407)،المعتبر فی شرح المختصر،: سیدالشهداء7.
  55. محقق حلّى، نجم­الدین، (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ­دوم، قم:اسماعیلیان.
  56. مسلم بن الحجاج النیسابوری، (بی­تا)، المسند، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  57. مظفر، محمد رضا، (1375)، أصول الفقه، چاپ­پنجم، قم: اسماعیلیان.
  58. مغنیه، محمد جواد، (1421)، الفقه على المذاهب الخمسة، چاپ­دهم، بیروت:دارالجواد.
  59. مهریزی، مهدی، (درآمدی بر جایگاه و روایات پزشکی)، علوم حدیث، پاییز1385، دوره11، شماره3، صص: 37تا58.
  60. مهریزی، مهدی، (درآمدی بر قلمرو فقه)، نقدو نظر، زمستان1375، دوره2، شماره6، صص: 208تا229.
  61. مهریزی، مهدی،‌ (قلمرو حجیت حدیث از نگاه عالمان شیعه)، علوم حدیث، پاییز1388، دوره14، شماره3، صص: 4تا20.
  62. مهریزی، مهدی، (قواعد فهم سیره سیاسی امیرمؤمنان(7)، علوم حدیث،زمستان 1379،سال پنجم، شماره چهارم، صص: 2تا22.
  63. محقق ­داماد یزدى، سید محمد،‌(1401)، کتاب الحج، قم:چاپخانه مهر.
  64. منسوب به امام على بن موسى 7، (1406)، الفقه - فقه الرضا، مشهد: آل البیت‌:
  65. میرزاى قمى، ابوالقاسم، (1373)، قوانین الأصول‏، چاپ­دوم، تهران:مکتبه العلمیه الاسلامیه‏.
  66. نجفى، محمد حسن، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چاپ­هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  67. نراقى، احمد بن محمد مهدى، (1415)، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: آل البیت‌:.
  68. نسائی، أبو عبدالرحمن، (1406)، السنن، چاپ­دوم، حلب:المطبوعات الإسلامیة.
  69. نووی، أبوزکریا، (بی­تا)، المجموع شرح المهذب، بیروت:دار الفکر.