صحت خیار شرط در وقف در فقه اسلامی

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسنده

استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد مقدس

چکیده

یکی از تقسیمات عقد، تقسیم آن به جایز و لازم است. انحلال عقود لازم ممکن نیست، مگر در جایی که برای یکی از طرفین یا هر دوی آن­ها، خیار ثابت شود یا طرفین بر اقاله قرارداد، تراضی نمایند. عقود لازم نیز به نوبه خود به دو دستۀ عقود لازم خیارپذیر و عقود لازم خیار ناپذیر تقسیم می‌شوند. قانون مدنی ایران در خصوص امکان یا عدم امکان درج خیار در عقد وقف، سکوت کرده است؛ لذا حقوقدانان نسبت به آن اختلاف دارند. در فقه امامیه و اهل سنت نیز مسئله اختلافی است. برخی شرط خیار در عقد وقف را صحیح دانسته­اند. در مقابل، برخی حکم به بطلان شرط و عقد کرده­اند و برخی معتقدند شرط باطل، ولی عقد صحیح است. در نوشتار حاضر، این نتیجه به دست آمده است که شرط خیار در عقد وقف، صحیح و سکوت قانون مدنی را نیز باید بر صحت آن نزد قانونگذار حمل نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The validation of the condition of derotation in a waqf contract

نویسنده [English]

  • Gholamreza Yazdani
University faculty member
چکیده [English]

The contracts are permissible and necessary in terms of whether they can be terminated or not. It is not possible to terminate the contract only if one of the parties or both of them, the derogate is fixed or the parties agree on the dissolution. The necessary contracts are also to be divided in the other direction, and those necessary contracts are curable and the necessary contracts that are not curable. Iran's civil law is silent about the possibility or impossibility of inserting derogate into a waqf contract. Therefore, the rights of lawyers in this regard are controversial. In jurisprudence, too, what is the Imamite jurisprudence and Sunni jurisprudence is also a matter of dispute. Some of the conditions forderogate in the waqf contract are considered correct. In contrast to some, the verdict has given both the void and the contract, and in the end some believe that the condition is void but the contract is correct. In this research, based on a library method and based on a descriptive analytical method, it is concluded that the condition of derogate in the waqf contract is correct. The silence of civil law must also be passed on to the legislator.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Termination
  • Termination condition
  • Waghf
  • binding contract

عنوان مقاله [العربیة]

صحة خیار الشرط فی الوقف فی الفقه الإسلامی

چکیده [العربیة]

من تقسیمات العقد تقسیمه إلى الجائز واللازم، ولا یمکن نقض العقود اللازمة إلا فی حالة ثبوت الخیار لأحد الطرفین أو لکلاهما، أو فی حالة تراضی الطرفین على الإقالة. کما تُقسَّم العقود اللازمة إلى العقود اللازمة القابلة للخیار، والعقود اللازمة غیر القابلة للخیار. لم یتضمن القانون المدنی الإیرانی إشارة إلى إمکانیة إدراج الخیار فی عقد الوقف من عدمها، وعلیه اختلف الحقوقیون حول هذه المسألة، والمسألة خلافیة أیضا فی فقه الإمامیة وفقه أهل السنة، فالبعض اعتبر شرط الخیار فی عقد الوقف صحیحا، وفی المقابل حکم بعض آخر ببطلان الشرط والعقد معاً، وفئة ثالثة ذهبت للقول بصحة العقد وبطلان الشرط، وقد وصلنا فی بحثنا إلى نتیجة مفادها ثبوت صحة شرط الخیار فی عقد الوقف، وأنّه ینبغی حمل سکوت القانون المدنی الإیرانی على صحة هذا الخیار عند المشرّع.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الخیار
  • خیار الشرط
  • العقد اللازم
  • الوقف

مراجع

  1. آخوند خراسانی، محمد کاظم، 1409، کفایۀ الاصول، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
  2. آملی، میرزا محمد تقی، 1380، مصباح الهدی فی شرح العروۀ الوثقی، تهران: مؤلف.
  3. ابن­براج، قاضی، 1406، المهذب، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  4. ابن­تیمیه، عبدالسلام، 1404، المحرر فی الفقه على مذهب الإمام أحمد بن حنبل، چاپ دوم، ریاض: مکتبۀ المعارف.
  5. ابن­حاجب، عثمان بن عمر، 1421، جامع الامهات، چاپ دوم، بی­جا: الیمامة للطباعة والنشر والتوزیع.
  6. ابن­شاس، ابومحمد، 1423، عقد الجواهر الثمینة فی مذهب عالم المدینة، چاپ اول، بیروت، لبنان: دارالغرب اسلامی.
  7. ابن­عابدین، محمد امین، 1412، ردّ المحتار على الدرر المختار، چاپ دوم، لبنان، بیروت: دارالفکر.
  8. ابن­قدامه، عبدالله، 1388، المغنی، مصر، قاهره: مکتبه القاهره.
  9. ابن­نجیم، زین الدین، بی­تا، البحر الرائق شرح کنز الدقائق، چاپ دوم، بی­جا: دارالکتاب الاسلامی.
  10. اراکى، محمد على، 1414، الخیارات، چاپ اول، قم: مؤسسه در راه حق.
  11. اردبیلى، احمد، 1403، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  12. اصفهانى، سید ابوالحسن، 1422، وسیلة النجاة «مع حواشی الامام الخمینی»، چاپ اول، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، قم، ایران.
  13. اصفهانى، محمد حسین، 1418، حاشیة کتاب المکاسب، قم: انوار الهدی.
  14. امامی، سید حسن، بی­تا، حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسلامی.
  15. انصاری، زکریا، بی­تا، أسنى المطالب فی شرح روض الطالب، بی­جا: دارالکتاب الاسلامی.
  16. انصاری، مرتضی، 1415، کتاب المکاسب، چاپ اول، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری;.
  17. ایروانى، على، 1406، حاشیة المکاسب، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  18. باریکلو، علیرضا، 1394، اموال و حقوق مالی، چاپ دوم، تهران: سمت.
  19. بحرانى، یوسف، 1405، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  20. تبریزى، جواد، 1416، إرشاد الطالب إلى التعلیق على المکاسب، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  21. حکیم، سید محسن، 1410، منهاج الصالحین، چاپ اول، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
  22. حکیم، سید محمد سعید، 1415، منهاج الصالحین، چاپ اول، بیروت: دار الصفوة.
  23. خلیل بن اسحاق، 1426، مختصر الخلیل، چاپ اول، قاهره: دارالحدیث.
  24. خمینى، سید روح اللّه، بی­تا، تحریر الوسیله، چاپ اول، قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم.
  25. خویی، سید ابوالقاسم، بی­تا، مصباح الفقاهه، بی­جا: بی­نا.
  26. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، 1388، حقوق اموال، تهران: گنج دانش.
  27. رعینی، الحطاب، 1412، مواهب الجلیل فی شرح مختصر خلیل، چاپ سوم، بیروت:دارالفکر.
  28. رملی، شمس­الدین، 1404، نهایة المحتاج إلى شرح المنهاج، بیروت: دارالفکر.
  29. روحانی، سید صادق، 1412، فقه الصادق علیه السلام، قم: دار الکتاب ـ مدرسه امام صادق7.
  30. روحانی، سید صادق، بی­تا، منهاج الصالحین، بی­جا: بی­نا.
  31. دیلمى، سلاّر، 1404، المراسم العلویة و الأحکام النبویة، چاپ اول، قم: منشورات الحرمین.
  32. دسوقی، محمد بن احمد، بی­تا، حاشیة الدسوقی على الشرح الکبیر، دارالفکر، بیروت.
  33. سبحانی، جعفر، 1414، المختار فی أحکام الخیار، چاپ اول، قم: مؤسسه امام صادق7.
  34. سبزوارى، سید عبد الأعلى، 1413، مهذّب الأحکام، چاپ چهارم، قم: مؤسسه المنار.
  35. سبزوارى، محمد باقر، 1423، کفایة الأحکام، چاپ اول، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
  36. سرخسی، محمد بن احمد، 1414، المبسوط، بیروت: دارالمعرفه لبنان.
  37. سید مجاهد، محمد، بی­تا، کتاب المناهل، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت:، قم، ایران.
  38. سیستانى، سید على، 1417، منهاج الصالحین، چاپ پنجم، دفتر حضرت آیة الله سیستانى، قم، ایران.
  39. شهید اول، محمد بن مکى، 1417، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، چاپ دوم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
  40. شهید اول، محمد بن مکى، 1414، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، چاپ اول، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
  41. شهید ثانى، زین الدین، 1414، حاشیة الإرشاد، چاپ اول، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
  42. شهید ثانى، زین الدین، 1419، فوائد القواعد، چاپ اول، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
  43. شهید ثانى، زین الدین، 1413، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، چاپ اول، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
  44. شیرازی، ابواسحاق، بی­تا، المهذب فی فقة الإمام الشافعی، بی­جا: دار الکتب العلمیه.
  45. صفایی، سید حسین، اشخاص و اموال، 1394، چاپ بیستم، تهران: میزان.
  46. طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، 1390، اول، دار الکتب الاسلامیه، تهران.
  47. طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی الفقه الامامیه، 1387 ه.ق، سوم، المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، تهران، ایران.
  48. عاملى، سید جواد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، 1419ه.ق، اول، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
  49. علامه حلّى، حسن بن یوسف،1410، إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  50. علامه حلی، حسن بن یوسف، 1420، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، چاپ اول، مؤسسه امام صادق7.
  51. علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، 1414 ه.ق، اول، موسسه آل البیت:، قم، ایران.
  52. علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، 1413 ه.ق، اول، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  53. علیش، محمد بن احمد، منح الجلیل شرح مختصر خلیل، 1409 ه.ق، دارالفکر، بیروت.
  54. عمرانی، ابوالحسین، البیان فی مذهب الإمام الشافعی، 1421.ق، اول، دارالمنهاج، جده.
  55. عینی، بدرالدین، 1420، البنایة شرح الهدایة، چاپ اول، دارالکتب العلمیه، بیروت، لبنان.
  56. فاضل آبی، حسن،  1417، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، چاپ سوم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  57. قرافی، ابوالعباس،1994م، الذخیره، چاپ اول، بیروت: دار الغرب الإسلامی.
  58. کاتوزیان، ناصر، 1390، اموال و مالکیت، چاپ سی و سوم، تهران: میزان.
  59. کرکى، محقق ثانى، 1414، جامع المقاصد فی شرح القواعد،چاپ دوم، مؤسسه آل البیت:.
  60. لارى، سید عبدالحسین، 1418، التعلیقة على المکاسب، چاپ اول، مؤسسه المعارف الاسلامیه، قم.
  61. مامقانى، محمد حسن، 1316، غایة الآمال فی شرح کتاب المکاسب، چاپ اول، مجمع الذخائر الاسلامیه، قم، ایران.
  62. مامقانى، ملا عبداللّه، 1350ق، نهایة المقال فی تکملة غایة الآمال، چاپ اول، قم: مجمع الذخائر الاسلامیه.
  63. محقق حلی، جعفر بن حسن، 1418، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، چاپ ششم، قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة.
  64. مرداوی، علاء الدین، بی­تا، الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف، چاپ دوم، بی­جا: دار احیاء التراث العربی.
  65. نائینى، میرزا محمد حسین، 1373، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، چاپ اول، تهران: مکتبه المحمدیه.
  66. نجفی، محمد حسن، 1404، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  67. نووی، ابوذکریا، 1412، روضة الطالبین و عمدة المفتین، چاپ سوم، بیروت: المکتب الاسلامی.
  68. هاشمی شاهرودی، سید محمود، بی­تا، کتاب الاجاره، چاپ اول، قم:مؤسسۀ دایرة المعارف الفقه الاسلامی.
  69. یزدى، سید محمد کاظم، 1421، حاشیة المکاسب، چاپ دوم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
  70. یوسف زاده، مرتضی، 1394، اموال و مالکیت،چاپ اول، تهران: میزان.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 31 شهریور 1397
  • تاریخ بازنگری: 28 شهریور 1398
  • تاریخ پذیرش: 28 شهریور 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار