بازخوانی ادله و مستندات قاعدۀ «الولایة الخاصة أقوی من الولایة العامة»

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانشجوی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

2 استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی. ایران ـ مشهد، (نویسنده مسئول)؛ رایانامه: saberi@um.ac.ir

3 استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی. ایران ـ مشهد

چکیده

قاعده «الولایة الخاصة أقوی من الولایة العامة» از جمله قواعد فقهی است که برخی از علمای اهل تسنن در فروعات فقهی به آن استناد نموده‌اند. به‌موجب این قاعده ارتباط بین ولیِّ خاص و آنچه تحت ولایتش است، از چنان قوّت و استیلایی برخوردار است که با وجود او حقّ هیچ‌گونه دخل و تصرفی برای ولیّ عام در محدوده ولایت ولیّ خاص وجود ندارد. در جستار حاضر، ابتدا به تحلیل و بررسی احادیث مورد استناد فقهای اهل تسنن به‌عنوان ادله قاعده مزبور پرداخته‌ شده، سپس سایر ادله تحت عنوان مؤیدات عرفی بیان شده و برخی مورد نقد قرار گرفته است.‌ همچنین این مقاله به قاعده «الأقرب یمنع الأبعد» که از سوی فقهای امامیه در باب میراث بیان ‌شده و کسی به‌عنوان دلیلی بر این قاعده متعرض آن نشده تبیین شد و در پی اثبات آن برآمده است. در نهایت، روایت «لحمه» و روایت «السلطان ولیّ من لا ولیّ له» و نیز قاعده «الأقرب یمنع الا بعد» به‌عنوان دلایلی پذیرفتنی برای اثبات قاعده معرفی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Review of the evidences and documents of the rule 'special guardianship is stronger than general guardianship'

نویسندگان [English]

  • Maryam Gholamizainabad 1
  • Hosseian Saberi 2
  • mohammad taghi fakhlae 3
1 jurisprudence and principles of Islamic law ferdowsi university of mashhad
2 Professor Department of Jurisprudence Faculty of Theology
3 Professor Department of Jurisprudence Faculty of Theology
چکیده [English]

The rule of 'special guardianship is stronger than general guardianship' is among the jurisprudential rules expressed by some Sunni scholars and referred to it in jurisprudential branches. According to this rule, the relationship between special guardianship and whatever under his guardianship is so strong and entrenched that with it is no right to any manipulation for the general guardianship within the special rang of guardianship. In the present research, we at first analyzed and studied the tradition (ahadith) based on the Sunni jurists as the evidence of the rule, and then we have expressed other evidences as the customarily' Confirmations' and some criticized some of them. also we have mentioned the rule ' Nearer of kin excludes the remoter’ kin excludes which is expressed by the Imamia jurists in the chapter of inheritance but no one has mentioned it as a reason for this rule and we have tried to prove it. Ultimately the tradition of 'Lahmah' and tradition of 'Assultan is guardian of whom is not guardian for him' and rule of 'Nearer of kin excludes the remoter' have agreement as accepted reasons for prove the rule.

کلیدواژه‌ها [English]

  • evidences
  • guardianships
  • special guardianship
  • general guardianship

عنوان مقاله [العربیة]

دراسة جدیدة لأدلة قاعدة «الولایة الخاصة أقوى من الولایة العامة»

چکیده [العربیة]

یستند بعض فقهاء أهل السنة على قاعدة «الولایة الخاصة أقوى من الولایة العامة» فی الفروعات الفقهیة، ووفقا لهذه القاعدة فإنّ النسبة بین الولی الخاص ومن تحت ولایته تبلغ مداها من القوة والهیمنة بحیث لا یبقى مع وجوده أی حق للولی العام للتدخل والتصرف فی مجال ولایة الولی الخاص. وفی بحثنا هذا عمدنا إلى دراسة وتحلیل الأحادیث التی استند إلیها فقهاء أهل السنة لإثبات القاعدة المذکورة، ومن ثمّ استعرضنا باقی الأدلة باعتبارها مؤیدات عرفیّة ونقدنا بعضها. ثم شرحنا قاعدة «الأقرب یمنع الأبعد» التی یجریها فقهاء الإمامیة فی باب المیراث والتی لم یأخذ بها أحد کدلیل على هذه القاعدة، وعمدنا إلى إثبات صحتها، وفی الختام بیّنا أنّ حدیث «اللُحْمَة» وروایة «السلطان ولیّ من لا ولی له» وکذا قاعدة «الأقرب یمنع الأبعد» جمیعها أدلة مقبولة فی إثبات القاعدة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الولایة
  • الولایة الخاصة
  • الولایة العامة
  1. *قرآن کریم، ترجمه ناصرمکارم شیرازی
  2. آل‌عصفور، محسن، (بی‌تا). الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح‌الشرائع. قم: مجمع البحوث‌العلمیة.
  3. آل‌مبارک، فیصل‌بن‌عبدالعزیز، (1413). تطریز ریاض‌الصالحین. ریاض: دارالعاصمة.
  4. ابن‌بابویه، ‌محمدبن‌علی‌بن‌حسین‌شیخ‌صدوق، (1413)، من‌لایحضرالفقیه، قم-ایران: دفترانتشارات‌اسلامی.
  5. ابن‌بطال، علی‌بن‌خلف،  (1423). شرح صحیح‌البخاری به‌تحقیق یاسربن‌ابراهیم، ریاض: مکتبة الرشد.
  6. ابن‌حبان، محمدبن‌احمد، (1414). صحیح ابن حبان بترتیب ابن بلبان. به‌تحقیق شعیب الأرنؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة.
  7. ابن‌جزی، محمدبن‌احمد،(بی‌تا). القوانین‌الفقهیة.
  8. ابن‌رشد‌جد، محمدبن‌احمد، (1408). المقدمات‌الممهدات. به‌تحقیق‌محمدحجی، بیروت-لبنان: دارالغرب‌الاسلامی.
  9. ابن‌زهره، حمزة‌بن‌علی،(1417). غنیةالنزوع‌إلی علمی‌الأصول‌والفروع. قم-ایران: مؤسسه‌امام صادق علیه السلام.
  10. ابن‌عابدین، محمدامین‌بن‌عمر، (1412). ردالمحتارعلی‌الدرالمختار. دارالفکر.
  11. ابن‌عبدالبر، یوسف‌بن‌عبدالله، (1421). الاستذکار. بیروت: دارالکتبالعلمیة.
  12. ابن‌عساکر، علی‌بن‌حسن، (1421). معجم الشیوخ. دمشق: دار البشائر.
  13. ابن‌فیل، حسن‌بن احمد‌بن ابراهیم، (1421). جزء ابن فیل. به‌تحقیق موسی‌البسیط. قدس: مطبعةمسودی.
  14. ابن‌قدامه‌مقدسی، عبدالله‌بن‌احمد، (1388). المغنی. مکتبة‌القاهره.
  15. ابن‌ماجه، محمدبن‌یزید، (بی‌تا). سنن‌ابن‌ماجة. به‌تحقیق‌محمد‌فؤادعبدالباقی. دار احیاءالکتب‌العربیة.
  16. ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم، (1414). لسان العرب. به‌تصحیحاحمدفارس صاحب. بیروت-لبنان: دارالفکر.
  17. ابن‌نجیم، زین‌الدین‌بن‌ابراهیم، (1419). الأشباه و النظائرعلی‌مذهب‌ابی‌حنیفه‌النعمان. بیروت-لبنان: دارالکتب‌العلمیة
  18. ________ (بی‌تا).البحرالرائق‌شرح‌کنز‌الدقائق. به‌تصحیح‌محمدبن‌حسین‌الطوری. دارالکتاب الاسلامی.
  19. ابوداود، سلیمان‌بن‌اشعث،(بی‌تا). سنن‌ابی داود. به‌تحقیق‌محمدمحیی‌الدین‌عبدالحمید، صیدا-بیروت: المکتبةالعصریة.
  20. ابویعلی، احمدبن‌علی، (1404). مسند ابی یعلی. دمشق: دارالمأمون‌للتراث.
  21. افندی، علی‌حیدر،(1411). دررالحکام‌فی‌شرح‌مجلة‌الأحکام. دارالجلیل.
  22. امام‌الحرمین، عبدالملک‌بن‌عبدالله، (1428). نهایةالمطلب فی درایةالمذهب. دارالمنهاج.
  23. انصاری، زکریابن‌محمد، (بی‌تا). اسنی‌المطالب فی شرح روض‌الطالب. دارالکتاب‌الاسلامی.
  24. انصاری، زکریابن‌محمد، (1414). فتح‌الوهاب بشرح منهج‌الطلاب. دارالفکرللطباعة.
  25. انصاری، قدرت‌الله، (1429). مؤسسه أحکام‌الأطفال‌و‌أدلتها. مرکزفقهی‌ائمةاطهار.
  26. انصاری، مرتضی بن محمدامین، (1415). کتاب المکاسب الحرمةوالبیع والخیارات. قم-ایران: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری
  27. ________ کتاب‌النکاح.  قم-ایران‌: کنگره‌جهانی‌بزرگداشت‌شیخ‌اعظم‌انصاری.
  28. بابرتی، محمدبن‌محمد، (بی‌تا). العنایة شرح‌الهدایة. دارالفکر.
  29. بجنوردی، حسن، (1377). القواعدالفقهیة. قم: نشرالهادی.
  30. بحرالعلوم، محمدبن‌محمدتقی، (1403). بلغةالفقیه. تهران-ایران: منشورات‌مکتبة الصادق.
  31. بخاری، محمدبن اسماعیل، (1423). الجامع المسندالصحیح المختصر= صحیح البخاری. به تحقیق محمدزهیربن ناصر الناصر، دارالطوق النجاة
  32. بدرالعینی، محمودبن‌احمد، (بی‌تا). عمدةالقاری شرح صحیح‌البخاری. بیروت: داراحیاءالتراث‌العربی.
  33. بکری، عثمان‌بن‌محمد، (1418). اعانةالطالبین‌عن‌حل‌ألفاظ فتح‌المعین. دارالفکر.
  34. بهوتی، منصوربن یونس، (بی‌تا).کشاف القناع عن متن الإقناع. دارالکتب‌العلمیة.
  35. بیهقی، احمدبن‌حسین، (1424). السنن‌الکبری. به‌تحقیق‌محمدعبدالقادرعطا، بیروت-لبنان: دارالکتب‌العلمیة.
  36. ترحینی‌عاملی، محمدحسن، (1427). الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة.  قم-ایران: دارالفقه.
  37. ترمذی، محمدبن‌عیسی،(1998م). الجامع‌الکبیر؛ سنن‌الترمذی. به‌تحقیق‌بشارعواد معروف، دارالغرب‌الإسلامی.
  38. ابن‌عبدالهادی‌مقدسی، محمدبن‌احمد، (1428). تنقیح التحقیق فی احادیث التعلیق. ریاض: أضواءالسلف.
  39. ابن‌حاجب، عثمان‌بن‌عمر، (1421).  جامع‌الامهات. الیمامة للطباعة.
  40. جزایری، محمدجعفر، (1416). هدی‌الطالب فی شرح‌المکاسب. قم-ایران: مؤسسة دارالکتاب.
  41. جعفری‌تبریزی، محمدتقی، (1419). رسائل‌فقهی. تهران-ایران: مؤسسه ‌منشورات‌کرامت.
  42. جوهری، اسماعیل بن حماد، (1410). الصحاح؛ تاج اللغة و صحاح العربیة. به تحقیق احمد عبدالغفورعطار، بیروت- لبنان: دار العلم للملایین.
  43. حاکم‌نیشابوری، محمدبن‌عبدالله، (1411). المستدرک علی‌الصحیحین. بیروت: دار الکتب‌العلمیة.
  44. حداد، ابوبکربن‌علی، (1322). الجوهرة النیرة. المطبعةالخیریة.
  45. حرعاملی، محمدبن حسن، (1409).تفصیل الوسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. قم-ایران: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
  46. حرّانی، ابوعروبةحسین بن محمد، (بی‌تا). جزء أبی عروبةبروایة الأنطاکی. به تحقیق عبدالرحیم محمد احمدالقشقری، مکتبة الرشد.
  47. حسینی عاملی، محمدجوادبن محمد، (بی‌تا). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة. به تصحیح محمدباقر حسینی شهیدی. بیروت-لبنان: دار احیاء التراث العربی
  48. حسینی‌مراغی، عبدالفتاح‌بن‌علی، (1417). العناوین‌الفقهیة. قم-ایران: دفترانتشارات‌اسلامی.
  49. حصنی، ابوبکربن‌محمد، (1994م).کفایة‌الأخیارفی‌ حل غایةالإختصار. به‌تصحیح‌علی‌عبدالحمیدبلطحی. دمشق: دارالخیر.
  50. حطاب، محمدبن‌محمد، (1412). مواهب‌الجلیل فی شرح مختصرخلیل. دارالفکر.
  51. حمد، حمدبن‌عبدالله، (بی‌تا). شرح زادالمستقنع. بی‌نا.
  52. حمیدانی، نمربن‌محمد، (1413). ولایةالشرطة فی‌الإسلام. ریاض: مطابع‌دارالعلم‌الکتب.
  53. خرشی، محمدبن‌عبدالله، (بی‌تا).شرح مختصرخلیل‌للخرشی. بیروت: دارالفکر.
  54. خطابی، حمدبن‌محمد، (351). معالم‌السنن و هو شرح سنن أبی داود. حلب: المطبعةالعلمیة.
  55. خطیب‌شربینی، محمدبن‌احمد، (1415). مغنی‌المحتاج الی معرفة معانی ألفاظ‌المنهاج. دارالکتب‌العلمیة.
  56. خلیل‌بن‌احمد،(1410).کتاب‌العین. به‌تصحیح‌مهدی‌مخزومی‌وابراهیم‌ سامرائی. قم- ایران: نشرهجرت.
  57. خمینی، سیدروح الله، (بی‌تا). تحریرالوسیلة. قم-ایران: مطبوعات‌دارالعلم.
  58. ________(1389). صحیفه امام. ایران-تهران: موسسه تنظیم‌ونشرآثار امام‌خمینی.
  59. ________ (1421).کتاب‌البیع، تهران-ایران: مؤسسه تنظیم‌ و نشر آثارامام‌خمینی.
  60. خن، مصطفی سعید، (1413).  الفقه المنهجی علی مذهب الامام الشافعی. به تحقیق مصطفی خن، مصطفی بغاء، علی شربجی، دمشق: دار القلم.
  61. خویی، سیدابوالقاسم (موسوی)، (1410). منهاج‌الصالحین. قم- ایران: نشرمدینةالعلم.
  62. ــــــــــــــــــــــــ ، (1418). موسوعةالامام‌الخوئی. قم-ایران: مؤسسةإحیاءآثارالإمام‌الخوئی‌-ره.
  63. دسوقی، محمد، (بی‌تا). حاشیةالدسوقی علی‌الشرح‌الکبیر. دارالفکر.
  64. راغب‌اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، (1412). مفردات‌ألفاظ‌القرآن. به‌تحقیق‌صفوان‌عدنان‌داودی، لبنان-سوریه: دارالعلم.
  65. زحیلی، محمد، (1427).القواعدالفقهیةوتطبیقاتها فی‌المذاهب‌الأربعة. دمشق: دارالفکر.
  66. زحیلی، وهبه، (بی‌تا). الفقه‌الاسلامی‌وادلّته. سوریة- دمشق: دارالفکر.
  67. زرقاآ، احمد، (1409). شرح‌القواعدالفقهیة. دمشق: دارالقلم.
  68. زرقانی، محمدبن‌عبد‌الباقی، (1424). شرح‌الزرقانی علی موطأ الإمام مالک. قاهره: مکتبة الثقافةالدینیة.
  69. زرکشی، محمدبن‌بهادر، (1405). المنثور‌فی‌القواعدالفقهیة.کویت: وزارة‌الاوقاف.
  70. زیعلی، عثمان بن علی، (1313).  تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق و حشیة الشِّبلی. به تحقیق شهاب الدین الشبلی. بولاق- قاهره: المطبعة الکبری الأمیریة.  
  71. سبحانی‌تبریزی، جعفر، (1423). الانصاف فی مسائل دام فیهاالخلاف. قم-ایران: مؤسسه‌امام‌صادق‌علیه‌السلام.
  72. سبزواری، سیدعبدالأعلی، (بی‌تا). جامع‌الأحکام‌الشرعیة. قم-ایران: مؤسسةالمنار.
  73. ________ (1413). مهذب‌الأحکام فی بیان‌الحلال‌والحرام. قم-ایران: مؤسسةالمنار.
  74. سدیس، محمدبن‌عبدالعزیز، (1425). مقدمات‌النکاح. الجامعةالاسلامیةبالمدینةالمنورة.
  75. سعیدبن‌منصور، (1403). سنن سعیدبن‌منصور. به‌تصحیح‌حبیب‌الرحمن‌الأعظمی. هند: الدارالسلفیة.
  76. سیوطی، عبدالرحمن‌بن‌ابی‌بکر، (1411). الأشباه‌والنظائر. دارالکتب‌العلمیة.
  77. ________ (بی‌تا). جامع‌الاحادیث.  به‌تصحیح‌حسن‌عباس‌زکی، بی‌نا.
  78. شافعی، محمدبن‌ادریس، (1410). الأم. بیروت: دارالمعرفة.
  79. ________ (1400). المسند. بیروت-لبنان: دارالکتب‌العلمیة.
  80. شریف‌الرضی، محمدبن حسین، (بی‌تا). شرح نهج البلاغة المقتطف من بحار الأنوار. به تصحیح علی انصاریان و مرتضی حلجعلی فرد، بی‌نا.
  81. شمس‌الأئمةسرخسی، محمدبن‌احمد، (1414). المبسوط. بیروت: دارالمعرفة.
  82. عاملی، محمدبن‌مکی(شهید اول)، (1414). غایةالمراد فی شرح نکت‌الارشاد. قم-ایران: انتشارات‌دفترتبلیغات اسلامی.
  83. شیبانی،یحیی‌بن‌محمد.(1423). اختلاف الأئمة العلماء.به‌تصحیح سیدیوسف‌احمد،لبنان-بیروت:دارالکتب‌العلمیة.
  84. صاحب جواهر، محمد بن حسن بن باقر، (1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. به تصحیح عباس قوچانی و علی آخوندی. بیروت: دار احیاء التراث العربیة.
  85. صاوی، احمدبن‌محمد، (بی‌تا). بلغةالسالک‌لأقرب‌المسالک‌المعروف‌بحاشیةالصاوی‌علی‌الشرح‌الصغیر. دارالمعارف.
  86. صعیدی، علی‌بن‌احمد، (1414). حاشیةالعدوی. بیروت: دارالفکر.
  87. طباطبائی، علی‌بن‌محمد‌علی، (1418). ریاض‌المسائل‌فی‌تحقیق‌الأحکام‌بالدلائل. قم-‌ایران: مؤسسه‌آل‌البیت‌ علیهم السلام.
  88. طریحی، فخرالدین‌بن‌محمد، (1416). مجمع البحرین. به‌تصحیح‌سیداحمدحسینی. تهران-ایران:کتابفروشی‌مرتضوی.
  89. طوسی، محمدبن‌حسن، (1390). الاستبصارفیما اختلف من الاخبار. تهران-ایران: دارالکتب‌الإسلامیة.
  90. ________ (1407). تهذیب الأحکام. تهران-ایران: دارالکتب‌الإسلامیة.
  91. ________ الخلاف. به‌تصحیح علی‌خراسان، قم-ایران: دفترانتشارات‌اسلامی.
  92. ________(1387). المبسوط فی الفقه الامامیه. به تصحیح سید محمد تقی کشفی. تهران- ایران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
  93. عبادالبدر، عبدالله‌بن‌حمد، (بی‌تا). شرح سنن ابی داود. بی‌‌نا.
  94. عثیمین، محمد، (1422 ). الشرح‌الممتع علی زادالمستقنع. دار ابن‌الجوزی.
  95. علاءالدین‌ابن‌عابدین، (بی‌تا). قرةعین‌الأخیارلتکملةعلی‌الدرالمختارشرح‌تنویرالأبصار. بیروت-لبنان: ‌دار الفکر‌للطباعة.
  96. علامه حلی، حسن بن یوسف، (1410). ارشاد الأذهان إلی أحکام الایمان. به تصحیح فارس حسون. قم-ایران دفتر انتشارات اسلامی.
  97. ________ (1388). تذکرة الفقها. قم-ایران: مؤسسه‌آل‌البیت‌علیهم‌السلام.
  98. عوفی، عوض‌بن‌رجاء، (1423). الولایة فی النکاح. البحث‌العلمی‌بالجامعة الاسلامیةالمدینة المنوره.
  99. غزالی، محمدبن‌محمد، (1417). الوسیط‌فی‌المذهب. به‌تصحیح‌احمدمحمود ابراهیم. قاهره: دارالسلام.
  100. غزنوی، عمربن‌اسحاق، (1406). الغرةالمنیفة فی تحقیق بعض مسائل‌الإمام أبی‌حنیفة. مؤسسةالکتب‌ الثقافیة.
  101. فاضل‌هندی، محمدبن‌حسن، (1416).کشف‌اللثام‌والإبهام‌عن‌قواعدالأحکام .قم-ایران: دفترانتشارات‌اسلامی.
  102. فیض‌کاشانی، محمدبن‌شاه‌مرتضی، (بی‌تا). مفاتیح الشرائع. قم-ایران: انتشارات‌کتابخانه‌ای‌آیةالله‌مرعشی‌نجفی-‌ره.
  103. فیومی، احمدبن‌محمد، (بی‌تا). المصباح‌المنیرفی‌غریب‌الشرح‌الکبیرللرافعی. قم-ایران: منشورات‌دارالرضی.
  104. قرافی، احمدبن‌ادریس، (1994م). الذخیرة. بیروت: دارالغرب‌الاسلامی.
  105. قسطلانی، احمدبن‌محمد، (1323). إرشادالساری‌لشرح‌صحیح‌البخاری. مصر: المطبعة‌الکبری‌الأمیریة.
  106. قونوی، قاسم بن عبدالله، (1424). أنیس الفقهاء فی تعریفات الألفاظ المتداولة بین الفقهاء. به تصحیح یحیی حسن مراد. دار الکتب العمیة.
  107. کاشانی، ابوبکربن‌مسعود، (1406). بدائع‌الصنائع فی ترتیب‌الشرائع. دارالکتب‌العلمیة.
  108. کاشانی، حبیب‌الله‌بن‌علی‌مدد، (1404). تسهیل‌المسالک‌إلی‌المدارک‌ فی‌ رءوس‌القواعدالفقهیة. قم-ایران: المطبعةاالعلمیة.
  109. کاشف‌الغطاء، علی، (1381). النورالساطع فی‌الفقه‌النافع. نجف‌اشرف-عراق: مطبعةالآداب.
  110. _______، محمدحسین‌بن‌علی، (1359). تحریرالمجلة. نجف‌اشرف-عراق: المکتبة‌المرتضویة.
  111. کلوذانی، محفوظ‌بن‌احمد، (1425). الهدایة علی‌ مذهب‌الإمام‌أبی‌عبدالله‌احمدبن‌محمدبن‌حنبل. به­تحقیق عبدالطیف‌همیم.
  112. مالک‌بن‌انس، (1415). المدونة. دارالکتب‌العلمیة.
  113. ماوردی، علی‌بن‌محمد، (1419). الحاوی‌الکبیرفی‌فقه‌مذهب‌الإمام‌الشافعی‌وهوشرح‌مختصرالمزنی. به تحقیق‌علی‌محمد‌معوض. بیروت-لبنان: دارالکتب‌العلمیة.
  114. مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی، (1403).بحار الأنوار. تحقیق‌ابراهیم میانجی و محمد باقربهبودی. دار الإحیاءالتراث
  115. محقق‌سبزواری، محمدبن‌باقربن‌محمدمؤمن، (1423).کفایةالأحکام. دفترانتشارات‌اسلامی.
  116. محقق‌کرکی، علی‌بن‌حسین، (1414). جامع‌المقاصدفی‌شرح‌القواعد. قم-ایران: مؤسسه‌آل‌البیت.
  117. مدینی‌اصفهانی، ابی‌موسی‌محمدبن‌عمربن‌محمد، (1420). اللطائف‌ من‌ دقائق‌المعارف ‌‌فی‌ علوم‌الحفاظ‌الأعارف. به‌تحقیق
  118. ابوعبدالله‌محمدعلی‌سمک. دارالکتب‌العلمیة.
  119. مرادوی، علی‌بن‌سلیمان، (بی‌تا). الانصاف‌فی‌معرفةالراجح‌من‌الخلاف. داراحیاءالتراث‌العربی.
  120. مرتضی‌زیبدی، محمدبن‌محمد، (1414). تاج‌العروس‌من‌جواهرالقاموس. به‌تصحیح‌علی‌شیری. بیروت: دارالفکر.
  121. مرعشی، شهاب‌الدین، (1406). منهاج‌المؤمنین. به‌تصحیح‌سیدعادل‌علوی. قم: انتشارات‌کتابخانه‌آیةالله‌مرعشی‌نجفی;.
  122. مرغینانی، علی‌بن‌ابی‌بکر، (بی‌تا). الهدایةفی‌شرح‌بدایةالمبتدی. به‌تحقیق‌طلال‌یوسف. بیروت-لبنان: داراحیاء التراث‌العربی.
  123. مزنی، اسماعیل‌بن‌یحیی، (1410). مختصرالمزنی. بیروت: دارالمعرفة.
  124. مسلم‌بن‌حجاج، (بی‌تا). المسندالصحیح‌المختصربنقل‌العدل‌إلی‌رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وسلّم. به‌تحقیق محمدفؤاد عبدالباقی. بیروت: دارإحیاءالتراث‌العربی.
  125. مطرودی، علی‌بن‌عبدالعزیر، (بی‌تا). بحوث‌ودراسات‌من‌موقع‌الاسلام. (بی‌نا)، (بی‌جا).
  126. مغنیه، محمدجواد، (1421). الفقه‌علی‌المذاهب‌الخمسه. بیروت-لبنان: دارالتیار الجدید- دارالجواد.
  127. مقدس‌اردبیلی، احمدبن‌محمد، (1403). مجمع‌الفائدةوالبرهان‌فی‌شرح‌إرشادالأذهان. به‌تصحیح: ‌عراقی، مجتبی،‌ ‌اشتهاردی، علی­پناه، یزدی‌اصفهانی،حسین، قم: دفترانتشارات‌اسلامی.
  128. مکارم‌شیرازی، ناصر، (1425). انوارالفقاهة؛کتاب‌النکاح. قم: انتشارات‌مدرسه‌الإمام‌علی‌بن‌أبی‌طالب‌علیه‌السلام.
  129. مکارم‌شیرازی، ناصر، (بی‌تا). تفسیرنمونه. مرکزتحقیقات‌رایانه‌ای‌حوزه‌علمیه‌اصفهان.
  130. مناوی، محمدعبدالرووف‌بن‌تاج‌العارفین، (1408). التیسیربشرح‌الجامع‌الصغیر. ریاض:مکتبةالإمام‌الشافعی.
  131. منتظری، حسینعلی، (1409). دراسا‌ت‌ فی ‌ولایةالفقیه‌ و فقه ‌الدولة الاسلامیة. قم: نشرتفکر.
  132. وزارة الاوقاف‌والشؤون الاسلامیة، (1404). الموسوعةالفقهیة. دارالسلاسل.
  133. موسوی‌خوانساری، احمد، (1405). جامع‌المدارک‌فی‌شرح‌مختصر‌النافع. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  134. میدانی، عبدالغنی، (بی‌تا). اللباب‌فی‌شرح‌الکتاب. به‌تحقیق‌محمدمحیی‌الدین‌عبدالحمید. بیروت-لبنان: المکتبة العلمیة.
  135. نراقی، احمدبن‌محمدمهدی، (1415). مستندالشیعه‌فی‌احکام‌الشریعة. قم-ایران: مؤسسه‌آل‌البیت‌علیهم‌السلام‌لإحیاءالتراث.
  136. ________، (1417)، عوائدالایام‌فی‌بیان‌قواعدالأحکام‌ومهمات‌مسائل‌الحلال‌والحرام. قم: انتشارات ‌دفتر تبلیغات ‌حوزه ‌علمیه‌.
  137. واصل، نصرفرید، (1422)، الولایات‌الخاصةالولایة‌علی‌النفس‌والمال‌فی‌الشریعةالإسلامیة. دارالشروق.
  138. وجدانی‌فرخ،  قدرت‌الله، (1426)، الجواهرالفخریة فی‌شرح‌الروضةالبهیة. قم: انتشارات‌سماء‌قلم.